Шин герт орх йосн

14-10-2021, 10:33 | Общество

Әмд күн һаза бәәдг биш, «хар герт хан, бор герт богд» – гисәр сән-му болв чигн, герт бәәх йоста. Ода болхла, мана хальмгуд шин герт орхларн, үзсн-соңссарн талдан келн-улсин авъяс дураһад миисиг түрүләд орулдг эс гиҗ хурлас авч ирсн цаһан тутрһ энд-тенд герин шуһуһар цацад авчкад, седкл таварн суудг. Хуучн йосан алдхла, күн ю эс кенә? Ода шин герт орх йосна тускар мана умшачнрт бичәд өгий!

Кезәнә хальмг күн шин гер-бәәрән өндәлһҗ орхларн, һал-һулмтан үүскҗ асах кергтә бәәҗ. Һал уга гер — гер биш, шулмс чөткрин бәәрн. Ода һал асахнь хустгар, саңгин утаһар чигн кеҗ болх. Хөөннь хальмг күн эрк биш эврән ном умшх эс гиҗ гелңгиг залад, ном умшулдг йоста болдг. Шин бәәрн әрүн-цевр, эзндән өлзәтә, цаһан хаалһта болтха гиҗ, «Өлзә давхр» гидг нертә судр, «Өлзән хур орулх саң», «Нәәмн гегән» гидг нертә судриг чигн умшх кергтә. Эн ном умшхла эс гиҗ гелңгәр умшулхла, үүднә теңгр, герин эзнә заяч тавн теңгр, һалын теңгриг чигн залҗ дуудад, өлзә-кишг даллх керг болна. Деер келсн номин умшлһар цуг cәкүсн шин гериг сәкәд, харсад бууҗ ирдг юмн!
Зәрм цагт шин гер босхх эс гиҗ хулдҗ авх арһ уга болхла, мадн күүнә хуучн гер хулдад авч орнавидн. Тиим герт төвдәр «чимлха» эс гиҗ мана келәр «герин теңгр» (орс келнд энүг «домовой» гиҗ дуудна) гидг юмн бәәдг. Эннь нег ормд суудг юмн биш, өдр болһн гер дотр нүүҗ йовдг юмн. Тер учрар эрс цоолх, герин шуһу малтх, үүднә эрг сольх мет көдлмшиг зурха хәләҗ кех кергтә. Ода цагт эн «герин теңгрин» суух ормин тускар зурхачнр интернетд бичәд бәәцхәнә, терүг соньмссн күүнд олад авхд амр болх. Эн «герин теңгр» нег эзн күүнлә таарч дасад, тернь герән хулдад йовҗ одхла, шин герин эзнд харшлҗ бәәдг. Тиигхлә, урд келсн номар «герин теңгриг» номһрулх кергтә.
Герән хулдҗ йовх күн болхла, ардан зовлго, өңгәлго, му санлго, му күүнд хулдад йовҗанав гиҗ ухаллго һарх йоста. Йир гер-бәәрән соляд һарчах күн герин теңгрт улан-цаһан мөңг тәвҗ, гертән сән-сәәхн бәәсндән ханад, байрлад, йөрәһәд, дееҗән өргәд һарх йоста. Бас гернь патьр биш, һазр деер бәәхлә, һаза һарч, хошин һазрин эзнд, лу-савдгт чигн цаһан идәһәр цацл цацад, «хүрә-хүрә» гиҗ саңгин идә утад, йөрәлән келәд һархла, тер күүнә һарх хаалһнь цаһан, тодхр-зедкр уга болх. Ормднь орад ирҗәх күүнд чигн шин гер-бәәрн туста, өлзәтә болх юмн. Хальмг күн шин герт орхларн, миисиг тәвдг биш, герән саңгин утаһар ута һарһдг, гелңгиг залад, ном умшулдг. Тер герт удан җирһҗ, насн-буян өргҗүлҗ авхар седхлә, герин эзнә махбодын өңгтә хадгт арва-суль бооҗ, харачас (өдгә харач уга болсар нарн тусдг терз деер) бооҗ өлгдг.
Гер дотр орад бәәсн өрк-бүл хоорндан темцлдәд, керлдҗ-цүүглдәд бәәхлә эс гиҗ сөөни цагт уульх, дуулх гидг му йор татхла, орндан орчкад ууляд-дуулад чигн бәәхлә, һазад бәәсн цуг шулмс-чөдкр тер герт мадниг дуудҗана гиҗ санад, орад ирдг. Тер төләд хальмг күн гер дотран цүүглдхәс, уульхас, дуулхас цеерлҗ йовдг. Әмд күүнә җирһлд юн эс учрна? Зәрмдән өмн бичсн му йор һарад чигн ирнә. Тиигхләнь мана өвкнр өрүн эрт босад, чансн цәәһин уурар дееҗән өргәд, саңгин ута утад, «Ом ах хум» гидг тәрниг аль олн тооһар умшҗ, саңгин идәтә саван авч герән эргәд ута һарһна. Эннь сөөни цагт гер дотр орсн хамг мууг әрлһдг сән арһ.
Бас чигн му юмн, хамг шулмс-чөдкр гер дотр орад суухла, нарн тусдго шуһуд ордг гиҗ хуучн герин зурхан судрмудт бичәтә бәәнә. Кезәңк хальмг гер төгрг, шуһу уга болсар түүнд му юмн удан тогтдго бәәҗ. Ода болхла, өнцг-булңта гер дотр бәәсн мадн хамгин баһнь — сард нег дәкҗ нарн тусдго цуг булң-шуһуһан саңгин идән, күҗәр чигн утад, дотран зальврад, йовх кергтә. Тиим арһ уга болхла, хурлд ном орсн цаһан тутрһ авад, гер дотран энд-тенд булң-шуһуд цацад, һурвн өдрин туршарт хуралго бәәрх кергтә. Хөөнь тер тутрһиг хураҗ авчкад, цевр һазрт авч одад цацх кергтә, күүнә йовдг хаалһ деер, хог-богин савд чигн хайхла, му йор болдг.
Эн мана өвкнрин хуучн цагас тогтсн йосиг ода сергәҗ авад, чадсн болсарн кеһәд йовхла, күүнд харшлх олн харш әрлҗ, өлзә-кишг бадрҗ, хальмгудын кезәңк йосан сергәҗ, улан залата бидн цуг бәәсн һазрт кишг-буйнта, цаһан хаалһта, сансн санаһан күцәҗ авх заята улс болнавидн. Гер гидгнь хальмг күүнд чинр иктә юмн, ээҗин ома-геснлә әдл, тер төләд эврә суух-бәәх герән сәәнәр, цеврәр бәрәд, булң-шуһусан эд-бараһар бүтәлго, чадсарн саңгин идәһәр утад, му харшас цеврүләд бәрх кергтә. Эннь мана насн-җирһлин кишг тогтах арһ.
Цедән Санҗ

Видео