Боорцгин кев-янз болн чинр-утх

13-02-2025, 09:00 | Общество, Традиции, Таңһчин зәңгс, Зіњг, Калмыцкая кухня

Күүкд улс һуйр искәһәд, боорцг кеҗ белддг. Цаһана боорцг йирин боорцгас йилһрнә. Зүсн болһн эврә чинртә. Цуг Цаһана боорцг дееҗин, белгин, эдлврин гиҗ хувагдна. Дееҗин боорцг кех һуйрт өндг, һахан хорһ оруллго кенә. Дееҗд целвг, 5 тоһш, 3 шор белг, мошкмр, хуц, кит орулдг бәәсмн. Белгин боорцг ик герин болн бичкн герин белг гиһәд хувагдна. Ик герин белгин тоод нег хавтха, нег хуц, нег кит, нег җола, нег мошкмр, һурвн шор белг, зурһан тоһш орна. Боорцгиг эн тооһарнь цаһан утцнд келкәд, цаһалҗ одх герин тооһар дигләд авчкдмн. Мел иим дүрстәһәр, тооһар, зуг кемҗәһәрн хойр холванд бичкнәр кесн боорцгиг «бичкн герин белг» гиҗ келдг. Ик герин белг кен ахдан, бичкн герин белг кен бичкндән нерәдҗ өгдг бәәсмн. Эдлврин боорцгт: темән, һалун, хорха болн нань чигн олн зүсн дүрстә боорцг орна.
Хавтха (целвг). Нарн цуг эргндк хамгт әм залһна, дулална. Тегәд эн боорцгиг нарна бәәдл дуралһад кенә. Хаврин цагт дулан болтха, ноһан сәәнәр һарад, идг сәәнәр урһтха гиһәд йорлад кесн боорцг болҗана.
Шовун. Шовун хаврин темдг болна. Шовун дулан һазрас нисч ирхлә, хавр эклнә. Тегәд хальмгуд иим боорцг кенә.
Җола. Эн боорцгиг зөв эргүлҗ кенә. Күүнә җирһл эн җола мет ут, бат болтха гиҗ бас йорлад кегднә.
Кит. Кит гисн мөрнә дотрин әмтәхн гисн хот. Көрсн бийнь эн хот царцхш. Мөрнә мах, дотр идсн күүнә цуснь буслад, халурхад бәәдг гиҗ тоолад, мөрн малыг магтад, мөрнә кит дуралһад боорцг Цаһанла кегднә.
Хуц. Хөн мал ик кезәнәһәс нааран хальмгудт өөрхн мал. Малын өслт өргҗтхә гиһәд, сүүлән әрә дааҗ йовх хуц дуралһад, боорцг кенә.
Темән. Темән мал хальмг күн асрдг дөрвн зүсн малын тоод орна, эн өврмжтә мал, тегәд Цаһана хотд орна.
Мошкмр. Эннь хөөнә дотрин нәрн гес дуралһад кесн боорцг. Кезәнә нег өлсәд йовсн цагт нәрн гесн чигн теҗәл болдг. Тегәд нәрн гесиг хайлго олзлхмн гиҗәх күсл зүүҗ, «мошкмр» гидг боорцг Цаһанд кедг.
Тоһш. Тоһш боорцгиг хашан дүрстәһәр эргүләд кечкнә. Эннь хаша дүүрң малта болтха гиһәд йорлад кесн боорцг.
Өвртә тоһш. Эн боорцгиг үкрин өвр дуралһад кедг. Үкр малын чинрнь ик. Цаһан Сарла үсн-тосн, чигән-цаһан идән эн хамг хот кегднә. Өвртә тоһш боорцг үкрин чинриг медүлнә.
Шор белг. Эн боорцгиг хойр таласнь җидин үзүр дуралһад кедг. Кемрҗән хортн-дәәсн орҗ ирхлә, манад терүг харх зер-зев олдх гидг йортаһар кегдсн боорцг болҗана.
Таслмр. Таслмриг һуйрас чимкәд, таслад, дарад мөңгнә бәәдл дуралһад кенә. Мөңгн дала болтха гисн тоолвртаһар эн боорцг кегднә.
Хорха боорцг. Үрн-садна, малын төл энүнлә әдл олн болтха гиҗ эн боорцг кедмн.
Төөмдә. Эн боорцг йир сәәхн болна. Боорцгин чинрнь болхла күн болһн эврәннь өрк-бүлдән, элгн-садндан, олн-әмтндән бат итклтә болтха гиҗ кегдсн боорцг.
Цаһана болзгнь бас олн зүсн мөн. Уданар нәр һарһдго бәәсмн. Олн-әмтн бәәдг һазрар керүл-цүүгә һарһдго. Тер үлү хулха һарһдго. Хальмгуд Үрс Сарин арвн тавн күртл Цаһа бәрдг. Терүн күртл харһсн улс цуһар цаһалх зөвтә. Хойр залу харһхла, кен дүнь: «Мендвт, үвләс яһҗ һарвта?» – гиҗ сурх зөвтә.

Видео