Îäàõí, äåêàáðèí 6-ä, Ýëñòä Ç-÷, 12-÷ áîëí 23-÷ òîéãòà øêîëìóäûí ñóðºóëü÷íðèí ò´ë³ êëàññèí êè÷³ëì¢ä áîëâ, ýíä àðâòíð áîëí áè÷êä¢ä "²ìä òóóšèí îí÷òà éîâäëìóä" ãèäã ò´ð³ð ꢢíäâð êåâ, ýäíä 1941-1942 šèëì¢äò Ìîñêâàí ýðãíä áîëñí ä³³ëä³í³ òóñêàð êåëš ´ãñí³ õ´´í ñóðâðìóäàí ´ã³ä, ó÷åáíèêä ýí ò´ð³ð óìøñí òîîòûí òóñêàð êåë³ä, îëí øèí òîîòûã ìåäš àââ.
Äàìøëòòà ëåêòîðìóä ýí àëäð ä³³ëä³í³ òóñêàð òîäðõàºàð êåëš ´ãâ. Òåð òîîä Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ñåëâã÷ Êîíñòàíòèí Êèðïèëåâ, ä³³÷ ¢¢ëäâðèí âåòåðàí, Çàëó-ç´ðãèí îðäåí³ êàâàëåð Ñàíàë Õàíòûåâ, Öóã³ð³ñ³í áè÷êä¢äèí-óéí íàñòíðèí öåðã³-ò´ðñêí÷ "Þíàðìèÿ" ãèäã îëíà šèñ³í³ Õàëüìã ðåãèîíàëüí ³œãèí øòàáèí ºàðäà÷ ×èìèä Äæàíãàåâ ñóðºóëü÷íðò òóóšèí àëäð éîâäëûí áîëí ´äã³ öàãèí á³³äë-šèðºëèí, ýäí³ ê¢ö³š³õ êåðãèí, ýíäð ´äð ìàíà òàœº÷ä "Þíàðìèÿ" šèñ³í ÿìàðàí äåëãðëò àâ÷àõèí òóñêàð 糜ãëâ.
Òèèãš Ýëñòèí øêîëìóäûí áè÷êä¢ä áîëí àðâòíð ìàíà îðí-íóòãèí òóóšèí òóñêàð êåñã òîîòûã ìåäš àââ. Ìîñêâàí ýðãíä 1941 - 1942 šèëì¢äò áîëñí ä³³ëä³íä ò¢ð¢í áîëš íåìø ôàøèñòíðèã ꢢ÷š ä³âðëºèã ýêëñìí. Òèèì êåâ³ð áëèöêðèãèí, ä³³ã ò¢ðã³ð ò´ãñ³ëºí³ òóñê áàõìšòà òîîëâð áóðóøàãäâ. Íåìø äååðì÷íð ò¢ð¢í áîëš òèèãš ä³³í³ éîâóäò ꢢ÷ãäë³, òèèì êåâ³ð 1945 šèëèí àëäð Äèèëâðèí óë ò³âãäë³.
Ìîñêâàí ä³³ëä³íä õîòë áàëºñíà á³³ðí óëñ îëàð îðëöš òåð ò¢ð¢í àëäð äèèëâðò èê íèë÷³í ê¢ðãë³, òåð ìåò Ñèâðèí áîëí Õîë Äîðä ¢çãèí ä³³÷íð ê´ðœãèí ³³ðìä èðš éîâóäòà ä³âðëºèã òåòêâ. Ò¢ð¢ë³ä Óëàí ²³ðìèí ³œãñ èê á¢ñëâðò, êåñãíü á³ð³íä òóñàä èê ê¢÷ð-ê¢íäë³ õàðºñí áèéíü, 1941 šèëèí äåêàáðü ñàðèí ýêëö³ð ñîâåòñê ñàëäñìóä áîëí îïîë÷åíöíð ä³âðëºí³ éîâóäàí ò¢ðã¢ë³ä, ôàøèñòíð³ñ Ìîñêîâñê îáëàñòèã, Òóëàã áîëí íàíü ÷èãí áàëºñäûã ñóëäõàä, õîðòíà ³³ðìñèã Ìîñêâàºàñ õîëä ê´´š ºàðºâ.
Óëàí ²³ðìèí ñàëäñìóä, ìàíà ààâ-ýýšíð, ´âê ýöêíð Ìîñêâàí ò´ë³ áîëñí àëäð ä³³ëä³íä äèèëâð á³ð³ä, ì´œê áààòð éîâäë ºàðºñèíü ìàðòõ ç´â óãàâèäí. Ýíäð ´äð ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ áàº÷óäûã ´ñêëºíä èê ò³âö³í þíàðìåéöíðèí šèñ³í ê¢ðãš³í³, òåð šèñ³íä Ýëñòèí ñóðºóëü÷íðèã ´ðã³ð îðëöóëõèí ò´ë³ ýí êåðã-¢¢ëäâð á¢ðä³ãäâ. Òåð ìåò ìàíà îðí-íóòãèí òóóšèã óëì ñ³³í³ð ìåäõèí, Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ áîëí íàíü ÷èãí ä³³ëä³ñèí, ìàíà òàœº÷èí áààòðìóä òåð ä³³íä çàëó-ç´ðãò³º³ð îðëöñíà òóñêàð áè÷êä¢ä áîëí àðâòíð óëì ñ³³í³ð ìåäòõ³, òàœº÷èí òóóšàí ê¢íäëòõ³ ã躳ä ýí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ðä³ãäâ.
Ýí õàðºëò êåëºíä èê ò³âö³í òàœº÷èí ñïîðòûí áîëí áàº÷óäûí ïîëèòèêèí ìèíèñòåðñòâ, áàº÷óäûí òàœº÷èí öóòõëœ, "Þíàðìèÿ" îëíà šèñ³í³ Õàëüìã ³œã îðóëâ, ýäí³ íèë÷³ð êåñã-êåñã ñóðºóëü÷íð òóóšàí, ´âêíðèí áààòð éîâäëûã ìåääã áîëâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Äàâñí äîëàí õîíãèí ÷èëã÷³ð, íîÿáðèí 30-ä, Ýëñòä, ïðàâèòåëüñòâèí ãåðò "Äîðä ¢çãèí êåë áîëí ñîéë øèíšëëºí³ õàìöó ê´äëìø: àìí ¢ãèí áîëí áè÷ìðèí àâúÿñìóä ñîéëìóäûí õîîðíäê õ³ðëö³í³ éîâóäò ÿºš äåëãðš³õèí òóñê" ò´ð³ð íàðò-äåëê³í ôîðóì Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí óë äååð áîëâ.
Ïëåíàðí ñ¢¢ðèã Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ ºàðäâ. Ýí èê êîíôåðåíöä Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí, ²ð³ñ³í Íîìèí Àêàäåìèí, ºàçàäûí îðíà âóçìóäûí íîìòíð îðëöšàíà. Äàâñí šèë Õàëüìã ÃÓ-í óë äååð "Îëí õàëõèí õàìöó ýêñïåäèö êåëºí³ Íàðò-äåëê³í íîìèí öóòõëœ" òîãòàãäëà, òèèì êåâ³ð ýäí³ îëí õàëõèí í´êöëòèí óë ò³âãäâ. Òåð òîîä Êèòäèí, Ìëûí, Ïîëüøèí, ÑÍÃ-í îðí-íóòãóäûí ýë÷íð ìàäíëà í´êöëòõ³ð áîëí õàìöó ê´äëìø³í 㢢ä¢ëõ³ð, íîìèí ¢¢ëäâð³í ´ð㚢ëõ³ð, òåð¢ã óëì ´´ä³í êåìš³íä ´´äë¢ëõ³ð èðñí á³³í³ ãèš Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð òåìäãëâ.
Äàðóíü òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ íîìòíðèã ôîðóì ñåêñí éîâäëëà é´ð³š, ïðàâèòåëüñòâ êåç³ ÷èãí Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ¢¢ëäâðèã ä´œíš, íîìèí øèí òåõíîëîãèéñèã ïðîèçâîäñòâ óëì ´ðã³ð îëçëëºíä íèë÷³í ê¢ðãí³ ãèâ. Öààðàíäíü ýí òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâèí é´ð³ëèí áè÷ã óìøš ´ãâ. Ýíäð ´äð âîñòîêîâåäåíü îëí êåìš³ò³, ò¢ðã³ð äåëãðš³õ ñèñòåì áîëšàíà, íàðò-äåëê³í í´êöëòèã öààðàíäíü óëì ´ðã³ð äåëãð¢ëõ àðº ýí ´ã÷³í³ ãèš áè÷ãò êåëãäš³í³. Òåð ìåò Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî áîëí òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ èëã³ñí é´ð³ëèã óìøâ.
Öààðàíäíü ôîðóìä îðëöà÷íðèã ²ð³ñ³í Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Áàòîð Àäó÷èåâ áîëí Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Ìàðèíà Ìóêàáåíîâàí íåðí äååð³ñ òåð¢í³ í´êä Ïîëèíà Øàðâåíîâà, Ìëûí Õîâäñê óíèâåðñèòåòèí ðåêòîð Áàâóó Íÿìäîðæ, ÐÀÍ-à äåëê³í ëèòåðàòóðèí èíñòèòóòûí äèðåêòîðèí äàðóê Àíäðåé Êîôìàí, Êèðãèçñòàíà Èññûê-Êóëüñê óíèâåðñèòåòèí ïðîðåêòîð Áàêòûáåê Àòûãàåâ, ÐÀÍ-à âîñòîêîâåäåíÿ Èíñòèòóòûí íîìò Êåìà Îðëîâà áîëí íàíü ÷èãí íîìòíð é´ð³ë³í êåëš, ìàíà í´êöëò ñ³í àøòà áîëš øèíšëãä³ä óãà îëí êåëí-óëñèí ñîéëûí, êåëí³ áîëí ëèòåðàòóðèí, àìí ¢ãèí ç´´ðèí îëí øèí òîîòûã èëäêëºíä ê¢ðãòõ³ ãèš äóðäâ.
ijê³ä äîêëàäìóä ýêëâ. Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí êîëëåêòèâ ²ð³ñ³í, ÑÍÃ-í áîëí ºàçàäûí õîë îðí-íóòãóäëà ÿºš íèèò³ ê´äëìø³í ´ð㚢뚳õèí òóñêàð ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ êåëâ.
Äàâñí 2017 šèë "Îëí õàëõèí õàìöó ýêñïåäèö êåëºí³ Íàðò-äåëê³í íîìèí öóòõëœ" òîãòàãäëà, ò¢ð¢í õàìöó øèíšëëò êåõèí ò´ë³ íîìòíðèí íàðò äåëê³í êîëëåêòèâñ á¢ðä³ãäë³. Òåð í´êöëò ñ³í àøòà áîëâ, íîìèí ê´äëìøèí ÷èíðíü áîëí êåìš³íü êåñã õîëâàíä ´ñâ. ²ð³ñ³í íîìèí ñàœãóä íîìòíðèí 40 ò´ñâ ê¢ö³õèí ò´ë³ 30 ñàé àðñëœ ãðàíòìóä éè뺚 ´ãâ. Ýí õàìöó ¢¢ëäâðèã ôèíàíñàðí Õàëüìã ÃÓ ÷èãí ä´œíâ ãèš ðåêòîð òåìäãëâ.
Õàëüìãò íåðíü òåìäãò³ Ñàíêò-Ïåòåðáóðãèí Èìïåðàòîðèí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð áîëš 20-÷ çóí šèëèí ýêëö³ð ¢¢ëäš éîâñí Âëàäèñëàâ Êîòâè÷èí ´´ðä óëñèí êåëí³, òóóšèí, "Šàœºð" äóóëâðèã øèíšëëºí³ õàëõàð ê¢ö³ñí àºó èê ê´äëìøèí, òåð¢í³ òóñêàð òîäðõàºàð êåëãäš³õ Êðàêîâ áàëºñíà àðõèâä õàäºëãäšàõ äîêóìåíòñèí áîëí äåòãðì¢äèí, íîìèí ñòàòüÿñèí òóñêàð Âàðøàâàí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, ôèëîëîã íîìèí äîêòîð Àãàòà Áàðåé Ñòðàæèíñêà êåëš ´ãâ.
Òåð ìåò Ìëûí ñóðºóëü-ýðäìèí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, Õàëüìãò êåñã ä³êš èðñí íîìò áîëí îëíà ¢¢ëä³÷ Íàäìèä Ñóõáààòàð ´´ðä óëñèí òóóëüñèã áîëí àìí ¢ãèí ç´´ðèã õàäºëëºíà áîëí äåëãð¢ëëºí³ õàëõàð ÿìàðàí ¢¢ëäâð ê¢ö³ãäš³õèí òóñêàð 糜ãëâ.
"Òûâàí òóñê øèí øèíšëëòñ" ãèäã íîìèí æóðíàë íîìèí èíäåêñàöèí íàðò äåëê³í õàíüä ÿºš îðóëãäšàõèí òóñê äàìøëòàðí Ìîñêâàí ãóìàíèòàðí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, ôèëîñîô íîìèí äîêòîð Ëàìàæàà ×èìèçà õóâàëöâ. Òåð ìåò ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð Äàâààí Òàÿ àëäð "Šàœºð" äóóëâðèã øèíšëäã öóòõëœä ýëåêòðîíí òîëü, àóäèî áîëí âèäåîìàòåðèàëìóä ÿºš îëçëãäšàõèí òóñêàð èëäêë³í êåâ.
Òàëäàí ÷èãí íîìòíð ôèëîëîãèí áîëí òóóšèí, âîñòîêîâåäì¢ä-ñïåöèàëèñòíðèã áåëäëºí³ ñîíüí ò´ð³ð òîîëâðàðí õóâàëöâ.
¡äèí õ´´í òîä áè÷ãèí 370 šèëèí ´´íä íåð³äñí ò´ãðã øèð³í ñ¢¢ð áîëâ, òåð ìåò âîñòîêîâåäåíÿ áîëí õîîðíäàí í´êöëòëºí³ îëí ò´ð íîìòíð 3 ñåêöèí ê´äëìøèí éîâóäò õ³ë³â. Íîÿáðèí 29-ä áîëõëà Õàëüìã ÃÓ-í íîìèí áèáëèîòåêä âîñòîêîâåäåíÿ ò´ðì¢äèã ê¢ö³ëºí³ ò´ë³ èíòåãðàö ÿìàðàí ÷èíð 碢š³õèí òóñêàð ò´ãðã øèð³í ñ¢¢ðò íîîìòíð òîîëâðàðí õóâàëöâ.
Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Äàâñí íàðí ´äð, äåêàáðü ñàðèí 9-ä, Ýëñòä, "Îéðàò-Àðåíà" ñïîðòèâí êîìïëåêñò áèèä äóðàí, ñåäêë³í ´ãñí óëñ öóãëðâ. Ýíä Ýëñò áàëºñíà áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí èë ìàðºàí áîëâ. Ýí¢ã Õàëüìãèí ñïîðòèâí áèèºèí Ôåäåðàö á¢ð䳚 äàâóëâ. Òàœº÷èí áîëí õàì-õîøà á³³äã ðåãèîíìóäûí áèè÷íð ýâ-äîâàí, ìåðãšëò³í ¢ç¢ëš, õîîðíäàí ä´ðëäâ. Ìàðºàíä óò òîîäàí 250 øàõó ê¢í îðëöñí áîëäã.
Õàëüìãèí "Ìàximà", "Èìïåðèÿ DANCE", "Äæîìáà", "Ýñïåðàíñà" áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáìóä îðëöâ. Ýí êëóáìóä Îêñàíà Êîñòðèêèíà ºàðäšàõ òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí Ôåäåðàöä îðíà. Òåð ìåò Ýëñò áàëºñíà áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí èë ìàðºàíä îðëöõàð ²³äðõí áàëºñíàñ "Ëèäåð", "Èìïåðèÿ òàíöà", Àºø áàëºñíàñ "Îëèìïèÿ" áîëí Ñàëüñê áàëºñíàñ ÷èãí áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáìóä èðâ.
Ñïîðòèâí êåðã-¢¢ëäâð ´ð¢í³ñ àâí ýêë³ä àñõí îðà ò´ãñâ. Ò¢ð¢ë³ä ´ð¢í³ñ ¢ä ê¢ðòë "Âîñõîäÿùèå çâåçäî÷êè" ãèäã ôåñòèâàëü áîëâ. Òåð¢ã "Îëí óëñ îðëöäã ñïîðò" ("Ìàññîâûé ñïîðò") ãèäã áàãèí ïðîãðàììàð äàâóëâ. Áîëâ ç³ðì ꢢêä-ê´â¢ä ýíä îðëöñí äååð³í "¥´ä³í ¢çìšèí ñïîðò" ("Ñïîðò âûñîêèõ äîñòèæåíèé") ãèäã áàãèí ïðîãðàììä áàñ îðëöš, ìåðãšëò³í ¢ç¢ëâ.
Áè÷êä¢ä íàñàðí îëí ç¢ñí áàãìóäò õóâàãäàä, ñïîðòèâí áèèºèí ôåñòèâàëüä áîëí ìàðºàíä îðëööõàâ. "Âîñõîäÿùèå çâåçäî÷êè" ãèäã ôåñòèâàëüä õàìãèí áè÷êí ãèñíü ýííü ºóíòà, ä´íò³ áîëí òàâòà ꢢêä, õàìãèí èê ãèñíü 11-13-òà ꢢêä îðëöâ. Îëí óëñ îðëöäã áàãä (ìàññîâûé ñïîðò) áè÷êä¢ä ºàíöàðí áèèëâ, ýäí ò¢ð¢ë³ä "Àäºì óãàºàð áèèëäã âàëüñ" ("Ìåäëåííûé âàëüñ") áîëí "×à-÷à-÷à" áè áèèëöõ³â. Äàðóíü ä³ê³ä íåã ºàðàä, "Âåíñê âàëüñ" áîëí "Ñàìáà" áè áèèëöõ³â. Õóâàãäñí áàã áîëºíä äóíäëàä àðâí ýñ ãèš àðâí òàâí ꢢêí áèèëâ, òåäí çààãò çóã íåã ê´â¢í ¢çãäâ. Ìàíà òàœº÷ä ê´â¢ä ñïîðòèâí áè äóðëõø êåâò³ ãèš ñàíãäíà. Áè÷êíä³í èèì áè áèèëäã äàñ÷àñí ê´â¢ä íóðºëšäàí áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä îðäãàí õàé÷êíà, þœãàä ãèõë³ õ´´ííü ýäí ôóòáîëàð ýñ ãèš á´ê á³ðë䳺³ð ýêë³ä ñîíüìñíà. ѳ³õí á¢øì¢äò³ ꢢêä áîëí êå庳 õóâöòà ê´â¢ä áèèëš³õèã ¢çõë³, èèã³ä áèèëš ÷àääãíü ÿìàðàí àéòà þìí ãèš ñàííà÷. Áîëâ, õàðì ò´ðõä, ê´â¢ä èê çóíü èèì áè áèèëõä³í äóðãî áîëíà. Òåã³ä ýë³ä ꢢêä õîøàäàð áèèëäã áèèã ºàíöàðí áèèëš³õèã ¢çõë³ ýâãî.
¡äèí õ´´í ñïîðòèâí áèèºèí òàœº÷èí èë ìàðºàí ýêëâ. Ýíä ´´ä³í ¢çìšèí ñïîðòûí (ñïîðò âûñîêèõ äîñòèæåíèé) áàãèí îðëöà÷íð ä´ðëäâ. Òåìäãëõä, îëí óëñèí ñïîðòûí áîëí ´´ä³í ¢çìšèí ñïîðòûí áàãìóäûí îðëöà÷íð ³äë áè áèèëöõ³â. Ýäí áèèºèí åâðîïåéñê áîëí ëàòèíîàìåðèêàíñê ïðîãðàììä îðäã áè ¢ç¢ëâ. Ýííü åâðîïåéñê ïðîãðàììèí áè: "Àäºì óãàºàð áèèëäã âàëüñ", "Òàíãî", "Êâèêñòåï", "Ò¢ðãí ôîêñòðîò" áîëí "Âåíñê âàëüñ" áèèëâ. Òåð ìåò ëàòèíîàìåðèêàíñê ïðîãðàììèí áè: "×à-÷à-÷à", "Ñàìáà" áîëí "Ðóìáà" áè æþðèí îíüãò òóñõàâ.
Êåðã-¢¢ëäâðèí éîâóäò ñïîðòèâí áèèºèí òàœº÷èí Ôåäåðàöèí ºàðäà÷ Îêñàíà Êîñòðèêèíàëà ꢢíäõ àðº ó÷ðâ. Ýí óéí öàãàñí àâí ñïîðòèâí áè躳ð ñîíüìñ÷, ýí êåðãë³ šèðºë³í çàëºâ. Õîðåîãðàôèéèí ýðäì³ð Ýëñòèí èñêóññòâèí ó÷èëèù áîëí Êðàñíîäàðñê ñîéëûí èíñòèòóò ò´ãñ³ñìí. "Èìïåðèÿ DANCE" ãèäã áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä áè÷êä¢äèã áèèëäã äàñõíà. Ýí¢í³ êåëñ³ð, "Ìàximà" ãèäã áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä îðäã Ëàçîðñêèé Ìèõàèë áîëí Ãàéâîðîíñêàÿ Ïîëèíà, Øóðã÷èåâ Ìàêñèì áîëí ßìàíîâà Ïîëèíà, "Èìïåðèÿ DANCE" Êîðíèåíêî Àíàòîëèé áîëí Àðèíà Äîðäæèåâà, Âàñèëüåâ Åâãåíèé áîëí Êðèñòèíà Êîñòðèêèíà àõòà ¢çìšò³º³ð, îí÷òà êåâ³ð áèèëí³. Èðã÷ä³í ýäí ´´ä³í ê¢ö³ìšä ê¢ðõ ãèñí í³³ëâð á³³í³ ãèâ.
Ìàðºàí á¢ðä³ìšò³º³ð äàââ. Öóã îðëöà÷íð ç¢ñí-碢ë ñ³³õí áè áèèëš, áèëã³í ¢ç¢ëš, öóãëðñí óëñò áàéð ¢¢ä³â. Õàìãèí äàìøëòòàíü, ìåðãšëòò³íü äèèëâð á³ðâ.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ
Á.Êîëäàåâèí öîêñí çóðã

Áàãø ê¢í îíüäèí þí áîëñàð ñîíüìñàä äàñ÷êñí óëñ. Òåäí äóíä õàëüìã êåëí³ áàãøíð õàëüìã êåë³ð áàðëñí þìíä îíüãàí ´ãí³, ãèš êåëõë³, õóäë áîëøãî.
Áè îäàõí øèí äåãòð óìøàä, ÷ååš³í áàéðëóâ. Ýííü Õàòóåâ Íèêîëàé Ñåíÿåâè÷èí ¢¢ä³ñí ¢¢ä³âðì¢ä: ø¢ëã¢ä áîëí õîéð ïîýì, õóðàœºóí íåð³äëºíü - "Õîéð ijðêèí åâ³ë" ("Áëàãîñëîâåíèå äâóõ òàð"). Ýí äåãòð õîéð êåë³ð áè÷ãäš. Ýííü ´äã³ öàãèí íåêâð³ð ê¢ö³ñí ê´äëìø. Àìð ñ³³õí êåëíü, ó ÷ååš³ñ ºàðñí öàºàí ñåäêëíü óìøà÷èí ç¢ðê ýçëš, çàÿäàð šèâð óðºàíà. Ò¢¢ðâ³÷ ýâð³ííü ñàíñàí, ýâð³ííü òåœê³í óãà ýœêð ºàçð-óñíàííü òóóš, ´´ðõí ýëãí-ñàäíàííü, ¢ð-àìðãèííü òóñêàð òîäðõàºàð ö³³ëº³ä, ñàíàí-ñåäêë³ðí ìàäíëà õóâàëöšàíà.
Íèêîëàé Õàòóåâ - ´äã³ öàãèí ø¢ëã÷. Ø¢ëãëš áè÷ñí çîêúÿëìóäûíü îðñ êåëíä Â. ×îíãîíîâ îð÷óëš. Õàëüìã êåëò³ îð÷óëà÷ ò¢¢ðâ³÷èí ¢¢ä³âðì¢äèí ºîë ñåäâèíü, óõàºèíü, ó÷ð-óòõèíü ñîíüí êåâ³ð ¢ç¢ëš³í³. Ò¢¢ðâ³÷ îð÷óëà÷ õîéðèí òîîëâðíü íåãí ãèš ñàíãäíà.
Íèêîëàé Ñåíÿåâè÷ äåãòð³í Òàëòàõíà ³œãä³í íåð³äš³í³. "Áàãø", "Òååãèí ¢ðí Ñàòêóºà Ï¢ðâ³", "¥ð÷ä ò´´íðñí çîâëœ" ãèäã ø¢ëã¢äíü ýãë óëñèí òóñê àõð òóóšñ. Îëí äóíäàí òîîìñðòà ³ìòí³ íåðíü ì´œêðí³ ãèñí óõàí-òîîëâðòà. Ôèëîñîôñê ÷èíðò³ ø¢ëã¢äò³í ("Ýêëö - ÷èëã÷", "Ìàíà ç´´ð") ò¢¢ðâ³÷ ê¢¢í³ šèðºë éèðòìšë³ çàëºëäàòàºèíü ìåä¢ëš³í³. Õàëüìã êåëí³ ç´´ðèíü ¢íëš ÷àäëãî ò¢ðš³õ, êåë³í ÷èãí, ç¢ñ³í ÷èãí ãååš³õ ìàäí ò¢¢ðâ³÷èí ÷ååšèí çîâëœ ñ³³õí ìåäš³í³âèäí.
Ýêëöä - ÷èëã÷ä éèëºðëò õ³³õë³,
Ýðêí ö³³ëºâð ò´´ëãò îëòí.
Ò´ãðã ò´´ëãò ýêëö óãà,
Ò´ã³ë¢ë³ä õ³ë³õë³, ÷èëã÷ óãà.
("Ýêëö - ÷èëã÷")
¡ëã¢ð, äîìã, é´ð³ë,
Óóë õàëüìãèí çàœøàë,
¥âêíðèí çàÿñí êåëí -
¥äã³ öàãèí ç´´ð.
( "Ìàíà ç´´ð")
Ýí äåãòðò õîéð ïîýì îðš: "ªóðâ õàëºóëñí Ì´œê³" ("Òðèæäû ñòðåëÿíûé Ìåíêÿ"), "Õîéð ijðê" ("Äâå òàðû"). "ªóðâ õàëºóëñí Ì´œê³" ãèäã ïîýìäàí ò¢¢ðâ³÷ "¢êøãî ê¢í ¢êäãî" ãèäã òîîëâðàðí õóâàëöšàíà. Áè÷êí Ì´œê³ ä³³í³ öàãò ãåðòíü òóññí òîâèí ñóìíàñ àëäðš ºàðíà, õîéðäàä ñàìîëåòàñ óíšàõ õîðºëšíàñ ñ´ðâ àâëãî ³ìä ¢ëäí³, ºóðâäàä õàìäàí ñóðäã ê´â¢íü ýöêèííü áó àâàä õàõëàíü, Ì´œê³í ´´ð éîâñí ê´â¢í àëãäíà. Èèì ñîíüí òóóš.
"Çåòêð³ñ çóëš áîëäãî,
Çåòêð êåëš èðäãî".
"Õîéð ijðê" ãèäã ïîýìäàí ø¢ëã÷ ê¢¢í³ šèðºëä šèãò³ þìí õàðºäãèã áè÷š.
Õîéð ijðê ò¢œøš óóëüñìí,
Õàðœºó òååãò ãååäð³ä îëäñìí.
Ýýì³ñíü öóñí ÷èèõëòš ºàðâ÷í,
Åâ³ë³í îëíä òóñõàš éîâäìí.
²ð³ñ³í áè÷³÷íðèí íèèö³í³ ãåø¢í áîëñí ê¢íäò³ Íèêîëàé Ñåíÿåâè÷èã áàéðëš é´ð³š³í³â. Êåš³õ êåðã-¢¢ëòí ê¢ö³ìšò³ áîëš, öàðàíäíü ÷èãí îëí óìøà÷íðàí áàéðëóëš, îí÷òà, ñîíüí ¢¢ä³âðì¢ä áè÷š, àâñí àâàëüòàºàí, àëòí áîëñí ¢ðò³º³í àìð÷, šè𺚠éîâõèòí Äååäñ Áóðõä åⳚ ´ðø³òõ³!

Àíàñòàñèÿ ÄÀÂÀÅÂÀ,
Ñàíšðãà Áàñœãèí íåðò³
Øàðíóòà øêîëûí õàëüìã êåëí³ áàãø

Îäàõí áè òàœº÷èí ñóðºóëü÷íð äóíä çàðëãäñí "Ñëàâà òåáå, ñîëäàò!" ãèäã í³³ð¢ëš áè÷ëºí³ ìàðºàíä îðëöàä, 2-÷ îðì ýçëë³â. Ýí òàœº÷èí ìàðºàíä îðëöñíäàí áè áàéðòà á³³í³â, þœãàä ãèõë³ òåð¢íä áîñõãäñí ò´ð íàìàã èê³ð ñîíüìñóëâ. Ò´ðñê³í õàðñëºí, õàëüìãèí íåð³í ´´ä³í á³ðëºí, ´ñ³ä-áîññí ºàçðòàí äóðòà áîëëºí - ê¢í áîëºíà ê¢ñë áîëõ ç´âò³. Ìàíà áè÷êí Õîøóä ñåë³íä ª³ð³í Ïàâëûí íåðèã èê-áຠóãà öóºàð ê¢íäëš, ³ð¢í³ð õàäºëš éîâíà. Ýí¢íë³ áè õàìäàí íåã óóëüíöä ´ñ³ä-áîñëàâ, íåã øêîëä ñóð÷ éîâëàâèäí.
ª³ð³í Ïàâåë Õîøóä ³œã³, ìë àðâíà à÷ ê´â¢í á³³ñìí. Ýê-ýöêíü ìàíà ñåë³í³ øêîëûí áàãøíð áîëíà. Áîðèñ Øîðâàåâè÷ ê´ãšìèí áàãø, ²ð³ñ³í ñóðºóëü-ýðäìèí à÷òà ê´äë³÷. Âàëåíòèíà Ïàâëîâíà áîëõëà îëí šèëä³í ýêëö êëàññèí áàãøàð ê´äëñìí, îäà à÷òà àìðëºíä ºàðñí á³³í³. Áè÷êí³ñí àâí Ïàâåë öóã íààäê ê´â¢ä³ñ éèëºðäã á³³ñìí, íîìºí çàœòà, ñóðºóëüäàí ºàâøóí, ÷àœº-÷èèðã, äó-áèèä áîëí ê´ãšìä äóðàí ´ãñí áèëãò³ ê´â¢í áèë³. 1987 šèëä 1-÷ êëàññò îðàä, øêîëàí ò´ãñ³ñí³ õ´´í Ï.×îíêóøîâèí íåðò³ ê´ãšìèí ó÷èëèùä õàëüìã óëñèí çåâñã¢äèí ³œãä ñóðñìí. 2000 šèëèí áàð ñàðëà Ïàâåë öåðãò ìîðäâ. Öåðã³ ñóðºóëÿí ò¢ð¢ë³ä ²³äðõí áàëºñíä ñóðëà, äàðóíü Äàãåñòàíà Êàñïèéñê áàëºñíä òóñàä, ýöê ààâ õîéðàí äóðàºàä ìîðôëîòä öåðãèí õààëºàí ýêëñìí. Õàìäàí öåðãëš éîâñí ¢¢ðì¢äíü òîäëñàð, öåðãèí ñóðºóëüíü àìðàð äàâñí áèë³. Ãîðÿåâèõí óœã-òîõìàðí òåœãñèí ôëîòä öåðãëš éîâñìí, òåã³ä áàñ òèèã³ð³í òóññíäàí Ïàâåë áàéðòà áèë³.
Òåìäãëõ³ñ, Ïàâåë îëí ç¢ñí çåâñã òàòäã áèëãò³ á³³ñìí. Ãàðìà òàòõ, ãèòàð öîêõ, ì´ðí õóóð áîëí íàíü ÷èãí çåâñã ýí ºàðòàí àâ÷ ÿìàðàí áîëâ ÷èãí ê´ãšì íààäàä, àéñèíü ºàðºäã áèë³. Òåð ò´ë³ä öåðãëš éîâñí âçâîäòàí Ï.Ãîðÿåâ "âàëòîðíèñò" áîëš öåðã³ îðêåñòðò íàà÷ éîâñìí.
2002 šèëä Äèèëâðèí ´äðèí áàéðèí êåðã-¢¢ëäâðò Êàñïèéñê áàëºñíä öåðã³ ïàðàä áîëšàñí êåìä òåððîðèñòè÷åñê éîâäë ó÷ðñíà àøò ìàíà íåã ºàçðà ê´â¢í Ïàâåë Ãîðÿåâ ³ìí³ñí õàºöâ. Ýí çîâëœãèã êåä¢ öàã äàââ ÷èãí îëí ³ìòí, òåð òîîä Õîøóä ñåë³í³ óëñ, êåç³ä ÷èãí ìàðòøãîâèäí. Àðâí òàâí šèë õîîðàí ó÷ðñí àþë ýê-ýöêäíü, îëí òàíüë-¢çë óëñò, ýëãí-ñàäíäíü ç¢ðêí³ ´âäê¢ð áîëš ¢ëäâ.
Áຠ䢢âð íàñíäàí ñ³³º³í õ³³ñí ª³ð³í Ïàâåë ìàíà ñåäêëä ì´œêðâ, ýí¢í³ íåðèã áèäí ³ð¢í êåâ³ð õàäºëš éîâíàâèäí. 2003 šèëä ìàíà øêîëûí áàãøíð ñóðºóëü÷èííü ñàíëä íåð³ä³ä, "Äóóíä áè ì´œêðõâ!" ãèäã ñàëäñèí äóóíà ôåñòèâàëü á¢ð䳚 äàâóëâ. Òàœº÷èí îëí ñåë³ä³ñ áîëí Ýëñò³ñ êåñã ýë÷íð îðëöš, Ïàâëûí ñàíë òåâ÷š, ñàëäñèí äóóºàí ýí¢íä íåð³äñìí. Ò¢ð¢í ôåñòèâàëüä èíüã¢äíü, àõíð-䢢íðíü îëàð öóãëðš èðñìí. "Áèé ¢êäã, íåðí ¢êäãî", ãèš õàëüìã ¢ëã¢ðò êåëãääã³ð, ýí êåðã-¢¢ëäâ𠪳ð³í Ïàâëûí íåðí ìàðòãäøãîã èë ¢ç¢ëâ. Ìèíè òîîëâðàð áèäí èèì ê´â¢ä³ñ ¢ëã¢ð àâõ ç´âò³âèäí. Äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áàº÷óä ýâð³ êåðã³ðí, ò´ðñêí÷ ñåäêë³ðí ýâð³ ºàçð-óñíäàí äóðòà áîëšàõàí ìåä¢ëš, Ò´ðñê³í õàðñõä áåëí á³³õ³í ¢ç¢ëõ ç´âò³âèäí ãèš ñàíšàíàâ. Ýí àõð í³³ð¢ëš áè÷뺳í ñåäêë³ñí ºàðñí ø¢ëã³ð ò´ãñ³õ³ð ñåäë³â.
Áèëãò³ ê´ãšì÷ Ïàâåë
Áààõí íàñíäàí éîââ÷.
Á³³ðí³ñí ìîðäš öåðãë³ä,
Áààòð áîëš ì´œêðâ÷…
Õàìà éîââ ÷èãí, ¢¢ðì¢ä,
Õàëüìãèí íåð³í äóóäóëõìí!
Õ³³ðò³ Ò´ðñêíä³í öåðãëš,
Õàëüìã Òàœº÷àí äåëãð¢ëõìí!
Ñàíëûíü ´ðê-á¢ëäíü,
Ñåäêëíü š´´ëð¢ëš ¢ëäã,
ѳ³íè îðíä ò´ðš,
Ñàð áîëš ¢çãäã!
Àíäðåé ×ÀÃÐÀÍÎÂ,
Õîøóä ñåë³í³ øêîëûí 11-÷ êëàññèí ñóðºóëü÷

Ýí šèëèí äåêàáðü ñàðèí 21-ä Ýëñòä "Îéðàò-Àðåíà" ñïîðòèâí êîìïëåêñèí á³³ðíä "Ïðåðâàííûé âàëüñ" ãèäã õîðåîãðàôè÷åñê íààäí áîëõ. Ýíòí õàëüìã óëñèã öààšëà õàðºóëàä, ê¢¢í³ ºàçðóð òóóãäñíà 75 šèëä íåð³äãäš³í³.
ÐÊ-í èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Àðêàäèé Ìàíäæèåâ ýí ñ³í ñåäâ³ð òàòàä, íààäíä (áàëëàäò) ê´ãšì ¢¢ä³ë³. Àðêàäèé Íàìèíîâè÷ ÐÈÀ-ä áîëñí áðèôèíãèí éîâóäò ýí íààäíà ò´ð³ð êåëâ. "Áàº÷óäò, áè÷êä¢äò êåç³í³ áîëñí ìàíà óëñèí ºàøóòà òóóšèã ìåä¢ëõ ñàíàí á³³í³. Ýäíèã ò´ðñêí÷ áîëäãàð ´ñêõ êåðãò³. Òèèãõë³ ýäí ýâð³ ºàçðòàí ê´äë³ä, èê òóñàí ê¢ðãõ",- ãèš áèëãò êåëâ.
Íåð ºàðñí "Áàìá öåöã" ãèäã àíñàìáëü ýí íààä ¢ç¢ëõ. Àíñàìáëèí äèðåêòîð Ò¢ðâ³ Áîñõîìäæèåâèí 糜ãëñ³ð, ýí íààäí ò¢ð¢í áîëš àðâí šèë õîîðàí ò³âãäë³. Íààäíà ºîë ä¢ðì¢ä - ä³³í³ öàãò ñàëñí õîéð ´´ðõí ¢ð-èíüã. Àíñàìáëèí í¢¢ðëã÷ àðòèñòíð Âëàäèìèð Áàìáàðûêîâ áîëí Ìàðèÿ Ìó÷êàåâà êåç³í³ áîëñí éîâäëûã ¢ç¢ëõ. ijí ýêëõë³, ꢢêä-ê´â¢ä, âàëüñàí ê¢öö áèèëëãî ñàëñìí. Êåñã šèëèí òóðøàðò ýäí çîâëœ ýäëâ. Ýí¢í³ òóñêàð áààõí àðòèñòíð êåëöõ³â. Ýäí íààäíä áåëäõä³í ºàøóòà éîâäëûí òóñêàð äàëà ëèòåðàòóð óìøñìí. Òåã³ä äåãòðì¢ä áîëí ìåä³òíðèí êåëâðì¢ä ýäíä ä¢ðì¢ä³í ñ³³í³ð ¢ç¢ëõäíü òóñëš.

ÀËÅÊÑ²Í Êèøãò³

Äåêàáðèí 6-ä òóðèñòè÷åñê ñóáúåêòì¢äèí ê´äëìø÷ ñåëâëö³í áîëâ. Õàëüìã Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòåðñòâ ñåëâëö³ã Áàñœãà Áààòðèí íåðò³ Êåëí-óëñèí òåàòðò äàâóëâ. Òóðèçìèí èíôðàñòðóêòóð ÿìàðàí á³³äëä á³³õèí òóñêàð ñåëâëö³íä ꢢíäâð áîëâ. Òåð¢í³ñ íàíü ýí ¢¢ëäâðèã äåëãð¢ëõèí ò´ë³ òóðèñòè÷åñê òóñëìš ê¢ðãëºí³ õàëõ çàêàíä ÿìàðàí øèíðëò îðñíà òóñêàð ñîœñõâð êåãäâ.
Ñ¢ë õîéð šèë èê çóóäàí òóðèçì äåëãð¢ëëºí³ òóñò äèãò³-äàðàòà êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³ãäš³í³. Òàœº÷èí ñîéëûí ìèíèñòåðñòâä ýí õàëõ ¢¢ëäâð äààëºãäñíàñ àâí á¢ðä³ìšèí, çàêàíà òóñê êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äèãëãäš, áîëçã- áîëçãàðí ê¢ö³ãäš³í³. Òóðèçì òàœº÷ä á¢ðä³ìšèí äèãò³ á³³äëä³í øèí îðšàíà, ãèš ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòð Õð Ýëüáèêîâ òåìäãëâ. Äàâñí šèëèí òóðøàðò áຠáèø ê´äëìø ýí õàëõàð êåãäâ. Áàéðèí ´äðì¢äë³ çàëºëäàòà òóðèçì äåëãð¢ëëºí³ òóñò, Õàëüìãèí êå-ñ³³õíèã îëí óëñò ìåä¢ëõèí êåðãò êåñã òîîò ê¢ö³ãäâ. Áàéðèí ´äðì¢äë³ áîëí àâúÿñ áîëã÷ ¢¢ëäâðë³ çàëºëäàòà éîâäëìóäò öóòõëœ òåëåêàíàëàñ æóðíàëèñòíðèã ñîíüìñóëñíà àøò í³³ìí òåëåñþæåò Õàëüìãèí òóñêàð ¢ç¢ëãäâ. Ýí ¢¢ëäâðò øóíš îðëöñí ¢¢ëä³÷íð áîëí ºàðäà÷íð òàœº÷èí Òîëºà÷èí áîëí òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Õàíëòûí áè÷ã¢ä³ð à÷ëãäâ. Öåëèíí ðàéîíà àäìèíèñòðàöèí ñîéëûí ³œãèí ºàðäà÷ Àííà Òèìîôååâà, Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéèí äèðåêòîð Èðèíà Ìó÷àåâà, Êåëí-óëñèí îðêåñòðèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Ñàâð Êàòàåâ, "¥´ðäíðèí õîø" ãèäã ýòíîõîøèí ºàðäà÷ Òàòüÿíà Îçàåâà, Þðèé Ñàíãàäæèåâ, Ëþáîâü Óøàíîâà, òîðãîâî-òåõíîëîãè÷åñê êîëëåäæèí äèðåêòîð Ñàíàë Îâøèíîâ, òóðîïåðàòîð Íàäåæäà Íåñòåðåíêî à÷ëãäâ. Ìèíèñòð Ýëüáèêîâ à÷ëâðìóäûã á³ð¢ëš ´ãâ.
Òóðèçì äåëãð¢ëëºí îëí-ç¢ñí ÿíçòà ê´äëìø. Òåð¢í³ íåã ³œãíü Õàëüìãò èðš³õ óëñò ñóâåíèðì¢ä áîëí ýíä³ñ áåëã ãèš àâ÷ õ³ðõ òîîòûã áåëäëºí áîëšàíà. Òåã³ä õàëüìã óëñèí êåç³íê óðí ºàðèí ýðäìèã ä´œíõèí ò´ë³ äàâñí šèëä òàœº÷èí Òîëºà÷ ñóáñèäü ´ãõ øèèäâð àâñí áèë³. Ýí õàëõàð ¢¢ëäš³õ àðºëà÷íðò ýííü éèð ñ³í ä´œ áîëâ. Àðºëà÷ Åêàòåðèíà Àäüÿåâà ꢢêò³º³í ñóâåíèðì¢ä áåëäëºí³ òóñò êåðãò³ ýä-òàâð õóëäš àâëºíä 250 ì蜺í àðñëœ àâñí, òåð¢ã³í ÿºš îëçëñíà òóñêàð êåëš ´ãâ. Õ´´í³ íîîñíàñ, àðñíàñ, íàíü ÷èãí òîîòàñ õàëüìã êåãäëì¢ä êåš, òàœº÷ä áîëñí öóã èê êåðã-¢¢ëäâðò îðëöš õóëäñíà òóñêàð, õàëüìã êåãäëì¢ä òóðèñòíðò èê³ð òààñãääãèí òóñêàð êåëãäâ. Ýâð³ ºàðàð þì êåí³ ãèñí àìð êåðã áèø. Òèèã³ä, Áàìá öåöãèí áàéðëà êåñí òîîòàí íåãõí ´äðèí äóíä ýäí õóëäñìí. Òåã³ä ýí ¢¢ëäâð³í äåëãð¢ëõ³ð á³³õ³í ìåä¢ëâ.
Õàëüìã êåëí-óëñèí ê´ãšìèí çåâñã¢ä êåëºíä ñóáñèäü àâñí Ä. Ãîðÿåâ òåð¢ã³í òóñòà êåâ³ð îëçëàä, êåñã çåâñã ê庳ä, òåð òîîä éî÷í ãèäã çåâñã êåñìí. Òåð çåâñãèã àéñëóëš, ²³äðõí³ êîíñåðâàòîðèí îþòí Âèêòîðèÿ Êèòàåâà ê´ãšì òàòâ. Êåëõ³ñ, ýí ñåëâëö³ã Öóã³ð³ñ³í òóðèñòñê äóóíà ìàðºàíä îí÷ðñí äóó÷ äóóºàí äóóëš ´ãâ. Òèèã³ä, äóóíà, óðí-ºàðèí ýðäìèí, íàíü ÷èãí òîîòûí ä´œã³ð Õàëüìã Òàœº÷àí îëí óëñò ìåä¢ëõ êåðãò³íü, ýí òóñò ç´â³ð èøêäë êåãäš³õíü öóã ýííü ¢ç¢ëš³í³.
"Àäûê-ñòðàíà Áóìáà" ãèäã òóðèñòè÷åñê ò´ñâ ê¢ö³ëº³ð êåñí ê´äëìøèí òóñêàð àðºëà÷ Áàäìà Ìóøêàåâ êåëš ´ãâ. ÑÏÊ "Ïåðâîìàéñêèé", "Õàð ºàçð" ãèäã çàïîâåäíèê áîëí íàíü ÷èãí ýäë-àõóñëà áîëí îðãàíèçàöñëà í´êöš ¢¢ëä³ä, ä´ðâí ç¢ñí õàëõàð òóðèçì ñåë³íä³í äåëãð¢ëš³õèí òóñêàð ýí îëíä ìåä¢ëš êåëâ.
Ýëñòèí çàõä òîñãäšàõ ýòíîãèè÷ë¢ðèí òóñêàð àðºëà÷ Þ.Àóýð ìåä¢ëâ. Ä´ðâí èøê³ ãåð³ñ áîëí àäìèíèñòðàòèâí íåã èøê³ ãåð³ñ òîãòšàõ ãèè÷ë¢ðò õàëüìãóäûí óðäê öàãà á³³äëèí ´â³ðöèã ¢ç¢ëõ ñàíàòà êåãäñìí. Ýíä êåç³íê àâüÿñ áîëñí èøê³ ãåð áîëí òåð¢íä ´äã³ öàãèí öóã íåêâðì¢äò èðëöš³õ òààë òîãòšàíà, ãèš òåð ñîœñõâ. Ò´ðñí ºàçðòàí á³³š ê´äë³ä, ýâð³ ºàçðàí äåëãð¢ëõ ñàíàòà óëñò èèì ñóáñèäü éèð ñ³í ä´œ áîëšàíà ãèš Þëèÿ Âëàäèìèðîâíà èòê¢ëš êåëâ.
Ñåëâëö³íä öóãëðñí àðºëà÷íðò, òóðèçìèí õàëõàð ¢¢ëäš³õ ñóáúåêòì¢äò àëâíà õàëõàð ÿìàðàí ëüãîòìóä ´ããäš³õèí, òåð¢ãèíü ÿºš îëçëõèí òóñêàð ö³³ëºâð ´ããäâ.
Ìèíèñòð Ýëüáèêîâèí êåëñ³ð, ïðàâèòåëüñòâèí õ³ë³âðò òóðèñòñê èíäóñòðèéä ¢¢ëäš³õ ñóáúåêòì¢äò ýëåêòðîê¢÷èã îëçëëºíä ºàðºñí ì´œãí³ ç³ðì õ¢âèíü äàœöàëºíà òóñê ò´ñâèã ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòåðñòâ îðóëš ´ãâ. Ýí ÷èíðò³ ò´ñâ òàœº÷èí Òîëºà÷èí äààëºâðàð ê¢ö³ãäñìí. Á³³öèí-êîììóíàëüí, þñòèöèí ìèíèñòåðñòâä ýí ò´ñâ õ³ë³ãäâ, èðëöœã¢ íàíü ÷èãí âåäîìñòâñèí îíüãò ÷èãí òóñõàãäâ.
Èðõ 2019 šèëä îëí êåðã-¢¢ëäâð êåõ³ð òåìäãëš³í³. Áàéðèí ´äðì¢äë³ çàëºëäàòà, àâúÿñ áîëñí ôåñòèâàëüìóä êåñí äååð³í íàíü ÷èãí òîîò êåõ ñàíàí á³³í³. Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) ñ¢¢ðò áþäæåò õîéðäã÷ óìøëºíäàí äèãëãäõë³, òóðèçìèí òóñò ÿìàðàí ì´œãí éèëºãäš³õíü ìåäãäõ. Òåð öàãò èðã÷ ¢¢ëäâðèí òîäðõà çóðà öóãòàä ê¢ðãš ìåä¢ëãäõ. Ñîíüí íåã êåðã-¢¢ëäâðèí òóñêàð êåëãäâ. "Áàìá öåöã" ôåñòèâàëèí ´äðì¢äò òóóšèí ðåêîíñòðóêö ãèº³ä ¢çìšò³ èê íààäí ¢ç¢ëãäõìí. ²ð³ñ³í áàëºñäàñ ä³³í³-ñïîðòèâí ä´ðâí êëóáèí îðëöà÷íð èð³ä, ìàíà õàëõàñ äæóíãàðñê õààíà öàãà á³³ð á³ðëä³í ¢ç¢ëãäõ ãèš çóðàëãäšàíà.
Òóðèçì äåëãð¢ëš³õ ñóáúåêòì¢äò öààðàíäàí ÷èãí ì´œãí³ äåì ê¢ðããäõìí. Ãèè÷ë¢ðì¢äèí êëàññèôèêàöä îðëöëºíä áåëäëºí³, òóðèçì äåëãð¢ëëºíä êåðãò³ ºîëëã÷ òîîòûã õóëäš àâëºíà êåðãò, íàíü ÷èãí õàëõàð ä´œ áîëõ òààë òîãòàãäšàíà. Òóðèçìèã öóã õàëõàðíü äåëãð¢ëõä òåðíü òóñëõ ç´âò³.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ

Èèì íåðò³ âèäåîðîëèê ðåæèññåð áîëí ñöåíàðèñò Ýëëà Ìàíæååâà áåëäñìí. "Ôåäåðàöèÿ" ãèäã íåðò³º³ð êåãäñí 4-÷ Öóã³ð³ñ³í ìàðºàíä òåð¢ã³í îðóëàä, õàëüìã ðåæèññåð íåã íîìèíàöä ñ³í ãèñí³ òîîä îðâ. "Áðåíä ðåãèîíà" ãèäã íîìèíàöä Ýëëà Ìàíæååâà áåëäñí âèäåîðîëèê òèèã³ä ò¢ð¢í îðì ýçëâ.
ijê³ä áîëõëà Ìîñêâàä 8-÷ òåëåâèçèîíí ìàðºàíà àø äèãëãäâ. Ìàðºàí "Îðí-íóòã" ãèš íåð³äãäí³. Òåð¢íä "Õàìäàí" òàœº÷èí òåëåêàíàë "Åäà êî÷åâíèêà" ãèäã ôèëüì ¢ç¢ë³ä, ìàðºàíà àøëã÷ äåâñœä îðëöõ ç´â àââ. Ìàðºàíà æþðèí àõëà÷, òåëåðàäèîí õàëõèí Êåëí-óëñèí àññîöèàöèí ïðåçèäåíò Ý.Ñàãàëàåâ ºàðàí ò³âñí äèïëîì Äàíàðà Áåìáèíîâàä á³ð¢ëš ´ããäâ.

ŠÈЪËÈÍ Êåðìí

Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä šèëèí òóðøàðò êåñã º³³õ¢ë ¢ç¢ëãäâ. 2018 šèëèã íàðò-äåëê³í ÷èíðò³ º³³õ¢ë á¢ð䳺³ä, ìóçåéèí ê´äë³÷íð øèí šèëä îðšàíà. Äåêàáðèí 4-ä ìóçåéä Êàçàõñòàí Ðåñïóáëèêèí Àòûðàóññê îáëàñòèí òóóšèí-êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí º³³õ¢ë ñåêãäš³í³. "Óëñèí óðí ºàðèí ýðäì - êåëí-óëñèí ç´´ð" ãèš òåð íåð³äãäš³í³.
ª³³õ¢ëä èðñí óëñ õàñã ³ìòí ÿìàðàí õóâö ´ìñäã á³³ñèíü, á³³öä³í ÿìàðàí ´ëã-ýä îëçëš éîâñèíü ¢çâ. ijê³ä áîëõëà öåðã³ çåð-çåâíü ÿìàðàí á³³ñèã ¢çš áîëõìí áèë³. Óðí ýðäì÷íðèí ªàðàð êåãäñí êååð¢ë îëí ç¢ñí á³³ñèã, êåëí-óëñèí çååã³ð òåðíü êååð¢ëãäñèã õ³ë³õä éèð òààñòà áèë³. Íîîñ ýýð÷ êåñí îëí òîîò ÷èãí îíüã àâëíà. Õàñãóäûí ñîéëíü, óðí ºàðèí ýðäìíü êåñã çóí šèë³ñ àâí ýêëö³í àâñèíü ¢çš áîëõìí.
ª³³õ¢ë ñåêëºí³ êåðã-¢¢ëäâðò Àòûðàóññê îáëàñòèí òóóšèí-êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí äèðåêòîð Ðàøèäà Õàðèïîâà, Àòûðàóññê èíüãëëòèí ãåðèí àðòèñòíð áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëâ. Ãèè÷íðèã òîñ÷, Õàëüìãò ¢¢ëääã "Æåðëåñòåð" õàñãèí ñîéëûí öóòõëœãèí ýë÷íð îðëöâ. Õàëüìã Òàœº÷ áîëí Êàçàõñòàí õîîðíäê ñîéëûí çàëºëäà áàòëëºíä º³³õ¢ë ä´œ áîëõíü ìàºä óãà.

Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä šèëèí òóðøàðò êåñã º³³õ¢ë ¢ç¢ëãäâ. 2018 šèëèã íàðò-äåëê³í ÷èíðò³ º³³õ¢ë á¢ð䳺³ä, ìóçåéèí ê´äë³÷íð øèí šèëä îðšàíà. Äåêàáðèí 4-ä ìóçåéä Êàçàõñòàí Ðåñïóáëèêèí Àòûðàóññê îáëàñòèí òóóšèí-êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí º³³õ¢ë ñåêãäš³í³. "Óëñèí óðí ºàðèí ýðäì - êåëí-óëñèí ç´´ð" ãèš òåð íåð³äãäš³í³.
ª³³õ¢ëä èðñí óëñ õàñã ³ìòí ÿìàðàí õóâö ´ìñäã á³³ñèíü, á³³öä³í ÿìàðàí ´ëã-ýä îëçëš éîâñèíü ¢çâ. ijê³ä áîëõëà öåðã³ çåð-çåâíü ÿìàðàí á³³ñèã ¢çš áîëõìí áèë³. Óðí ýðäì÷íðèí ªàðàð êåãäñí êååð¢ë îëí ç¢ñí á³³ñèã, êåëí-óëñèí çååã³ð òåðíü êååð¢ëãäñèã õ³ë³õä éèð òààñòà áèë³. Íîîñ ýýð÷ êåñí îëí òîîò ÷èãí îíüã àâëíà. Õàñãóäûí ñîéëíü, óðí ºàðèí ýðäìíü êåñã çóí šèë³ñ àâí ýêëö³í àâñèíü ¢çš áîëõìí.
ª³³õ¢ë ñåêëºí³ êåðã-¢¢ëäâðò Àòûðàóññê îáëàñòèí òóóšèí-êðàåâåä÷åñê ìóçåéèí äèðåêòîð Ðàøèäà Õàðèïîâà, Àòûðàóññê èíüãëëòèí ãåðèí àðòèñòíð áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëâ. Ãèè÷íðèã òîñ÷, Õàëüìãò ¢¢ëääã "Æåðëåñòåð" õàñãèí ñîéëûí öóòõëœãèí ýë÷íð îðëöâ. Õàëüìã Òàœº÷ áîëí Êàçàõñòàí õîîðíäê ñîéëûí çàëºëäà áàòëëºíä º³³õ¢ë ä´œ áîëõíü ìàºä óãà.