Багшнрин багш

16-02-2023, 22:53 | Общество

Таңһчин сурһуль-эрдмин халхд дөчн һар җилдән үнн-чик седклтәһәр көдлҗ йовсн Мөңкнә Марияг багшнр дунд эс меддг күн уга болх гиҗ сангдна. Багшнрин багш гиҗ Мария Григорьевнан тускар келҗ болҗана. Һундл төрхд, давсн җилин чилгчәр эн насан барад, лу сарин 7-д дөчн йисн хонгнь күцв. Әрүн санлынь тевчҗ үүриннь тускар бүлән тодлврарн хувалцх санан орв.

Мөңкнә Мария Ростовск мүҗин Кутейниковск станицд 1939-ч җилин лу сарин 19-д һарсмн. Хальмг улсиг хар гөрәр цааҗла харһулад Сиврүр тууһад һархд Маша дөнтә күүкн бәәсмн. Тер цагин зовлңгиг Мария Григорьевна санад келхләрн хойр нүднәснь нульмснь заядар асхрдг билә. Тиигхд дү күүкнь хө мөстә, хойр ахнь болхла йистә болн арвн долата бәәсмн. 1943-ч җилд экнь дөрвн үртәһән Красноярск крайин Богатол балһсна Большая Косуля селәнд тусв. Хойр ахнь күүнә һазрт гемин уршгар өңгрв. Хойр үрән геесн экнь зовад ардаснь сәәһән хәәв. Өнчрәд үлдсн хойр күүкнь асрулин герт тусв. «Күн нег бүдрхләрн, зу дәкҗ бүдрнә» гиҗ келгддгәр, удан боллго бичкн дү күүкнь киит авсна учрар әрлҗ одв. Тиигәд Маша ор һанцарн үлдв.

Өнчн бичкдүдин Герт бәәхдән Маша сурһульд орв, зуг өмсдг бүтн хувцн уга болад эн 1-ч класст хойрдад орсн бәәҗ. Хөөннь нег авһнь Машаг бий талан Алтайск крайд авв. Энд энүг күүкд уга Эрднь Ефремович Лоскутов күүкшлҗ авсн болдг. 10-ч классан күүкн Соколово селәнд төгсәв. 1957-ч җилд хальмг улс төрскн һазрурн нүүҗ ирхлә Мария Приозерн района Сухота селәнд (өдгә цагт Көтчнрә района Көтчнр селән) Сухотинск дунд сурһульд пионермүдин ах һардачар нег җилдән көдләд Сарпуль балһснд багшнрин күрәлңд орв. 1963-ч җилд ик сурһулян төгсәһәд хәрү Сухотинск дунд сурһульд ирәд, һурвн җилдән энд багшлв. 1967-ч җилд Мария Григорьевна Элст балһсна багшнрин мергҗлт өөдлүллһнә күрәлңд методистәр, барин һардачар көдлв.

1993-ч җилд Хальмг Таңһчин сурһуль-эрдмин департаментин закврар таңһчин сурһульмудт келн-улсин классмуд секх шиидвр авгдв. Нәәмн района болн хотл Элст балһсна сурһуль-эрдмин бүрдәцсин улд келн-улсин 19 класс секгдв. Шин классмудт олзлх көтлвр, дөңцлмүд, дегтрмүд, нань чигн кергсл кергтә болсн учрар номтнр Павла Дорҗин, Кичгә Төлән, Увшан Николайин, Мукан Очрин бичсн хальмг келнә болн номин һардвр олзлгддг болв. Тер тоод таңһчин багшнрин мергҗлт өөдлүллһнә күрәлңгин методистнр М.Менкенова, З.Онтаева, В.Джалаев, сурһуль-эрдмин көдләчнр болн дамшлтта багшнр эн дааврта көдлмш күцәхд ик тәвцән орулсмн. Мөңкән Мария эн төр хаһллһнд шунмһаһар орлцсн күн болна. Методическ дөңцлмүдт, хуучн дегтрмүдт ясвр орулх, шин көтлвр олзлҗ дегтрмүд белдәд барлх, терүг цуһар олзлхин урд хаҗһринь болн дуту-дундынь чиклх кергтә бәәсмн. Цуг эн дааврта көдлмшиг диглҗ методистнр күцәдмн. Мария Григорьевна таңһчин хальмг келнә болн эклц классмудын багшнрин мергҗлт өөдлүллһнә халхд бас аһу ик көдлмш кев. Шишлң көтлвр белдх, курс болһнд лектормудла харһҗ күүндвр тогтах, төрмүдиг цагин некврлә ирлцүлх кергтә болдмн. Мария Григорьевнан курст багшнр таасч ирдмн. Юңгад гихлә кичәл болһн соньнар давдг билә, терүнд ик дамшлтта багшнр, нертә номтр, бичәчнр болн көгҗмчнр орлцдг бәәсмн.

Мария Григорьевна заң-бәрцәрн цаһан седклтә, өр-өвч, кен-негнднь эвлүн үгәрн урмд өгдг билә. Энүнә нилчәр кесг багшнр дамшлтта болн мергҗлттә болв, зәрмнь сурһулян өөдлүләд, Хальмг Таңһчин болн Әрәсән ачта багшнр болв. Бийнь Мөңкән Мария сурһуль-эрдмин халхд олн җилдән көдлсн төләдән СССР-ин сурһуль-эрдмин йилһән сән көдләчин, Әрәсән болн Хальмг Таңһчин ачта багшин, педагогическ күч-көлснә ветерана нер зүүҗ йовсмн.

Киитн Сиврин һашута җилмүдт эк-эцкән болн ахнр-дүүнрән геесн Маша күүкн өнчрәд һанцарн үлдсн бийнь хөв-кишгән олв. «Өнчнә кишгнь өвртнь» гиҗ хальмг үлгүрт келгддгәр, Мария сурһулян сурад, тааста эрдмтә болад, өрк-бүлән өндәлһәд, аваль Бадм Гаковичлә хамдан алтн хойр үрән өскәд, көлинь дөрәд, һаринь һанзһд күргәд, ик ачта эк-эцк болн эңкр аав-ээҗ хойр болв. Мария Григорьевнан нерн өргн буурл эң-зах уга хальмг теегин булң болһнд бәәдг сурһульмудын багшнр дунд ончта орман эзлҗ, бичсн дөңцлмүднь, сурһулин дегтрмүднь олн җилин туршарт олзлгдхнь маһд уга.

БАДМИН Римма,
Хальмг Таңһчин ачта багш
ЗУРГТ: Мария Григорьевна
авальтаһан, Владимир күргтәһән, Валерия болн Осип зеенртәһән

Видео