Цецн шүлгүдән ачнр-зеенртән герәслв

15-04-2023, 15:00 | Общество


Җил җилән дахлдна,
Җирһлин болзг ахрдна.
Буурсн седкл әәнә,
Бурхнд зальврхан хәәнә.
Деегшән теңгр ширтнәв,
Долан Бурхндан шүтнәв.
Зальврхла, седклм амрна,
Зовҗасн чееҗм талрна…


Бадмин Серәтр бичсн эн дууг эндр мана таңһчд кен эс меднә… «Зальврлһн» нертә дун моңһл келтнрин частр болҗ, өдгә цагт даңгин соңсгдна.

Эндр мөрн сарин 15-д Көтчнрә района Алцңһуд селәнә Цегрг хотнд һарсн билгтә шүлгч, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Бадмин Серәтр 85 насан зүүхмн билә. Баһ цагасн авн шүлгүдән эклҗ бичәд, 1965-ч җилд района «Заветы Ильича» газетд түрүн шүлгүднь барлгдла. Хөөннь «Хальмг үннд», «Теегин герлд» даңгин барлгддг болв. Һундхас, хөрн тавн җил хооран эңкр наһцхм җирн насндан бурхн болв. Ода санхнь эн җилмүдин эргцд кедү үүдәврмүдән бичҗ, умшачнран байрлулҗ йовх бәәсмн.
Бичкндән эк-эцкәсн Серәтр наһцхм шүлгч гисиг соңслав, зуг тиигхд оньгтан авдго биләв. Хөөннь өсәд-босад, дунд сурһульд орад, энүнә шүлгүдинь хальмг утх-зокъялын даслурмудт үзәд өврдг болув. Ах классмудт сурч йовсн цагтан кесг шүлгүдинь чееҗәр дасад тодлҗ авлав.
Бадмин Серәтр бичкнәсн авн зовлң үзҗ, цуг хальмгудла хамдан цааҗла харһҗ, тавтадан киитн Сиврүр эктәһән, ахтаһан болн дү күүктәһән туугдла. Новосибирск мүҗин Купинск района Орловка хотнд эдн тусв. Дәәнә цагин көвүд-күүкдлә әдл баһ цагасн авн Серәтр энд-тенд көдләд, экдән нөкд болҗ ик нилчән күргдг бәәсмн. Көдлмшән күцәһәд җалвин ормд өдмг, өндг, үс авдмн. Тенд эклц сурһульд орҗ, бичдг-умшдг болв. Давсн зун җилин тәвдгч җилмүдин чилгчәр, хальмгуд хәрү төрскн һазрурн нүүх гисн зәрлг һарв. Серәтр өрк-бүлтәһән Цегрг хотндан хәрҗ ирв. Удл уга цергт мордв. Цергәсн бууҗ ирәд, Москва балһсна ик сурһулин седкүлчнрин даңцд орҗ сурв. Сурн бәәҗ, таңһчин барин һарцсин редакцст көдлдг болв. Җирдгч җилмүдт шүлгүднь орс, украин келнд орчулгдад, «Дружба народов», «Юность» болн талдан седкүлмүдт барлгдла. Кесг җилдән шүлгч Көтчнрә района Чкаловский селәнә дунд сурһульд хальмг келнә багшар көдллә. 1985-ч җилд А.М.Горькийин нертә утх-зокъялын күрәлң төгсәсн болдг.
Бадмин Серәтр төрскн келән бичкнәсн авн экиннь уургла шингәҗ авсн төләднь шүлгүдин учр-утхнь күн болһнд медгддгәр бичәтә. Энүнә үүдәврмүдәрнь дамҗад цуг намтринь медҗ болна, гиҗ темдглх кергтә. Эңкр эк-эцкдән, өөрхн элгн-садндан, төрскн һазр-усндан, үрдтән нерәдсн шүлгүд олн. Мария Очировна авальтаһан эдн тавн үрән өскв. Цугтаднь ик сурһуль өгәд чик хаалһд орулв. Серәтр тавн үрндән йир дурта, эңкр билә. Мини тодлсар, үвлин цагт цасн невчк орхла, һаза киитн гертән үлдтн, гиҗ үрдән сурһульднь тәвдмн биш. Үрдтән иим хару эцк бәәсмн. Амрлһна, байрта өдрмүдт бидн эк-эцктәһән, эгчнртәһән даңгин Бадмаевихнә патьрт цуглрдг биләвидн. Наһцхм төвшүн, сәәхн заңта, үрдтән, ачнр-зеенртән кезәд чигн эңкр күн билә. Дәкәд тодлсар, би арвн негдгч класст сурч йовсн цагтан нег дәкҗ наһцх талан золһад ирләв, ямаран эрдмәр цааранднь сурхар эн соньмсв. Тер саамд ямаран эрдм шүүҗ авхан батлад уга биләв, наһцхм болхла хальмг келнә багшин сурһульд ор гиҗ нанд селвглв. Иигәд наһцхм җирһлин хаалһдм орулснь тер. Мини ах наһцхин тодлсар, Серәтр бичкнәсн авн йир җөөлн седклтә билә. Нег дәкҗ эдн хоюрн герин хашад наадҗ йовсн цагт өөрнь бәәдг көвүн гүүҗ ирәд, һазрт алхар хадас цокад орулв. Энүг үзчкәд, һазрт өвдкүртә болх, – гиҗ Серәтр уульн алдҗ. Эн йовдл шүлгч төрскн һазртан тедү дүңгә дурта бәәсинь ил медүлҗәнә эсий…
Эндр шүлгүдинь авад умшхла, наһцхм цаһан седклтә, тевчңгү, сән заңта күн бәәснь медгднә. Әрүн чинртә кесг шүлгүднь дуунд хүврв. Герәслҗ үлдәсн үүдәврмүднь үрдтнь, ачнр-зеенртнь, нег үлү дорас өсч йовх баһчудт урмд өгч, җирһлин хаалһднь түшг болҗ туслхнь лавта.

КАРСАНА Евгения

Зургт: Бадмин Серәтр ахтаһан, күргтәһән, хойр үртәһән болн ач-зеетәһән

Видео