Чееҗин киләснь – шүлгүдтнь

04-05-2023, 14:00 | Общество


Мана ах үйин улсин җирһлин хаалһ адрута болн күнд болв, эдн бичкндән дәәнә болн тууврин күчр зовлңгиг дааҗ һарсмн. Төрскн һазрасн көөгдәд, өлсәд, даарад, даргдад йовсн бийнь мана аавээҗнр нерән өөдән бәрҗ, күнд көдлмш кеҗ, сурһуль сурч эрдмтә болҗ, нег-негән хәләҗ йовсмн. Тер күнд-күчр цагиг тодлад, эдн чееҗин киләсән һарһад, шүлг болн дуд үүдәҗ һарһна. Эднә тоолврар, дорас өсч йовх баһ үй хальмг улсин тууҗд учрсн зовлңта йовдлмудын тускар аав-ээҗнриннь тодлврмудас медҗ авх зөвтә. Лагань балһснд бәәдг найн зурһата ээҗ Болдра Ася тууврин туск тодлврмудан барлҗ, хойр һарц белдв. Дәәнә өмнк болн тууврин цагин тодлврмудан ээҗ ачнр-зеенртән нерәдҗәнә.

Хальмг Таңһчин автономин 100 җилин болн Лагань балһсна 150 җилин өөнд нерәдәд Ася Кокшаевна района дегтрин саңгин көдләчнрин дөңгәр тодлврмудын һарц барлв. 1936-ч җиләс авн цааҗла харһулсн цаг күртл эднә өрк-бүл альд бәәснә, эк-эцкнь альд көдлҗ йовсна тускар түрүн һарцд келгдҗәнә. Тууврин җилмүдт салу һарц нерәдгдв. Медәт тодлврмудтан урднь Лаганя районд бәәсн Бөксд болн Эзгәтә хуучн селәдин тускар бас келҗәнә, хальмг улсиг цааҗла харһулсна хөөн эдн уга болв. Болдра Ася Әрәсән болн Хальмг Таңһчин күч-көлснә ветеран болна, эн олн җилин туршарт эрүл-менд харлһна халхар көдлҗ йовсмн.
Лиҗ Һәрән (күүкн цага нерн-уснь) Ася Лаганя района Бөксд селәнд угатя улсин өрк-бүлд һарсмн. Эцкнь Кокшан Лиҗ-Һәрә күүкн һарсиг медсн уга, эн гемин зуурдар өңгрв. Күүкн нилхдән мел гемнәд бәәдг төләд экнь болн ээҗнь энүг әрлх гиҗ сандг бәәсмн. Өрк-бүлән теҗәхин төлә экнь хар көдлмш кеҗ, өрүн эрт гертәсн һардмн. Ээҗнь болхла ач күүкән хәләдмн. Бичкндк цагнь күнд бәәсн болв чигн Ася Кокшаевна бүләнәр тодлҗ, олн зүсн инәдтә-наадта йовдлмуд учрсиг келнә. Эн Алексей ахтаһан Бөксд болн Эзгәтә селәдт хойр ээҗдән селн бичкндк цаган давулсмн. Тегәд теегт, һолын көвәһәр гүүһәд наадсн сәәхн цаг мартгдхш гиҗ ээҗ келнә.
Хальмг улсиг цааҗла харһулсн цагт эдн Лагань балһснд билә, экнь махна комбинатд болн заһсна заводт көдлҗ йовла. Ася Алексей ахтаһан болн эктәһән хол хаалһд һарч йовв. Экнь һартан эвтә күүкд күн билә, энүнә уйсн хувцн эзнднь зокдг бәәсмн, тегәд эн әмтнә сурврар олн зүсн хувц уйҗ бас теҗәл олдг бәәсиг күүкнь тодлна. Эднә герүр салдсмуд орҗ ирхлә, экнь «Зингер» машинкән хол хаалһдан авч һарв. Келхәс, машинкнь эднд тууврин җилмүдт икәр туслв. Эднә өрк-бүл Казахстанд Аральск балһснд тусв. Тенд эдн наһцх Нәдвдә Манҗин өрк-бүллә хамдан бәәдг болв, тендәс эдниг хөөннь Бугунь селәнүр болн Уялы арлд нүүлһв. Экнь Алексей көвүтәһән темс хураҗ һарудт көдлв. Ася күүкн Уялы арлд сурһульд орв, энүнә түрүн багшнь хальмг бер Бамбуша Паня бәәсмн. Ася сурһулян сәәнәр сурч, билг-эрдмән һарһҗ нүүрт йовсмн. Сурһулян төгсәснә хөөн эн Шарту балһснд эмчин эрдм дасхар йовв, болв шүүврән күцц өглго медицинск училищд орв. Оютн цагтан Ася Болдра Алексейлә таньлдад, сурһулян төгсәснә хөөн өрк-бүлән өндәлһсмн. Ася Кокшаевна Аральск балһснд болн Бугунь селәнд күч-көлснә хаалһан эклв. Тенд эднә өрк-бүлд Лида күүкн һарв, төрскн һазртан хәрҗ ирснә хөөн Игорь болн Людмила көвүн-күүктә болв.
Ася Кокшаевна олн җилдән Лаганя района эмнлһнд медицинск эгч болҗ көдләд, ачта амрлһнд һарв. Алексей авальнь Каспийск маши тосхдг заводт, көлгн-күчнә бүрдәцд көдлсмн. Һундл төрхд, герин эзн хөрн һар җил хооран гемин уршгар насан барв. Ася Кокшаевна эндр Игорь көвүтәһән бәәнә. Урднь медәт района дегтрин саңд болн сойлын Герт болдг керг-үүлдврмүдт орлцдг бәәсмн, ода нүднә харань муурад, чикнь хатурад, ээҗ гертәсн хая нег һарна. Баһ цаган тодлад, Казахстана һазрт тууврт бәәсән санад, медәт зовлңган шүлгт буулһна.
- Мана җирһлд учрсн түрү-зүдү дәкҗ бичә үзгдтхә. Бидн эк-эцкнртәһән болн аав-ээҗнртәһән күчр зовлң үзвидн, төрскн һазрасн көөгдәд, олна хортна нер зүүҗ йовсн биләвидн. Болв тер бийнь бидн көдлмшән даавртаһар күцәһәд, сурһулян сәәнәр сурад, тааста эрдмтә болад төрскн таңһчурн хәрҗ ирвидн. Энд бидн таңһчан босхҗ авхин төлә көдләд, һазр-уснаннь делгрлтд тәвцән орулвидн. Дорас өсч йовх баһ үй өвкнриннь тууҗ, сойл, авъяс медхин төлә бидн медсән-үзсән зааҗ өгх зөвтәвидн. Тер һашута җилмүдиг тодлҗ би орс-хальмг келәр шүлг бичнәв. Энтн күүкдтән болн ачнр-зеенртән үлдәҗәх зөөр болна, – гиҗ Ася Кокшаевна келнә.

ДООҖАН Наталья

Видео