Əмтнə əм аврсн зөргтə улс

25-04-2023, 09:20 | Общество


Һучн долан җил хооран мөрн сарин 26-д Чернобыльск АЭС-т аюл учрад, хорта тоот эргндк йиртмҗиг бузрдаһад, хойр долан хонгт түүмр шатад, ик əəмшг учрав. Тер аюлыг уга келһнд Советин Союзин республик үдəс ут тоодан 800 миңһн мергҗлт, тер тоод 600 миңһн цергч орлцад, залу-зөрмгəн үзүлəд тер аюлыг зогсасн болдг. Мана таңһчас терүнд 1670 күн орлцв, эндр теднəс зуг 426 күн əмд бəəнə. Харм төрхд, аюлыг уга келһнд орлцснь эднə эрүлмендд ик харшлт күргв, тегəд цуһар эдн гемтə-шалтгта улс болв.

«Чернобыль ниицəн» гидг гемтə-шалтгта улсин таңһчин олна ниицəнə ахлач Һучна Борисин келсəр, тер аюл уга келһнд орлцсн улсин то җил ирвəс баһрад йовна. Тегəд күн болһна залу-зөрмгин тускар олнд медүлҗ, теднə ач-тус мартгдшгон төлə Борис Букиевич дөрвн җил хооран санлын дегтр барт белдлһнə көдлмш эклв. Эн дегтрт Чернобыльск АЭС-т болсн аюлас нань Семипалатинск полигонд, «Маяк» гидг атомн тосн-түлə хадһлдг бүрдəцд, усн дор усчдг атомн онһцст церглҗ йовсн мана нег һазра улсин тускар келгдхмн. Эн җилмүдин эргцд Борис Букиевич Галина Николаевна авальтаһан хамдан дөрвн зун һар күүнə туск материал, зургуд болн тодлврмуд цуглулҗ белдв. Дегтр нег миңһн тиражар барлгдхмн гиҗ зуралгдҗана. Ода мөңгнə төр хаһлх кергтə болҗана. Эн дегтриг барлхин төлə сай шаху арслң кергтə. Эдн мөрə шүүҗ авхар коммерческ биш олна бүрдəцс дунд болдг марһанд һурвн дəкҗ орлцв, болв диилəчнрин тоод орсн уга.
– Эн дегтр барт белдлһнд таңһчин сурһуль-эрдмин бүрдəцс маднд ик дөң-тусан күргв. Үлгүрнь, Яшалтан района сурһуль-эрдмин заллтын һардачар урднь көдлҗ йовсн Яндона Валентина, Сарпан района Уманцево селəнə дунд сурһулин һардач Бембин Галина сурһульчнртаһан хамдан чернобыльцнрин туск олн материал цуглулҗ, эн дегтрт орулв. Эн һардачнр дорас өсч йовх баһ үйд төрскнч сурһмҗ өглһнд ик оньг тусхаҗ, нег һазра улсин залу-зөрмгин тускар эдн медхин төлə хəəврин көдлмш күцəнə. Сурһульчнр эднə туск материал цуглулсн цагтан Чернобыльд болсн аюлын, терүнə ашинь уга келһнд мана таңһчин элчнр бас орлцсна тускар медҗ авв. Келхд, мана таңһчд олн зүсн аюл уга келһнд орлцсн улс дундас 97 күн залу-зөрмгин орденəр, 10 күн «Төрскндəн ач-тус күргсн төлə» гидг орденə II девсңгин, 15 күн «Зөргин төлə» болн 300 күн «Күүнə əм аврсн төлə» гидг медальмүдəр ачлгдсн бəəнə. Цуһар эдн бийиннь тускар ухаллго күүнə əм аврҗ ик аюлас гетлхин төлə зөрмгəн үзүлҗ өөдəн ачлврар темдглгдсмн, – гиҗ Борис Букиевич келв.
Чернобыльд болн нань чигн атомн талдан полигонд церглҗ йовсн улсин нериг мөңкрүлхин төлə олна ниицəнə ахлач таңһчин сурһуль-эрдмин бүрдəцст харһлтс давулҗ, сурһульчнрт болн оютнрт эднə тускар келҗ өгнə. Тиим харһлтс балһсна болн селəдин сурһульмудт дару-дарунь болна. Сурһульчнр болн оютнр олна ниицəн бүрдəдг керг-үүлдврмүдт орлцҗ эврə сəн дурар эдниг дөңннə. Тиигəд нидн Элст балһсна өмн үзгт Хальмгин чернобыльцнрин аллей секгдв, оютнр эн кергт шунмһаһар орлцсмн. Ут тоодан 300 модн тенд суулһгдв. МЧС-ин көдлəчнр, таңһчин спортын министерств, күнд атлетикəр соньмсдг спортсменмүд эн кергт бас орлцад эдниг дөңнв. Суулһсн модд сəəнəр урһад батрхин төлə тедниг услад арднь орҗ хəлəх кергтə, тегəд «Водоканал» гидг муниципальн бүрдəц эдниг усар теткҗ эн кергт тəвцəн орулҗахд Борис Букиевич ханлтан өргнə.
– Чернобыльд болсн аюл уга келһнд мана таңһчас хойр миңһн шаху күн орцлв. Дəкəд Семипалатинск ядерн полигонд, «Маяк» гидг атомн тосн-түлə хадһлдг бүрдəцд, «К-27», «К-431» болн «Курск» гидг атомн онһцст мана нег һазра улс церглҗ йовсмн. Тер цагт тенд церглҗ йовснь нуувч зəңг бəəсмн, тегəд терүг герчлхин төлə зарһд цаас орулҗ иткүлх кергтə. Əəмшгтə һазрт церглҗ йовснь харшлт күргв, зəрмнь тенд болсн аюлын ашт əмнəсн хаһцв, кесгнь удан бəəсн уга, баһ-дүүвр насндан гемин уршгар хорв. Эднə нердиг мөңкрүллһн мана һол керг болн даавр болҗана. МЧС-ин Хальмг Таңһчар үүлддг заллтын улд бəəдг музейд аюл уга келһнд орлцсн нег һазра улст нерəдгдсн əңг бəəнə. Келхд, мана таңһчас 6 түүмр унтраһач техногенн аюл уга келһнд орлцсмн, һурвнь залу-зөрмгин орденəр ачлгдсмн, – гиҗ олна ниицəнə ахлач келв.
Авъяст тохрсар, мөрн сарин 26-д Чернобыльск АЭС-т болсн аюл уга келһнд орлцсн улсин санлд нерəдгдсн керг-үүлдврмүд болхмн. Сүл дөрвн җилин эргцд Үстин, Целинн, Хар Һазра, Октябрьск райодт Чернобыльск аюл уга келһнд орлцачнрт бумбс углҗ тəвгдв, Ик Буурла районд ясвр кегдв. Һучна Борисин келсəр, таңһчд зуг Яшкулин болн Көтчнрə райодт чернобыльцнрт бумб тəвгдəд уга. Эн үвлəр Борис Букиевич Яшкулин района һардврла харһҗ күүндсн билə, эн җил санлын бумб тəвгдхмн гиҗ эдн үгцв. Көтчнрə районд бас эн төр хаһлгдх гисн ицл бəəнə. Энтн хамгин түрүнд дорас өсч йовх үйд кергтə гиҗ чернобыльцнрин олна ниицəнə ахлач тоолҗана.

ДООҖАН Наталья
ЗУРГТ: «Чернобыль ниицəн» олна бүрдəцин ахлач Һучна Борис оютнрла аллей секчəх кемд

Видео