Күн болх баһасн

15-11-2022, 22:19 | Общество

Өвкнрин келсн үгд худл угаһинь җирһл кесг дәкҗ медүлҗәсмн. Эн үгин үнниг «Хальмг үнн» газетин халхсиг секчәһәд үзвидн. Болв цугин тускар диг-дараһар келхмн.
1975-ч җилин лу сарин 22-т һарсн «Хальмг үнн» газет мана архивд бәәснь йир соньн. Шарлсн газетин халхст тер җил Хальмгт ямаран керг-үүлдврмүд болсинь бичҗ. Нүр халхднь «Социализмин күчтә шивә» гиҗ нерәдгдсн статьяд советск церг эврә сән Өдртән яһҗ белдсинь, Төрскән харслһнд белн бәәхин тускар бичснь оньгт тусна. Орн-нутгт болҗах йовдлмудыг таңһчд болҗах йовдлмудла зергднь седкүлчнр белдҗ үзүлҗ. Элстд эн өдр көдлмшән эклсн таңһчин профсоюзмудын конференцд нерәдсн һурвн материал газетин һурвдгч халхд умшҗ болхмн. Хаврин тәрәнә көдлмшт белдвр келһн эклснә тускар зургудын репортажд келгдҗәнә. Дөрвдгч халхд Советск цергин болн дәәнә-теңгсин Флотын өдрт нерәдсн материалмуд орман олҗ. Хальмг бичәч Тачин Анҗан «Салдсин эк» гидг романа дарани нег һарцнь умшачнрин оньгт тусхагдҗана. Хальмг бичәчнрин үүдәврмүд барас һархин өмн ик зуудан төрскн газетин халхст барлгдгинь эннь медүлнә.
Хойрдгч халхин материалмуд дунд бидн нег зургт оньган өгвидн. Терүнд цергәс амрлһнд ирсн салдс Александр Хейчиев тодлгдҗ. Цергә-политическ йилһән сән белдврәрн көвүн амрлһнд ирх зөв авсн бәәҗ. «Хальмг үннд» орҗ ирсн баахн салдсиг зургч Эрднь Джимбеев цокч авад, тиигәд газетин халхд Советск Әәрмин сән Өдрлә эн зург барлгдҗ.

Тиигхд 20-тә бәәсн Александр Белоруссин һазрт цергләд, цергәс бууҗ ирәд, Москвад Горячкинә нертә селәнә эдл-ахун производствин инженермүдин күрәлң төгсәв. Аһшин тракторн заводт дамшлт авв. Хөөннь Элстин автоясврин заводт инженер болҗ көдлв. Йириндән олна җирһлд шунҗ орлцҗ йовсн седвәртә көвүн комсомолын халхар шунҗ үүлдәд, комсомолын таңһчин комитетд көдлдг болв. Селәнә баһчудын әңгиг залҗ көдлҗ йовла. Тер җилмүдт Сарпан тегш һазриг олзллһна шин үүлдвр делгрлт авсмн. Октябрьск район тогтад, Цугсоюзн баһчудын тосхлт зарлгдад, орн-нутгин һазр болһнас олн баһчуд районд ирҗ көдлсмн. Тер өргмҗтә ик көдлмшт медрлтә болн седвәртә баһчудын толһач Александр Хейчиев орлцҗ йовла.

Цуг делкән Олимпиад Москвад болхд Хальмг Комсомолын нерн деерәс Александр Хейчиев бүрдәмҗин комитетд көдләд, Олимпиадыг белдлһнә болн бүрдәмҗин сән кемҗәнд давуллһна көдлмшт седвәртә кевәр орлцсмн. Делкән кесг һазрас ирсн гиичнр Советин нутгт баһчуд ямаран кевәр бәәхинь, җирһлин цуг халхст яһҗ орлцҗ йовхинь өргнәр үзүлхин төлә үүрмүдтәһән седвәртәһәр, олн-зүсн эв-арһ олзлҗ зүтксн кемиг Александр мартхш. Баһ насни шунлтан хамдан һарһҗ үүлдсн үүрмүдтәһән эн ода күртл залһлда бәрнә.

Комсомолд авсн дамшлт болн дааврта кевәр үүлддг заңгнь хөөннь таңһчин Министрмүдин Советд көдлхднь туста болв. Медрлтә болн әмтиг хамцулҗ чаддг баһ наста мергҗлт даалһсн кергиг тер дарунь ца-наадкинь медҗ авад, уралан йовулдгинь өөрнь көдлҗ йовсн әмтн даңгин тодлҗ келнә. Кергән сәәнәр меддг эн күн олн җилдән таңһчин Министрмүдин Советин ахлачин нөкд болҗ көдлв. Нег саамд керг харһад, седкүлч Мөнкә Конеев Министрмүдин Советин ахлачд одсн бәәҗ. Ямаран кергәр ирсинь соңсад, ахлач нөкдән дуудад, цәәлһвр өгтхә гиҗ сурв. Тернь Александр Комунович цуг кергтә тоотыг тодлад, зааһад, альд, юн болҗахин тускар цәәлһвр өгәд, ямаран төрт түрүн оньг өгхинь йилһәд өгсиг Мөнкә Элистович темдглв. Йосна халхар көдлҗ йовсн кесг көдләчнрлә харһҗ йовсн Мөңкә Элистович кергән сәәнәр меддг йосна элчлә тиигҗ түрүн харһсн тодлврарн хувалцла.

Таңһчин делгрлтин олн-зүсн халхар төрмүд хаһллһнд Александр Хейчиев орлцҗ, кесгинь эврән залҗ күцәҗ йовсмн. Таңһчин социальн-экономическ делгрлтин туск материалмуд болн залврин үүлдврт кергтә тоотыг барлҗ һарһлһнд талдан улсла белдвр кехлә керг удан татгддг билә. Александр Комунович таңһчин Залврин аппаратын көдлмшиг залсн цагас авн йосна цаасиг барт белдлһн цагларн кегдҗ, тааслт олдг бәәснә тускар Хальмг дегтр һарһачин һардач Данара Дорджиева тодлна. Хальмг Таңһчин Залврт көдлҗәсн кемд министрин үүлд аппаратын көдлмшиг Александр Комунович залҗ йовсмн.

Таңһчд кегдсн тоотын тускар Әрәсән Министрмүдин Советд тооца өглһнә көдлмшиг чигн эн һардач тоолвртаһар, дигтә сәәнәр күцәдгиг Москваһас ирсн комиссьмүд чигн темдглдг билә. Нег дәкҗ ирсн комиссь йир чаңһ кевәр цугинь бүртклә. Юн болдгчн гиһәд энд күләҗәхлә, Москваһас Әрәсән Залврин Күндллһнә һашгар Александр Комунович Хейчиев ачлгдҗана гисн зәңг ирлә. Гүн медрлтә, кергән сән меддг һардач билә, гиҗ медсән өөрнь көдлҗәсн улст дасхсна тускар хамдан олн җилдән көдлҗ йовсн мергҗлт Татьяна Сергеева сән халхаснь үнлҗ келнә.

Таңһчд ирдг олн күндтә гиичнриг тосч, кергиг хаһлх төрмүд баһ биш бәәсмн. Дала Ламин Гегән түрүн Хальмгт ирсн цагиг Александр Комунович мартхш. Дала Ламиг Москвад тосч авад, таңһчд авч ирәд, эн болсн цуг күндлгч керг-үүлдвриг һардлһнд чадмгар орлцла. Дала Ламин белглсн дегтриг Александр Комунович әрүнәр хадһлҗана.

Энүнә һарт сурһмҗ авсн, дамшлтан батлҗ авсн кесг мергҗлтнр көдлмшәрн өөдләд, кесгнь Әрәсән талдан һазрт көдлҗ йовна. Байрин сән өдрмүдлә эдн ухата заавр өгч җирһлднь орлцсн Александр Комуновичиг альдас болв чигн үнн седкләсн йөрәнә.

47 җил хооран газетин халхд тодлгдсн Александр Комунович Хейчиевин җирһлин хаалһ сән болв. Күн болх баһасн гиһәд, ах сурһульд, комсомолд, олна җирһлд шунмһа кевәр орлцҗ йовад, һардач болҗ төлҗәд, таңһчин Залврин министр болҗ өссмн. 1975-ч җилд газетин умшачнр чигн, бийнь чигн көвүнә җирһлин хаалһ таңһчин делгрлтлә тиим өөрхн залһлдата болх гиҗ санҗасн уга.

Таңһчд болҗах хүврлтс газетин халхст ямаран кевәр үзүлгдҗ йовсиг өдр болһн Александр Комунович «Хальмг үнниг» умшҗ медҗ йовна. Күч-көлснә ветеран авальтаһан Данара Санджиевнала хамдан ачнр-зеенрән өскҗ, ачта амрлһнд бәәнә. Таңһчин делгрлтд көвүн күүкн хойрнь шунҗ орлцҗ йовна. Даруһас теднә зергләнд ачнр-зеенрнь орлцхнь маһд уга.

ҖИРҺЛИН Кермн
Зургт: Александр Комунович Хейчиев, 1975-ч җилд хальмг газетд барлгдсн зург

Видео