Номтнр эргндк бәәдлин төрмүдәр күүндв

27-05-2023, 09:35 | Общество

Хөн сарин 23-д таңһчин залврин герин сүүрин залд «Иҗл һол-Көк теңгс: зөв-йосн болн «ноһан» экономик» гидг төрәр номтнрин нарт-делкән наадм болв. Энүнд Әрәсән 12 субъектәс (Москва, Санкт-Петербург, Дагестан, Кабардино-Балкарь, Свердловск, Әәдрхнә, Аһшин, Ростовск мүҗс, Адыгей, Бурять, Ар үзгин Осеть-Алань, Татарстан), Казахстанас, Иранас, Туркменистанас болн Азербайджанас 100 һар орлцач цуглрв.

Көк теңгсин көвән орн-нутгудын ик сурһульмудын болн номин-шинҗллтин төвмүдин хамцулын (ассоциацин) һардврт эн хург болв. Эн ассоциацин XXIV Генеральн Ассамблей 2022-ч җилд Хальмг Таңһчд давулгдна. Ассоциацин вузмуд болн эн орн-нутгудын номтнр, бүклдән Әрәсә чигн нарт-делкән болн регионмуд хоорндк нөкцлтиг өргнәр делгрүлҗ, түүнә олз-оруг үзмҗтәһәр өөдлүлҗәнә гиҗ эднә үүлдвр үнлгдв.
XXIV Генеральн Ассамблейин ханьд Б.Б.Городовиковин нертә Хальмг шаңһа ик сурһулин седвәрәр болн талдан вузмудын, номин бүрдәцсин орлцлһтаһар «Иҗл һол- Көк теңгс: зөв-йосн болн «ноһан» экономик» гидг консорциум тогталһна шиидвр давсн җилд батлла. Номин күрәлңгүд болн вузмуд хоорндк нөкцлтиг эн консорциум делгрүлҗ батрулҗана, Көк теңгсин көвән региона дигтә-дарата делгрлтин төрмүд шинҗлгдҗәнә.
Хург хөн сарин 23-25-д һурвн өдрин эргцд давв. Тер тоод ик сурһульмудын консорциумин сүүрт номтнр «Приоритет-2023» көтлврт яһҗ орлцҗахин тускар тоолврарн хувалцҗ консорциумин үүлдвриг өргҗүллһнә, Көк теңгсин көвән орн-нутгудын экономикин делгрлтд тәвциг икдүллһнә, номтнрин көдлмшиг экологин болн нань чигн бачм төрәр шунмһадуллһна тускар күүндвр кев гиҗ хургт Хальмг ик сурһулин һардач Бадм Салаев темдглв.
Тер мет эн ик чинртә хургин ханьд номтнрин нарт-делкән коллективс тогтагдх, дәкәд Ноһан дегтр тогталһна төр чигн босхгдх, экологин хамгин нәрн төрмүдиг тоод авч хаһллһнд эн дегтр туста болх гиҗ эн ашлв.
-Күндтә орлцачнр, Хальмг Таңһчин Толһачин болн таңһчин залврин нерн деерәс таниг йөрәҗәнәв. Эн ик хургт тәвҗәх төрмүд цуг мадна төлә ик чинр зүүҗәхнь лавта, - гиҗ таңһчин залврин Ахлач Гиляна Босхомджиева темдглв. - Көк теңгсин көвән орн-нутгудын үүлдврт «ноһан» экономик улм өсәд-өргҗәд, теднә тогтурта делгрлтд улм ик нилчән күргәд бәәхнь лавта. Тер тоод Дагестана, Әәдрхнә мүҗин болн Хальмг Таңһчин делгрлтд дөң болад бәәхнь лавта. Мадниг тер тоод нарт-делкән «Ар үзг-Өмн үзг» гидг көлгн-күчнә көтлвр болн эн салвриг Әрәсән өмн үзгт түргн йовудтаһар делгрүллһнә ик зура негдүлҗәнә гиҗ залврин Ахлач темдглв.
Тер мет мана һурвн регион олн келн-улс бәәдг Әрәсән өмн үзгин бат шивә болҗанавидн. Болв Көк теңгсин көвә олзллһна туст хаһлгдад уга кесг төр бәәнә, тедниг күцәх кергтә, тиигхлә экономикин йовудыг бидн түргдүлҗ чадхвидн, гиҗ Гиляна Герасимовна заав.
Цааранднь залврин Ахлач нарна болн салькна күчиг олзллһна болн нань чигн төрәр келҗ «ноһан» экономикин тәвцинь икдүләд, учрҗах дуту-дундыг чикләд бәәх кергтә гиҗ келв. Үлгүрнь, йиртмҗин шин станцсин зөвин чинрнь ода чигн йилһгдәд уга, тернь бас күчиг олзллһнд харшлтан күргнә.
Экологин кесг төриг, тер тоод хог-богиг эд-бод келһнә, элсрллһнә төриг «ноһан» экономикин медлд хаһлхар зуралҗана, тиим кевәр мана эдл-ахун үүлдврин эн зөрүллт цуг орн-нутгудт улм ик чинр зүүһәд бәәх. Эн хургт зөв-йосна халхар батлсн сүв-селвгиг, дамшлтыг бидн мана зака тогтагч седвәрт олзлад чигн бәәхвидн гиҗ Гиляна Герасимовна ашлв.
Цааранднь ах федеральн инспектор Александр Беляев үг авч, селәдиг хадһллһна болн «ноһан» экономикин нань чигн нәрн төрәр тоолвран келв.
- Экологин кесг төриг бидн эрк биш хаһлх зөвтәвидн, тиим кевәр экномикин делгрлтин йовудыг чигн түргдүлҗ чадхвидн. Эн саамд баһчудт чик сурһмҗ өглһнә тускар бас мартхмн биш, – гиҗ йиртмҗ харлһна райод хоорндк Ар үзгин – Көк теңгсин прокуратурин һардач Олег Рожков келв. Иҗл һолын - Көк теңгсин аһун төр эндр ик чинр зүүнә. Иҗл һолын көвәһәр орн-нутгин әмтнә ик зунь гилтә бәәнә, тегәд цевр усна, элсрллһнә болн нань чигн төрмүдт бидн һол оньган өгх зөвтәвидн.
Тер мет хургт орлцачнрт эврәннь ахр үгән Әрәсән Орн-нутгин Хүүвин эрүл-менд харлһна комитетин ахлачин дарук, депутат Бадма Башанкаев болн Әәдрхнә техникин шаңһа ик сурһулин президент, АУПС-ин ассоциацин күцәгч һардач Юрий Пименов нерәдв. Эндрк хург Әрәсән өмн үзгин номтнрин җирһлд ик чинртә йовдл болҗана гиҗ Юрий Тимофеевич темдглв, номтнрин нөкцлт өргҗүллһнд ик нилчән күргҗәнә гиҗ заав.
Малын идгиг шинәс ясруллһна нәрн төрәр Хальмг ик сурһулин профессор Валерий Эвиев илдклән кев. Хар һазрт элснд авлгдсн аһу 210 миңһн аһу гектар тогтаҗана. Тер әәмшгтә йовдлыг уурулхин төлә номтнр зултрһ ноһа урһалһна аһуг икдүлхәр зуралҗана, түүнә төлә эн урһмлын эк һарһлһна участкуд таңһчин һоллгч вузд болн эдл-ахуст тогтагдҗана. Эн урһмлын ул деер малын хот чигн белдҗ болҗана гиҗ профессор заав.
Тер мет Әәдрхн болн Ростов-на-Дону, Махачкала балһсдын ик сурһульмудын номтнр «ноһан» экономикин тускар илдклән соңсхв. Хальмг Таңһчд йиртмҗ харлһнд ик оньг өггдҗәнә гиҗ эдн темдглв.
Үдин хөөн Хальмг ик сурһулин номт О. Б. Дорджиеван санлд нерәдсн номин-дамшлтын хургт номтнр илдклән кеҗ тоолврарн хувалцв. Әрәсән регионмудын, һазадын орна номтнр эн күүндврт бас орлцв. Хөн сарин 24-д консорциумин сүүр болв.
Хургт орлцачнр бас седкүлчнрлә тоолврарн хувалцв. «Номтнр кесг җилин туршарт зөв-йосна болн «ноһан» экономикин халхар кеҗәсн шинҗллтин ашар хувалцҗана. Эн төрәр секцсин сүүрмүдт тодрха күүндвр болх гиҗ күләҗәнәв. Заасн кесг төриг хаһлхин төлә туста сүв-селвг өггдх гиҗ санҗанав», - гиҗ Дагестана шаңһа ик сурһулин проректор, профессор Назирхан Гаджиев келв.
– Би Хальмг ик сурһульла болн талдан бүрдәцлә күцәҗәх төсвин тускар келнәв. Нефтин болн газин технологийин делгрлтд болн Каспийин экосистемин әәмшг уга бәәдл хадһллһнд эн нерәдгдҗәнә, эн туст бидн номтнрин күчн-чидлиг негдүлх зөвтәвидн.
«Нефтин болн газин технологийин болн экологин салврар Көк теңгсин көвән нарт-делкән нөкцлтин ик сурһуль» гиҗ эн төсв нерәдгдҗәнә. Эндр бидн экологин төрмүдт һол оньган өгчәнәвидн. Эн туст бәәх зөв-йосна төр болн бүклдән эн хург мадниг йир икәр соньмсулҗана.
Бидн Хальмг ик сурһульла кесгәс нааран шунлттаһар нөкцлтҗәнәвидн, йоста үүрмүд болвидн. Хальмг ик сурһуль дару-дарунь тиим хургуд бүрдәнә. Иим күүндвр оньдин сән ашта болн олзта-орута болна. Бидн дамшлтарн, тоолврарн болн шин медрләрн хувалцнавидн,-гиҗ Әәдрхнә техникин шаңһа ик сурһулин проректор, техникин номин доктор, профессор Юрий Максименко келв.
Номтнрин хург сән ашта, күцәмҗтә болтха гиҗ дурдҗанавидн, бүклдән Әрәсән, мана Өмн үзгин округин регионмудын болн Көк теңгсин көвән орн-нутгудын түргн йовудта экономикин делгрлтд нилчән күргтхә.

ТҮРВӘН Һуна

Видео