Хаалһчн цаһан болтха, Пүрвә!

05-10-2021, 10:29 | Общество

Ик Царң селәнд Намруевихнә өрк-бүл тоомсрта. Давсн зун җилин 60-ч җилмүдт терүг Намруһа Василий болн Бадмин Анна тогтасмн. Эдн тиигхд селәнә совхозд көлгн-күчнә негдлтд көдлҗәсмн. Эврәннь Юран, Людан, Эдуардын болн Светан күүкдиннь төлә юм хармндго билә. Җил болһн 20 һар газет болн журнал бичүлҗ авдг бәәсмн. Бичкдүд керсү, сурһмҗта болтха гиһәд тедндән уха зааһад, дунд сурһульд үүлддг кружокмудт өгәд, асрдг билә. Эдуард зурхдан, шаврас кегдлмүд кехдән дурта болдмн. Зәрмснь Намруевихнә күүкд яһтлан номһн, сурһульдан сән, альвн биш гиҗ өврдмн.

Василийин болн Аннан ачнр-зеенр бас арһарн йилһрсмн. Теднә ууһн көвүн Юран Саша Пүрвә хойр көвүднь бас билгтә гиҗ келхлә, эндү болшго.
Эдн шаврас, пластилинәс болн оңданчн материалмудас йир ке-сәәхн кегдлмүд кеҗ чадна, юңгад гихлә баһас авн эн үүдәлтәр соньмсад, бичкхн хәәрцгтән пластилинтә бәәдмн. Түүнәс Пүрвән ах Саша сәәхн цогцта мал кеһәд үүрмүдтән, эк-эцкдән, ахнр-дүүнртән белглдмн. Түүнә Люда һаһа ода күртл «Бичкн занта эк Зан» гидг кегдлиг 25 җилин туршт хадһлҗана. Эн дарунь хәрд һарад авальтаһан кесг дәкҗ нааран-цааран нүүһәд, олн зүсн тоотан геесн бийнь, ач көвүн белглсн кегдлән хамгин үнтә гисн зөөр гиһәд үзмҗтә ормд бәрнә.
Людмилан дү күүкн Светан толдлсар, 1990-ч җилмүдт хур орхла бичкн Саша тогтсн уснд шавр девтәһәд, түүнәс кегдлмүдән кедмн. Хур орхла, бичкдүд йир икәр байрлад, нааран-цааран хурлдад, хәәкрлдәд, альвлдад бәәхлә, һанцхн Саша уснд сууһад, кегдлмүдән кеһәд бәәдмн. Дарунь шаврас кесн үкрмүдән, мөрдән, хурһта хөөдән цугтаднь белглдмн.
Пүрвә Сашаһас 13 дү. Эн бичкнәсн авн ахиннь соньмслһ үзәд, терүг дураһад, бас һарарн юм кехдән авлгдсмн. Көвүдин эцк Намруһа Юрий тер цагин тускар иигҗ келнә: «Тиигхд кемр би Аһш аль Элстүр йовхар бәәхлә, Пүрвә кампадь-балта биш, нанд пластилин авад ир гиһәд сурдмн. Авч ирхлә, теңкән угаһар байрлдмн». Келхд, давн 90-ч җилмүд цуг халхарн әмтнә төлә күнд бәәсмн, тер пластилин олҗ авхд бас нәрн юмн билә, тегәд керсү көвүн энүг медәд, авч ирсн материалыг йир әрвләд олзлдмн. Пүрвә бас ахла әдл көвүдлә дала нааддмн биш. Үүрмүднь өөрнь шууглдад, наадад бәәсн бийнь, көвүн хооран һарад, шуһуд ә-чимән угаһар кегдлмүдән кеһәд суудмн. Нег дәкҗ түүнә Люда һаһа деед сурһулясн герүрн ирхлә, пластилинәс кесн һартан җидтә дәәчиг үзсмн. Энүг кен кев гиҗ сурхла, би кевүв гиҗ омгтаһар ач көвүнь өмнәснь босад келсмн. Келхд, тиигхд Пүрвә дөнтә көвүн билә.
Пүрвә селәнә дунд сурһульд сурчахдан эрсин газет белддг бәәсмн, юңгад гихлә юм бичхдән, зурхдан арһта көвүн билә. Багшнь байрин эрсин газет кех даалһвр өгхлә, Пүрвә гертән ирәд, тер зургиг яһҗ зурдгинь дегтрмүдәс медәд, ке-сәәхн зургуд зурдмн.
Насни дигт күрәд, эк-эцктәһән таңһчасн хол бәәһәд, тенд сурһуль сурла. Зуг төрскн теегән санад, ээҗ талан Унһн Төрәч хотнд ирәд, тенд дунд сурһулян төгсәсмн. Тиигхд баһ наста көвүнд Валентина Эдуард хойр түүнә экиннь эгч болн ах нүдн-амн бәәсмн.
Цергт одҗ герүрн ирәд, Пүрвә бәрмлч (скульптор) болхар шиидсмн. Ах-дү хойр коронавирусин кемлә олн зүсн материалмудас улсин болн малын цогц кедг билә. Теднә кегдлмүд өдгә цагт мана таңһчд йир темдгтә болад, Элст балһсна салонмудт үзүлгдәд, олн әмтнә өөдән темдгүд авсмн.
Кемр күүнә уң-тохмд билгтә күн бәәхлә, түүнәс бас билгтә күн һардмн гиҗ келдг биший. Зуг Саша Пүрвә хойрин аавнр өнчн улс бәәсмн, тегәд теднә уң-тохмд билгтә күн бәәсн угань темдг уга. Зуг көвүдин ке-сәәхн, олна тоомср авсн үүдәврмүд теднә уң-тохмд бас билгтә улс бәәснә тускар герчлҗәнә.
Эн җилин хөн сарла Пүрвә түрүн болҗ зурачнр Дорҗин Викторла, Пован Александрла, Яшкула Валерийла, билг-эрдмин номин доктор Баатра Светланала болн нань чигн Хальмг Таңһчин сойлын нертә үүлдәчнрлә таньлдсмн. Тедн цугтан Пүрвән кесн кегдлмүдин чинринь өөдәнәр үнләд, бәрмлчин эрдмтә болхар бәәхлә, шишлң сурһуль авх кергтә гиһәд баһ наста көвүнд сүв-селвгән өгсмн.
Тоомсрта улсин селвгүд учртан авад, эн зуни кемлә Пүрвә К. А. Савицкийин нертә Пенза балһсна урн-билгин училищд цаасан өгсмн. Түрүн авгтан орҗ чадшгов гиҗ көвүн сансмн, юңгад гихлә түүнлә сурһульд орхар бәәсн баһчуд цугтан урн-билгин дунд сурһульта болсмн. Тиим болвчн мана күн һурвн шүүврән күцәмҗтәһәр өгәд, училищд орулх эс орулхнь күләсмн. Аштнь училищд авсн оютнрин нерд барлгдхла, бюджетн ул деер орсн Пүрвән нерн тедн дунд бас билә. Энүг медәд, Люда һаһань иигҗ келв: «Бурхн бәәнә, эгл өрк-бүләс һарсн мана му хальмг көвүн ик сурһульд орв». Пүрвән эк-эцк, элгн-садн, үүрмүднь бас теңкән угаһар байрлсмн. Ода Пүрвә бийдән бәәсн билгән цааранднь делгрүләд, эврәннь үүдәврмүдәрн Хальмг Таңһчин нериг дуудулхмн гиҗ нәәлҗәнәвидн.
ШААКУН Василий

Видео