Томата күн түрү үзхләрн төлҗдг

16-05-2023, 09:45 | Общество

Эн җил бидн хальмг улсиг цааҗла харһулсна 80 җил темдглхвидн. Тер һашута җилмүд холдад йовв чигн мана аав-ээҗнрин үзсн зовлң, түрү-зүдү мартх зөв угавидн. Ах үйин улсин тодлврмуд соңсхла, ямр кевәр эдн ик зовлң дааҗ һарсн болхв гисн ухан орна. Күүнә һазрт үнн-чик седклтәһәр көдләд, олна нүүрт йовҗ, сурһуль сурад, эрдмтә улс болад, әмд-менд үлдәд эдн төрскн таңһчурн хәрҗ ирв. Элст балһснд бәәдг найн нәәмтә ээҗ Чумашкан Зоя хальмг улсиг туухд нәәмтә күүкн бәәсмн, Сиврин һазрт эн сурһуль сурхин ормд күнд көдлмш күцәҗ йовсмн. Томата күн түрү үзхләрн төлҗдг гиҗ хальмг үлгүрт келгднә, тиим кевәр Зоя Этценовна ямаран күнд болсн бийнь олна хормад багтҗ нерән өөдән бәрҗ йовсмн.

БИЧКН КҮҮКНӘ ЗОВЛҢ
Эднә өрк-бүл дәәнә өмн Яшалтан района Бутово (ода Веселое) селәнд бәәсмн. Эцкнь малын эмч билә, көдлмшин кергәр хам-хоша бәәдг Сальск болн Ростов ордг бәәсмн. Йовсн һазрасн эцкнь күүкдтән олн зүсн наадһас, хувц-хунр авч ирҗ байрлулдг бәәсиг күүкнь тодлна. Дән эклхлә эцкнь Мондрунов Этца Казантинович Николай көвүтәһән төрскн һазран хортнас сулдххар йовв. Арднь авальнь Анна Каруновна бичкн Зоя, Мария, Антон болн Вера күүкдтәһән үлдв. Бар сарин 28-д эднә герүр орҗ ирсн цергә офицер герин эзн болн ууһн көвүнь дәәнд йовхиг медәд, өрк-бүлднь дулан хувц, хот-хол авхд дөң болтн гиҗ салдсмудт даалһвр өгв. Түрүләд эдн цуһар Омск мүҗин Марьяновск районд тусв, тенд өрәл җилдән бәәснә хөөн эдниг Сургутск района Погорельск селәнүр йовулв. Сиврин һазрт Мария эгчнь сәәһән хәәв, дүүнрән асрҗ өскхин төлә бичкн Зоя экдән нөкд болад малын хошт көдлдг болв. Бичкн күүкн бөдүн улсла әдл әрә өр цәәхлә босад, хөд болн туһлмуд асрдг болв. Өмсх бүтн хувцн, идх хот угаһар өвдгцә бальчгт, хар көдлмшт көдлснә ашт күүкн күнд кевәр гемтв. Эн Сургутд долан сардан эмнлһнд бәәһәд, эрүл-мендән батрулҗ, тенд интернатд бәәһәд 1-ч класст орв. Зуг насарн талдан күүкдәс ах болҗахас иштә эн зуг 2-ч класс күртл сурв. Колхозин ахлач малын хошт көдлх улс кергтә гиҗ энүг авч хәрхәр седхлә, эмч күүкиг харсад, күцц эдгәд уга, дәкәд эмнлһ кехвидн гиҗ худл келәд, Зояг үлдәҗ авв. Эмч өр-өвч седклтә күн бәәсмн, тегәд күүкнд санань зовад, эн тиим кевәр харсҗ авсмн.
- Хойр көлм шарклад, кииһән авч чадлго зовдг биләв. Тер эмч намаг сәәнәр эдгәҗ авв. Дәкәд эн нанд көдлмш олҗ авв, би эмчәр көдлҗәсн улсин үринь хәләдг болв. Эк-эцкнь өдртән асхн ора күртл көдлдмн, тегәд би бичкн көвүг хәләһәд, хотынь өгәд, геринь ахулад күсдундур җилдән теднәд бәәвв. Болв би көдлн бәәҗ асхар сурһуль сурх санатав гиҗ келәд, талдан көдлмшт орв. Тедн намаг тәвшгоһар седәд, мана көвүн зуг тана үг соңсна гиҗ ээрв. Сургутд асхар сурдг сурһульд сурад, тенд техничкар көдлдг болв. 7 класс төгсәснә хөөн би Ханты-Мансийскд өдмг болһдг пекарньд көдлмшт һарв. Тенд нәәмн беш болһнд 250 өдмг болһдг биләвидн. Көдлмш бас күнд билә, болв би дүүнрән бий талан авад, сурһуль сурһад хәләдг биләв. Николай ахм дәәнәс хәрҗ ирәд, олн үртә болв, цугтаһинь өскхд дөң керглгдсмн, – гиҗ Зоя Этценовна келнә.

ҺАРТАН ӨӨТӘ БОЛХЛА

Пекарньд энүнлә хамдан көдлҗәсн Нюра гиһәд орс күүкд күн ке-сәәхн хувц өмсдг билә. Зоя һартан өөтә, сәәхн хувц уйдгинь медәд, бәәрн ательед көдлмшт орх селвг өгсмн. Экнь сәәнәр юм уйдг бәәсмн, тегәд күүкнь бас бичкнәсн авн үүл бәрҗ, юм уйдг, өлгдг эвтә болҗ өсв. Тер цагт ательед өнчн, гемтә-шалтгта улсиг хамгин түрүнд авдг бәәсмн. Тегәд энүг эдгәсн эмч дәкн дөң болад, 3-ч багин эрмдгтә болҗах иткл цаас кеҗ өгв. Һурвн-дөрвн сардан уячин сурһуль сурад, Зоя ательед көдлдг болв. Келхд, күүкн цаг зуур көдлмш уга бәәсн цагтан әмтнд олн зүсн хувц уяд, бийән теҗәдг билә. Нег хувц уйсндан 3 арслң авдг бәәсмн, тер цагар энтн сән мөңгн болдмн. Ательед эн дарунь олна нүүрт һарв, зургинь Күндллһнә самбрт өлгсмн. Уйсн хувцнь дигтә-тагта, күүнд зокмҗта, ке-сәәхн болдг билә. Бәәрн һардвр болн эднә өрк-бүлмүд зуг энүгәр уюлдг бәәсмн.
1958 җилд хөн сард Зоя Этценовна өрк-бүлтәһән хәрҗ ирв. Төрскн һазртан Чумашкан Цернлә таньлдад, эдн өрк-бүлән өндәлһснә хөөн Элстүр нүүв. Энд Зоя Этценовна түрүләд юм уйдг «1 мая» гидг артельд көдлв. Өөдән мергҗлттә, һартан урн, эвтә болн әмтнлә тевңһү болдг төләднь энүг хамдан көдлҗәх үүрмүднь болн һардвр күндлдмн. Эдиг эвтәһәр болн әрүнәр ишкҗ, күн болһна цогцд зоксн хувц үүдәҗ һарһдг төләд Чумашкан Зояг юм уйдг лабораторьт көдлмшт йовулв. Тенд эн таңһчин райодын комбинатмудын болн ательесин төлә хувц ишкдг янз белддг бәәсмн. Тер цагт таңһчд уячнр болн хувц ишкдг мергҗлтнр ховр билә, тегәд Зоя Этценовна УПК-д көдләд, байн дамшлтарн хувалцдг болв. Ут тоодан эн «Дом быта» бүрдәцд, юм уйдг лабораторьт болн УПК-д тәвн шаху җилдән көдлв. Эн җилмүдин эргцд кедү хувц ишкҗ уйсинь, кедү күүг сурһсинь тоолҗ болшго гиҗ сангдна.
Герин эзн Церн Нимгирович таңһчин дотр-дундын кергүдин министерствд дааврта үүлд көдлҗ йовла. Ачта амрлһнд һархиннь өмн эн Якутскд цаг зуур көдлх болв. Зуг күүнә һазрт эн гемтв, тегәд Зоя Этценовна тиигәрән одв. Тенд эн өдртнь авалян эмнлһнд хәләһәд, асхнднь ательед көдлдг болв. Эннь өөдән чинртә ателье бәәсмн, тегәд көдләчнрин туст чаңһ неквр тәвдг билә. Хальмг Таңһчас ирсн Чумашкан Зоя дарунь өөдән мергҗлтән болн байн дамшлтан үзүләд, ательен көдләчнр дунд күндлһ олв. Зәрмснь түрүләд энд көдлҗ чадшго гиҗ санҗасмн, болв һартан урн, бәрсән кедг күүкд күн ке-сәәхн хувц уйҗ, ахр цагин болзгт шаңһа даалһвр күцәҗ мергҗлтән иткүлв.

ТӘВН ҖИЛДӘН НИИТӘ БӘӘВ
Зоя Этценовна бичкндк цагасн авн кесг зовлң дааҗ, җирһлин хаалһнь адрута болсн бийнь бийән хөвтә күүнд тоолна. Авсн авальтаһан эдн тәвн җилдән нинегн, седклән медлцҗ бәәв. Һурвн көвүндән чик сурһмҗ өгч, өлзәтә сән үрд өскв. Владимир болн Мергн көвүднь эцкиннь үлгүрәр юристин эрдм шүүҗ авч, дотр дундын кергүдин органмудт көдлв. Церн болхла түүмр унтралһна цергллтин халхар эрдмтә. Хөрн һар җил хооран герин эзн гемин уршгар сәәһән хәәв, тегәд көвүднь экдән килмҗ тусхаҗ, сәәнәр хәләҗәнә. Эндр өдр Зоя Этценовна 11 ачиннь болн 8 җичиннь кишгт багтҗ, эднә күцәмҗд байрлҗ бәәнә.
Баһ цагасн авн күч-көлснә хаалһан экләд, бийән даадг болсн төләдән Зоя Этценовна дүүнрән болн ачнр-зеенрән дөңнҗ, сурһуль сурхд, күн болхд демән күргҗ йовсмн. Тегәд ямр нег сән өдрин байр болхла, олн ачнр-зеенрнь һаһадан болн наһц эгчдән золһҗ ирнә. Сән авъяст тохрсар, Диилврин Өдрлә эдн цуһар Яшалтан района Веселое селәнд одҗ, дәәнә һалд зәңг-зә уга геедрсн аавиннь санл тевчнә. Келхд, төрскн селәнднь эднә ээҗин өсәд-боссн гер эндр күртл зогсҗана, тенд бәәрн орс өрк-бүл бәәнә. Тегәд Зоя Этценовна өссн гертән зул өргәд, эк-эцкдән йөрәл авхулҗ цә-боорцгар дееҗ бәрнә. Селәнд дәәнд орлцсн нег һазра улст нерәдгдсн бумблв тәвгдв, тенд Этца Казантинович Мондруновин нерн бас бичәтә бәәнә.
- Дән болн туувр мана үйин улсин җирһлиг сольв. Бидн күүнә һазрт хар көдлмш кеҗ, олн әмтнә хортна нер зүүҗ ик зовлң дааҗ һарвидн. Болв бәәрн улс дунд цаһан седклтә, маднд сана зовҗ дөң-тусан күргснь дала билә. Мини җирһлин хаалһд тиим улс харһв, би теднд ик ханлтта бәәнәв. Харм төрхд, намаг эдгәсн болн эрмдгтә болҗах иткл цаас кесн эмчнрин нердинь тодлхшв, зуг цаһан седклднь ханҗ орс чонҗд одҗ санлынь тевчҗ зул өргнәв. Хамдан көдлҗ йовсн улсиг бас бүләнәр тодлнав, – гиҗ Зоя Этценовна келнә.
Чумашкан Зоян күч-көлснә стажнь 54 җил болна, эн таңһчин бәәц тетклһнә цергллтин халхд 47 җилдән үнн-чик седклтәһәр көдләд, баһ наста мергҗлтнриг белдв. Күцәмҗтәһәр көдләд, олнд үлгүр-үзмҗ болҗ йовсиг олн ачлврнь герчлҗәнә.

ДАВАН Наталья
ЗУРГТ: Зоя Этценовна XIV Дала Ламин Гегәнд одсн кем

Видео