Өвкнрин зөргтә үүлдвринь мөңкрүлв

14-09-2021, 09:09 | Общество

Артезиан селәнд 1-ч тойгта дунд сурһулин 8-ч классин сурһульчнрин седвәрәр Әәдрхн-Кизляр төмр хаалһ тосхачнрт нерәдҗ бумб босхгдв

80 җил хооран 1941-ч җилин һаха сарин 15-д Төрскән харсгч Алдр дән болҗасн кемд Әәдрхн-Кизляр төмр хаалһиг мана аавнр болн ээҗнр, ахнр болн эгчнр экләд тосхсмн. Эн ончта өөнд нерәдәд Артезиан селәнә 1-ч тойгта дунд сурһулин сурһульчнр – «Лига добра» җисәнә волонтермуд «Җирһлин хаалһ» («Дорога жизни») гидг төсв батлад, түүнә улд Әәдрхн-Кизляр төмр хаалһ тосхачнртбумб босххар седвәр татсн болдг.

– Эднә классин һардач Елена Петровна Сангаджиева сурһульчнртан эн күнд керг күцәхд нөкд болв. Эдн хамдан района олн әмтнд нерәдсн дуудвр батлв. Мана өвкнрин туск санлыг бидн мөңкрүлх зөвтәвидн, эдн алдр кергиг дәәнә күнд цагла күцәв, теднә баатр йовдлын тускар цугтан медх зөвтә гиҗ сурһульчнр дуудвр кев, – гиҗ эн кергин эклцин тускар Артезиана 1-ч тойгта дунд сурһулин һардач Гелена Владимировна Немкеева келв.
Арвтнрин дуудвриг цугтан дөңнв. – Хар Һазра болн Лаганя райодын селәдин әмтн, үүлдврмүдин болн бүрдәцсин көдләчнр, багшнр болн сурһульчнрин эк-эцкнр эврә тәвцән орулв. Сурһульчнр района толһач Виталий Крылов тал одв, тер мет Төрскән харсгч Алдр дәәнә 1941-1943-ч җилмүдт фронтын Кизляр-Әәдрхн төмр хаалһин тосхачнрин болн хар-сачнрин Хальмг Таңһчин региона җисәнә советин ахлач Сергей Кукуевла эдн бас харһв.
Төмр хаалһ тосхлһнд орлцҗасн ветеран Анна Мучиряевна Сактуева тер күнд җилмүдин тускар көвүд-күүкдт келҗ өгв. Тиигҗ олн улсиг эн җисәнд орлцулҗ, Артезиана 1-ч тойгта дунд сурһулин 8-ч классин волонтермуд 108 миңһн арслң цуглулв. Таңһчин нертә архитектор Ахмет Басчаев бумб тосхлһна зура батлад, терүг үүдәв. Тиим кевәр арвтнрин седвәриг оларн дөңнҗ җирһлд тохрав. Ода Әәдрхн-Кизляр төмр хаалһин тосхачнрин санлд тәвсн бумб белн бәәнә. Һаха сарин 15-д энүг секлһнд нерәдсн байрин керг-үүлдвр Артезиан селәнд болхмн.
Эн төмр хаалһин ик зунь Хальмг Таңһчин һазрар давҗ һарчасмн ут-турштан 280 дууна хаалһ мөн. Улан Хоолын, Далвңгин, Эрктнә улусин болн таңһчин нань чигн райодын әмтн: хамгин түрүнд күүкд улс, медәтнр, баһчуд, арвтнр тосхлтын күнд көдлмшиг күцәв. Немш самолетмуд эднд харш болхар седҗәсмн, тиим болв чигн эн тосхлт дигтә-даратаһар, зуралгдсн болзгарнь күцәгдҗәсмн. Тиим кевәр 9 сарин эргцд Советск Союзин өмн үзгт цергә чинртә эн объект тосхгдла. Хаалһ утарн 356 дуунад күрчәсмн.
Цергә онц чинртә эн линий Кизляр станцас авн экләд, цааранднь Көк теңгсин көвәһәр Артезиан, Трусово станцс күртл күрх зөвтә бәәсмн, дәкәд Иҗл һол дамҗҗ һарад Әәдрхн тал йовҗасмн. Тиим кевәр Закавказин болн нань чигн һазрин нефть болн нань чигн өрин зөөр төмр хаалһар зөөх даалһвр тәвгдҗәлә. Ста¬линградын эргнд болсн күчтә дәәлдәнд Советин Сою¬зин Улан Церг диилвр бәрлһнд эн хаалһар авч ирсн бензин болн нань чигн тоот ик нилчән күргснь лавта.
«Тиим күнд-күчр керг күцәһәд, мана һазрин улс әмн-чидлән әрвллго, өлн-яду таалд көдләд, зөргтә йовдл һарһсмн – тер үүлдврнь эндрк үйнрт сән үлгүр, маднд ик өврмҗтә болн күндтә йовдл болҗана. Эн хаалһ тосххин төлә эдн гем-шалтган мартад, цогц-махмудтан шав авад, әмн-чинәһән өгәд Алдр Диилврт зөвтә тәвцән орулв», – гиҗ таңһчин Толһач Хаска Бату эврәннь тоолвран медүлв. Кесг тосхачнр дәәнә цагт 12-13-та арвтнр бәәсмн.
– Артезиана 12 күүнә тускар би келҗ өгсүв, эдн уйн наста бәәсн болв чигн Кизляр – Әәдрхн хаалһ тосхлһнд шунмһаһар орлцҗасмн. Тер тоод Адучиева Бося Букеевна (1923 җилә күн), Малыков Иван Киликович (1926 җилә), Босаев Һучн Демишевич (1922 җилә), Босхомджиев Бүрвә Очирович (1930 җилә, одахн өңгрлә, Күч-көлснә Улан Тугин орденәр ачлгдсмн), Гальдаев Мердә Бокушевич (1928 җилә, СССР-ин орн-нутгин мөрән лауреат, Күч-көлснә Улан Тугин орден зүүһәч).
Дәкәд туурмҗта тосхачнрин тоод Намысов Амин Менкеджиргалович (1926 җилә), Настаев Собсур Манджиевич (1927 җилә), Санджиев Сергей Хуцаевич (1925 җилә), Кашкалдыков Капитон Лиджи-Гаряевич (1935 җилә), Сарангов Николай Евсеевич (1934 җилә), Букаев Санка Арсинович (1915 җилә), Кекееева Нүүдлә Дельденговна (1921 җилә) орсмн. Ода эднә кергинь Артезианд бәәдг үрднь, ачнр-зеенрнь, җичнрнь күцәҗәнә. Мана ах үйин улс дәәнә күнд җилмүдт төмр хаалһ тосхсинь бидн кезә чигн мартх зөв угавидн, тегәд Артезиана сурһульчнрин седвәринь би дөңнҗәнәв, терүг күцәһәд, бумб тосхснлань йөрәҗәнәв. Би эврән кесг җилдән Артезианд бәәләв, энд «Цекрт» СПК-г һардҗ йовлав, мана өвкнр баатрмудар бахмҗ кеҗәнәв, теднә күцәсн алдр керг мөңкрәд йовтха!» – гиҗ тоолвран Константин Иванович Бембеев келв.
– Мана өрк-бүләс мини ахнр Шуграев Эрднь-Гаря Шуграевич, Басан Шуграевич, эгчм Бүүрчә Шуграевна Әәдрхн-Кизляр төмр хаалһ тосхлһнд цуцрлтан угаһар көдлҗәлә. Тер хаалһ мана бәәсн Цекрт селәнәс 70 дууна ууҗмд, эң-зах уга эҗго теегт тосхгдҗала, көдлмшин таал йир күнд бәәсмн, тиим болв чигн мана баһчуд чидлән, әмән әрвллго дәәнә, хортна бомб хай-җасн күнд таалд көдләд, таңһчин залврин даалһвриг болзгтнь күцәв, теднә баатр йовдлыг мартх зөв угавидн, – гиҗ хальмг улсин шүлгч Шугран Вера тер туурмҗта цагин тускар келв.
Һаха сарин 15-д Артезианд бумб секлһнә байрин хург болхмн, Хар һазра болн Лаганя, таңһчин талдан чигн райодын олн әмтн, 1-ч тойгта СОШ-ин уйн наста, төрскнч седклтә ода 9-ч класст орҗах волонтермуд орлцхмн. Арвтнр эврә төсвәр мана өвкнрин күцәсн алдр кергиг мөңкрүлҗ, мана таңһчин тууҗин туурмҗта халхиг олнд өргнәр медүлҗәнә.

ТҮРВӘН Һуна

Видео