Эк гисн күндтә нернәс Эңкр нерн делкәд бәәхий…

13-05-2023, 10:10 | Общество


Эврә кергәрн, тевчңгү, төвшүн заң-бәрцәрн олнд темдгтә Бамбша Уттан Вераг Баһ Дөрвдә районд ик зунь таньдг, меддг болхнь маһд уга. Эн района муниципальн бүрдәцин һардврин сурһуль-эрдмин Заллтын мергҗлтәр сүл хөрн җилдән көдлҗәнә, ут тоодан болхла сурһуль-эрдмин халхар тәвн шаху җилдән үүлдҗәнә. Тегәд чигн района эн халхин делгрлтд күргсн ач-туснь баһ биш гиҗ зөвтәһәр келҗ болхмн.

Усн деер өрм бәәлһм тосн кевтә илн келдг сәәхн хальмг келтә эн багшин сурһульчнр района болн таңһчин кесг марһаст диилвр бәрснь мел үнн, эндр чигн районд болдг олна керг-үүлдврмүдт Вера Уттаевна оньдин орлцҗ, хальмг келән тархаҗ делгрүлнә.


Шидр болхла эн күүкд күүнә бәәдлҗирһлд байрта нег йовдл учрв. Хөн сарин 7-д Вера Уттаевнан үрднь, ачнр-зеенрнь, дүүнрнь, сурһульчнрнь, хамдан көдлҗәдг үүрмүднь оларн цуглрҗ, 70 насна өөнинь шуугад ниргҗ темдглв. Кезәнә күн болад, җирһлин чик хаалһдан орсн эврә һурвн үрән, дорас өсч йовдг нәәмн ач-зееһән үзҗ байрлҗадг Вера Уттаевна нег талд эврә бичкндкән тодлад, амр биш цагт йисн үрән өскәд-босхсн эк-эцкдән магтал өргҗ бахтна.
Бийнь эн Алтан крайин Шелоболихинск района Медяниха селәнд Эренценовихнә бүлд һарсн болдг. Сиврт тууврт бәәсн хальмгудын җирһлнь ямр күндкүчр бәәсинь ода ю келхв! Өмсдг-зүүдг хувц-хунр, сән хот-хол уга мана эк-эцкнр, ээҗ-аавнр яһҗ зовсн гиһит! Тер бийнь Вера Уттаевна бичкндк цаган бүләнәр тодлна.
Сиврәс нүүҗ ирснә дару эк-эцкнь малын хошт бәәһәд хөөчнрәр көдлв. Ардан нәәмн дүүһән дахулсн ууһн Верад көлән дарҗ суудг цол уга болдмн. Утта Музраевич Әмтә Санджиевна хойр даңгин малын ард йовдг, Вера болхла гертән һаза –дотаһур көдлмш кеһәд, дүүнрән хәләдмн. Келхд, альднь чигн үлгүр-үзмҗ болҗ, үнн-чик седклтәһәр көдлҗ йовсн Утта Эренценов Сиврт «Күч-көлснә туурмҗин төлә» гидг медаляр ачлгдсн бәәҗ. «Эк-эцкмдн арвн һурвн үртә бәәсмн, һундхас, дөрвнь хорад, үлдсн йисн үрнәснь ода нег дүм гемин уршгар сәәһән хәәв», – гиҗ олн дүүнртән экин ормд эк, эгчин ормд эгч болад дасчксн Вера Уттаевна гүүнәр саналдҗ һундрхна. Деед ламинхн арвна Утта Музраевич Сиврин хөөн өркбүләрн эврә отг-әәмгтән, Сарпан района Аршан Зелмн поселкд, ирҗ бүүрлв.
Гертән бәәсн цагтнь дүүнртән чадсарн үзг-тамһ дасхад, ю-күүһинь зааҗ өгдг Вера дунд сурһулян төгсәһәд, багш болхар седәд Хальмг ик сурһулин филологин дацңд орҗ сурна. Тиигәд далдгч җилмүдин дундурар төрскн сурһульдан экләд багшлсн болдг. Минь энд чигн баахн күүкнә җирһлд хөвтә йовдл учрв эн сурһульд көдлҗәсн Бамбша Төләтә өөрхнәр таньлдҗ үүрләд, нег-негндән дуран өгәд гер-мал болснь тер. Удан боллго баахн бүл Баһ Дөрвдә района Ик Бухс поселкд нүүҗ ирәд бәәрн сурһульд хоюрн багшлв. Һартан бәрсән кедг, арвн хурһнь алтн авальнь сәәнәр зурдг бәәсн төләдән сурһулин эрсмүдиг эврә зургударн кеерүлв. Келхд, эндр чигн эн сурһульд ирсн гиичнр Бамбша Төлән зургудыг һәәхҗ, йосндан бахтна.
Ут тоодан дөчн һар җилдән һар-һаран бәрлдҗ, ээм-ээмән түшлдҗ, байр-зовлңган хувалцҗ ниитәһәр эдн бәәв. Зуг генткн авальнь күндәр гемтәд, дөң-нөкд болдг арһ уга болхла эвтәкн цогцта, шулун-дулун, үгтә-күүртә Вера Уттаевна герин цуг көдлмш күцәсн деерән гемнҗәдг эңкр авалян арднь орҗ хәләһәд, килмҗән тусхав. Кезә нег цагт цуцрад, муурад, нам көл-һаран көндәдг арһ тасрсн бийнь чееҗин зовлңган күүнд медүллго өмәрән зүткдг авцта эн бериг таньдг-меддгнь күндлҗ тевчдмн. Һундл төрхд, долан җил хооран авальнь сәәһән хәәв, зуг энүнә әрүн дүрнь һурвн үрнәннь болн нәәмн ач-зееһиннь төлә бахмҗта үлгүр болҗ, җирһлднь герл өгч йовна гиҗ келх кергтә.
Бийән дуралһҗ өсксн үрдтән кен-негнләнь ээлтә, кен ахан күндлдг, кен дүүһән эрклүлдг, арһта болхла өөркстән нөкд болдг сурһмҗан эдн өгв. Хойр көвүнь ода Москвад көдлҗәнә, Өлзәт күүкнь болхла экиннь үлгүрәр Бадмин Батан нертә Баһ Дөрвдә гимназьд багшлжана. Хальмг ик сурһульд сурчадг ач күүкнь бас багшин эрдм дасчана, тегәд мана өрк-бүлин багшнрин үй цаарандан өсәд-өргҗәд йовх гиҗ ээжнь байрта бәәнә. Күүкднь ода эврә өркән өндәлһәд, салу бәәцхәдг бийнь эк-эцкин герт ээҗин шарсн әмтәхн боорцгта халун хальмг җомба ууҗ цуглрхдан дурта болна. Ю-бис күүндәд, учрсн төрмүдән хаһлад, экин селвг соңсхла, седкл санамрдсн болна гиҗ эдн келдгнь басл лавта мөн. Гер дотрнь, хаша-хаацднь чигн цевр-цер, ке-сәәхн бәәдл хадһлгдҗахнь бас эн медәтин ач-тус болҗана, гиҗ өөр-шидрк улс Бамбша Веран хайгар бүлән үгмүд келдгнь даңгин соңсгдна.
Бийнь Вера Уттаевна тәвн шаху җилин эргцд кедү күүкд-көвүдиг сурһҗ, җирһлин хаалһднь орулсн болх гинәт! Зәрмнь нам күндтә багшан дахҗ бас медәрҗ йовна, болв хая нег төрскн селәндән гиичд ирхләрн Вера Уттаевнан мендинь медҗ орад һардгнь ода сән авъяст тохрв яһв…
Нег үлү олн җилдән Ик Бухса дунд сурһульд хальмг келнә болн утх-зокъялын багшар көдлҗ йовсн эн медәт төрскнч седклтә, эврә һазр-усндан дурта кесг баһчудыг сурһсн болх! Эднә зәрмнь ода мана таңһчд өөдән һарч, нерән туурулҗ йовна биший. Усн деер өрм бәәлһм тосн кевтә илн келдг сәәхн хальмг келтә эн багшин сурһульчнр района болн таңһчин кесг марһаст диилвр бәрснь мел үнн, эндр чигн районд болдг олна керг-үүлдврмүдт Вера Уттаевна оньдин орлцҗ, хальмг келән тархаҗ делгрүлнә. Кен-негнәннь чикнә хуҗр хаңһаҗ келсн йөрәл-магталынь соңсхла, күүнә чееҗ байрар дүүрәд деврәд һарчах болҗ медгднә. Тедү мет эвтнь тәвәд, еңсгәр келдг күчтә хальмг келтә эн!
У-өргн седклтә, цугнь мана гисн санан-серлтә Вера Уттаевна хальмг кел тархалһна болн хадһллһна халхар ик тәвцән орулсн төләдән Хальмг Таңһчин Толһачин «Келни билг» болн района «Уурхан саң» мөрәсәр ачлгдсн мөн. Келхд, энүнә седвәрәр Баһ Дөрвдә района хальмг келнә болн утх-зокъялын багшнрин төлә КАССР-ин ачта багшнр Эрнҗәнә Евгениян болн Увшин Кермнә нертә мөрәс үүдәгдснь басл бахмҗта йовдл болв. Темдглхәс, Кермн Даваевна болн хальмг улсин амн үгин зөөрин хадһлач Амбекә Бовш Бамбша Верад дөңгән күргҗ, сән сурһмҗлгчнр болснднь багш ода күртл ик ханмҗта бәәнә.
РСФСР-ин улсин гегән-герлин йилһән сән көдләч, Хальмг Таңһчин ачта багш, «Сурһуль-эрдмд тәвцән орулсн төлә» гидг темдгәр, Күндллһнә кесг һашгудар ачлгдсн Бамбша Вера сүл кесг җилин эргцд Баһ Дөрвдә района болн хальмг газетмүдин редакцсла бат залһлда бәрҗ, эврә статьясан дару-дарунь барлна. Тегәд чигн эн түүрвәч зәңгллһнә мана агентствин Ханлтын бичгүдәр бас мөрәлгдснь темдгтә.
– Мана хәәртә эк, эңкр ээҗ цуг насни турштан дорас өсч йовдг үйнриг сурһмҗллһна халхар үүлдҗ йовна. Мана эцк Анатолий Антоновичлә хамдан седклән медлцҗ, нег-негән тевчҗ күндләд, маднд сән сурһмҗ өгәд, җирһлин чик хаалһд орулснд оньдин ик ханлтта бәәнәвидн. Ода экиг байрлулҗ, мана нәәмн үрн өсчәнә, эдн бас мадна үлгүрәр ик сурһульд сурч йовна. Альхн деерән тәвәд өсксн алтн болсн мана экин ачиг эн насндан хәрүлҗ чадшговидн. Сарул-сәәхн хаалһар дәкәд чигн олн җилдән йовҗ, әрүн седклнь болхла цуг маднд омг өгч йовтха, – гиҗ Вера Уттаевнан күүкднь өөнин асхнд олнд соңсхҗ келснь экин зүркинь хәәлүлҗ байсав. Күндтә эн багшин билгтә сурһульчнр, Хальмг Таңһчин ачта артист Кутлан Мукубенов, дууч Санал Мукаев, зе көвүнь Феликс Шорваев ахта үрдиннь йөрәлд бас багтҗ, байрин асхнд цуглрсн улст сергмҗ үүдәҗ, ду-бииһәрн цугтаһинь байрлулв. Бидн «Хальмг үннәхн» бас Вера Уттаевнаг ончта өөнләнь йөрәҗ, байрта-бахта, сән-сәәхн җирһл дурдҗанавидн!

Эк гисн күндтә нернәс Эңкр нерн делкәд бәәхий…





ШАГҖИН Любовь
Зургт: Вера Уттаевна күүкдтәһән, ачнр-зеенртәһән

Видео