Хальмгин номтнр көдәрлһнд шин хаац белдв

24-08-2021, 14:49 | Общество

Хальмг ик сурһулин инженерн дацңгин көдләчнр номин шинҗллт кеһәд, элстә салькнд хаац болх шин эв-арһ ухалҗ һарһв. Мана теегин бәәдлд, элстә шуурһн шуурдг, элсн тасрхан уга нүүһәд, малын идгин, әмтнә теҗәлин һазриг эзлҗәх әәмшгтә бәәдлд номтнрин кесн шинҗллт тус болх гиҗ сангдна.
Хальмг Таңһчд, Әәдрхнә мүҗд хаврин чилгч болн зунын эклц цагла элстә салькн көдләд, тоосн-тоормд цугнь бүркгдсиг цугтан меднә. Экологуд Көк теңгсин эргндк һазр элснд бүргдх гисн әәмшг учрҗана гиҗ саглулҗана. Эн йовдлыг зогсахин төлә шишлң керг-үүлдвр күцәх кергтә.
Элснд авлгдад, һазр көдәрнә. Эн әәмшглә ноолдхин төлә цуг арһиг олзлх кергтә. Элснә көндрлтиг зогсах, элстә салькн көдлсн цагт терүнд харш болхин кергт күчн-чидлән агсх кергтә. Эс гиҗ Хальмгин теегин ормд Хальмг көдә һазр үүдх, – гиҗ Хальмг ик сурһулин профессор Валерий Эвиев тоолҗана.
Теегин һазр көдәрлһиг зогсахин арһ эс хәәхлә, Сахара көдәлә әдл бәәдл тогтх, гиҗ олн җилин туршарт мергҗлтнр ухан-тоолвран медүлҗәнә. Акад юмн, Хальмгин элсн Франц болн Швейцарь күртл нисч күрсинь номтнр шинҗлҗ медв. Элсн һазриг тиигҗ бүркҗ йовх йовдлын учрнь олн. Хамгин түрүнд цуг делкәд тогтсн дулана бәәдл йовудт түргн делгрлт өгчәнә. Йиртмҗин бәәдл дуларад, аһар дегәд халун болад, һазрин көрсн хагсад, тег көдәрнә. Хойрдгч учрнь әмтнә бийсиннь тоолвр уга үүлдвр болҗана. Олн мал теегиг дүүргҗ йовхларн һазрин көрсиг давталад, эвднә. Дәкәд болхла, һазр хаһлад, нань чигн керг-үүлдвр күцәһәд, һазрин өриг уудлад, болх-болшго бәәрнд гермүд, хаша-хаац бәрәд, әмтн һазриг эзн бишәр олзлҗана.
Хальмг номтнр эврә чидләрн һазр көдәрлһнлә ноолда кеҗәнә. Шинҗллт кеһәд, олн-зүсн эв-арһиг эдн хәәв. Тас юмн урһдго болсн элстә өөдмсиг целлюлозас кесн биокегдләр бүркәд, терүнд удобрень орулад, усар услад, тер кесн тоотан элстә һазриг бүркҗ тегшлнә. Номтнрин кесн эн кегдл экологическ халхарн йир цевр болсн деерән шалдрң болҗ, йир наалддг төләдән элснә көндрлһнд хаац болна, тиигчкәд хагсу һаң учрв чигн уданд чиигиг бәрнә. Шалдрң зусн мет һазрт шиңгрҗ, хольгддг эн хольвриг улм батлхин төлә урһмл суулһгдҗ, теднә уңгнь терүнә улынь улм батлна. Элсиг зогсалһнд эннь төрүц шин эв-арһ болҗана.
Элсиг зогсалһнд ик зуудан фитомелиорац олзлгдна. Элснә суль, джузгун, терескен, саксаул суулһад, элстә һазрт урһмл тәрәд, һазриг әмдрүлҗ авна. Джузгун гидг шагшг мод суулһхла, элсиг зөвәр зогсаҗ болдгинь дамшлт медүлсмн. Намрар уңгта шагшг модыг суулһна, үвләр болхла модна ацаснь авч суулһна. Яһдг болвчн һазриг көдәрлһнәс харсҗ авхд эннь зөвтә тәвцән орулҗасмн, орулад чигн бәәнә.
Ода хальмг номтнр ухалҗ һарһсн шин эв-арһан нег участкд сөрҗ үзв. Эднә белдсн целлюлозн хольвр делггдсн элстә һазриг сәәнәр бүркәд, деернь суулһсн урһмл уңгарн батрҗ, чиг бәрдгән үзүлв.

ҖИРҺЛИН Кермн

Видео