«Багш, тана күргсн ачиг Эн насндан хәрүлҗ чадшгов…»

18-05-2023, 10:15 | Общество

ОРҺАХНД ЭКЛСН ХӨВТӘ ҖИРҺЛ


Багшин болн сурһмҗлгчин җилд Москвад Әрәсән ачта багш,улсин сурһуль-эрдмин йилһән сән көдләч,улсин педагог,Элст балһсна болн Ик-Буурла района ачта иргн,кесг медальмүдәр,Күндллһнә һашгудар ачлгдсн Нина Бамбаевна Громован тускар дегтр барас һарснь басл сән йорта йовдл болв гиҗ келх кергтә. Нертә багшин элгн-саднь,сурһульчнрнь,үр- иньгүднь болн хамдан көдлҗ йовсн үүрмүднь эврә тодлврмударн хувалцҗ,эн дегтриг шинкән күч- көлсч хаалһан эклҗәдг баһ наста багшнрт нерәдҗәхнь басл орта юмн. Һундл төрхәс,2020-ч җилин хөн сарин 5-д күнд гемин уршгар Нина Бамбаевна сәәһән хәәсн болдг. Тегәд санлын һурвн җил деернь эн дегтрин презентацд багшиг таньдг,меддг бәәсн улс олар цуглрҗ ирснь кеермҗтә болв. Харһлтыг Нина Бамбаевнан күүкн күргн хойр,Байрта болн Эрднь Шамаковихн,һардҗ давулад,экиннь санл тевчҗ күндләд ирсн кен- негнднь зүркни ханлтан өргв. Эднә нилчәр чигн цуг эн тодлврмуд цуглулгдҗ ясгдад барт белдгдсн болв.

Күч- көлсч хаалһан Нина Бамбаевна 1961-ч җилд Ик Буурла района «Буратинский» совхозд (ода Орһахн селән - Ш.Л.) эклц классмудын багшар эклсмн, 1970- ч җилд болхла энүг Буратинск дунд сурһулин һардачд батлсн болдг. Тегәд Орһахна әәмгин толһач, Әрәсән Федерацин ачта экономист, Хальмг Таңһчин ачта иргн Эрднь Пашнанов эн дегтрт нүр үг бичснь басл зөвтә болв.
Тууврт бәәсн цагтан Түмнә мүҗин нег бичкн селәнд багшлҗасн немш гергн Ада Давыдовна тедү мет соньнар, олн зүсн эварһс олзлҗ давулҗасн кичәлмүдинь соңссн баахн Нина минь тиигхд чигн багш болх седкл зүүсн мөн биз. Тегәд Сиврин хөөн хальмг көвүд-күүкдлә хамдан багшин сурһуль сурхар Черкесск балһсна училищд орснь тер. Хөөннь Буратинск дунд сурһульд ут тоодан арвн зурһан җилдән күцәмҗтәһәр көдлсн цаган, баахн күүкнд нүднамн болҗ дөңнҗәсн ах үйин багшнр: Архака Анастасияг, Боджан Манцаг, Гецилә Сараг, Анна Крохмалиг, Мусан Эрднь Булһн хойриг экм даңгин бүләнәр тодлдг билә, гиҗ Байрта күүкнь дегтрт орсн тодлврмударн хувалцсн цуг улсин тәвцинь үнлҗ, санлын харһлтд орлцачнриг йөрәв.

«ОЛН ДУНДАС ЧИНИ ОДН НАНД ОНЧТА»

1957-ч җилд Черкесск багшнрин училищд сурхар йовсн хальмг улсин шүлгч Нуура Владимир автобуст түрүн болҗ баахн күүкн Нинала харһҗ таньлдсан тодлад эн керг-үүлдвриг секв. Сурһулин цагт учрсн инәдтә-шогта йовдлмудыг сергәһәд, Нина Бамбаевна баһ цагтан чигн күцәңгү, келсндән күрдг, дааврта күн бәәснә тускар келәд,насни турштан үүрлҗ йовсарн бахтв. Хамдан сурч йовсн үүрмүдәснь зуг ор һанцхн Нина Громова Әрәсән Федерацин ачта багш болҗ нерән туурулсинь дәкн нег тодлулв. Олн дундас чини одн нанд ончта, гисн шүлгән чигн нертә багшт нерәдҗ умшв.
Буратинск дунд сурһульд хамдан көдлҗ йовсн СССР-ин гегән-герлин йилһән сән көдләч Көкән Евдокия сурһуль-эрдмин делгрлтд күргсн Нина Громован ач-тусинь үнлҗ, эврә үр-нәәҗин тускар буульмҗта үгмүд келв. Сурһулин һардачар көдлҗәхднь мана сурһульчнр оньдин олна нүүрт һарч, кесг марһаст орлцҗ, нерән дуудулҗ йовсмн. Бийдән зокаста ке хувцта, өкәр чирәтә хо шар Нина кен-негнднь үлгүр- үзмҗ болдгнь мел үнн юмн. Тегәд чигн энүг ик-баһ уга цугтан тевчҗ күндлдг билә,сүв- селвг авхар энүн тал ирдг билә, гиҗ Евдокия Дадиевна келснлә цугтан зөвшәрв.
– Нина ма хойр хоорндан үйнр болдвидн, бичкндән Сиврт нег өрк- бүләр хамдан бәәләвидн, насарн цацу болсар гишң сурһульд чигн бас нег кемд орлавидн. Баһ цагасн авн бәәсәрн хувалцад, нег-негндән дөң-нөкд болдг авцан цуг насни туршт хадһлҗ, эврә үрдтән бас тедү мет сурһмҗ өгвидн, – гиҗ Нина Бамбаевнан үй дүнь Бакура Василь ирсн улст эгчиннь тускар бүләнәр келв. Эн тоотыг улсин сурһуль-эрдмин йилһән сән көдләч Куберлинә Альбина бас дөңнҗ, – мана Нина эврә кергтән итклтә, тоолврта, цецн ухата,чадмг багш-һардач билә. Өөр-шидр бәәсн цуг улс энүг күндлҗ, келсн-заасиг тоотынь оньгтан авч,үгднь ордг билә, – гиҗ ач күүкнь тодлвртан авлгдв.

БАЙРИН СУРҺУЛЬ БҮРДӘСН ҺАРДАЧ

Орһахнас Элстүр нүүҗ ирснә дару гүн медрлтә, ик дамшлтта багшиг таңһчин багшнрин мергҗлт өөдлүллһнә күрәлңгин, дарунь Элстин 14-ч тойгта дунд сурһулин һардачд батлна. Альднь чигн үзмҗтәһәр, нүүрлгч кевәр үүлддг Нина Громова 1988-ч җилд Элст балһсна зурһадгч микрорайонд тосхгдсн 20-ч тойгта дунд сурһулин көдлмшиг бас чадмгар һардсн болдг. Байрин сурһуль, гиҗ нерәдгдсн эн бүрдәцд хамгин түрүнд сурһульчнрин үүдәлтд һол оньг өггдҗәв, үүдәгч кевәр көдлдг багшнр чигн энд цуглрв. Эднә негнь Әрәсән Федерацин ачта багш Валентина Корнеева болв.
– Нина Бамбаевнан һардврт көдлхд нанд нег үлү соньн болчкад зөвәр дааврта болв. Юуһарн эн һардач ончрв гихлә, хамгин түрүнд багш күүнә чинринь өөдлүлсн деерән кеҗәх көдлмшинь үнлҗ, цуг седвәринь дөңндг билә. Иим таалд көдлхд чигн амр болдмн, җивр урһсн мет цугинь кех-күцәх седкл үүддг бәәснь лавта. Тегәд бийән Нина Бамбаевна үүдәгч кергин һардачд тоолдгнь бас хара биш йовдл болв, – гиҗ Валентина Прохоровна эврә үр багшан бүләнәр тодлхларн дәкн нег магтҗ буульв.
Хальмг Таңһчин ачта эмч Цеднә Зинаида болхла хол 1964-ч җилд “Буратинский” совхозд фельдшерәр экләд көдлсн саамдан нертә багшла түрүн болҗ таньлдад, ут турштан тәвн шаху җилдән үүрлсән келв. Темдглхәс, Нина Бамбаевнан ор һанцхн Байрта күүкнд эк болад чигн эднә җирһлд зөвтә орман эзлҗ йовсан Зинаида Борисовна тодлв.
– Үзг-тамһ дасхад,медрлин ик хаалһд орулсн эврә түрүн багшан альк насндан мартхв, энүнә сурһмҗнь чигн мана җирһлд герл өгч өмәрән көтлҗ йовна, – гиҗ Нина Бамбаевнан сурһульч, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Нина Аджадыкова күүндврт орлцв. Эврә кергән цань уга сәәнәр меддг багш дааврта, көдлмшин туст чаңһ неквртә бийнь йириндән болхла өр-җөөлн седклтә күн болад чигн кен-негнәннь бәәдл-җирһлин төрмүдтнь орлцҗ, чадсарн нөкд болхар зүткдгинь сурһульчнрнь ода күртл мартхш. Нина Николаевнан келсәр, багшнь үүдәгч улст нег үлү оньган тусхаҗ, билг-эрдминь делгрүлхәр шундг бәәсмн. Тиигәд, Буратинск дунд сурһульд көгҗмин багшар көдлҗәсн Хальмг Таңһчин ачта багш сохр гилтә Пүрбән Нарман Содмнд дөң-тусан күргҗ йовсинь нег һазра улс даңгин ханмҗтаһар тодлна. Билгтә көгҗмч нертә багшиг күндләд, «Бамбан Нина» гидг сәәхнчн ду һарһсн бәәҗ.

ОЛНД ҮЛГҮР -ҮЗМҖТӘҺӘР КӨДЛВ

Улсин багш болсн деерән Нина Громова олна керг-үүлдврт бас шунмһа кевәр орлцҗ йовла. Профсоюзмудын таңһчин комитетд оньдин суңһгдҗ, багшнрин зөв харслһна, эднә бәәцин кец-таал ясруллһна кергүдт зөвтә тәвцән орулҗ, нег үлү селән һазрт бәәдг улсин сә хәәҗ йовсна тускар кесг җилин эргцд хамдан үүлдҗ йовсн Әрәсән Федерацин улсин гегән-герлин йилһән сән көдләч, Хальмг Таңһчин ачта багш Һәрән Галина бас тодлврарн хувалцснь ке болв.
Зуг сүл әмсхл күртл Нина Бамбаевнан өөрнь бәәсн күүкн-күргнәснь, һурвн зееһәснь нань тедү мет өөрхн улс уга боллта, гиҗ сангдна. Алтн болсн зеенрән альд суулһхан меддмн биш, өр-җөөлн, цаһан седклтә хадм экм арһ-чадсарн мадниг дөңндг билә, нег үлү күүкд нилх цагт икәр туслв, гиҗ Эрднь күргнь ханлтта бәәнә. Шаңһа ик көдлмшин хоорнд Байрта күүкән альхн деерән бәрәд эңкрлҗ өсксн экин ач-тусинь яһҗ хәрүлҗ болх гинәт! Алтн шарһ нарншң хәәртә экән кенлә дүңцүлхв гиһәд, сүл җилмүдт чидл-чинәнь хәрәд, дару-дарунь гемнҗәсн экән күүкнь һар деерән бәрх седклтәһәр килмҗлҗ хәләв.
Тиигәд үр-иньглгч таалд болсн санлын эн харһлт кезәһүр давснь нам медгдсн уга. Үг келсн кен-негнь теңгрт гилвкҗәдг одн болсн ик ачта багшин дүр даңгин герлтҗ алтн һасн мет мандлҗ йовтха гиҗ йөрәснь басл бахмҗта болв яһв...

ШАГҖИН Любовь

Видео