Хурдн арнзлмуднь таңһчин нер туурулла

29-06-2023, 09:25 | Общество

Хальмг улсин тууҗд, сойлд, амн урн үгин зөөрт, нүүдл улсин бәәдл-җирһлд ик кезәнәс авн мөрн онц орман эзлҗ йовдг. Хальмг бичкдүд түрүн ишкдлән кеҗ, тер мет мөр унҗ эмәлд батар суудг бәәҗ. Мөрнә үсиг болхла теҗәлдән орулҗ, терүнәс нань эн мал аца зөөлһнә төлә олзлгддг билә.

Төрскән харсгч Алдр дәәнә цагт болн тууҗлгч кесг йовлһнд мөрнә чинр бас ик гиҗ темдглх кергтә.
Хальмг Таңһчин сән Өдр угтҗ, урдк җилмүдт төрскн һазрин босхлһнд тәвцән орулсн улсин тускар дорас өсч йовх үйнрт даңгин медүлхәр шуннавидн. Таңһчин селәнә эдл-ахун халхар олн җилдән көдлҗ йовсн нег һазра мана адуч Григорий Чимидов мөр өсклһнд ик тәвцән орулсн болдг. Һучн һар җилдән мөр өсклһнә фермиг һардҗ, ахалтекинск тохма мөрдиг өсксмн. 1976-ч җилд Целинн района Чаһрт совхозд мөр өскдг «Ахал» ООО энүнд даалһгдв. Тиигәрән О.И.Городовиковин нертә мөр өсклһнә заводас ахалтекинск тохма хөрн зурһан мөриг авч ирв. Тер цагт КПСС-ин обкомин түрүн сегләтр Басан Бадьминович Городовиков Хальмг Таңһчин селәнә эдл-ахун ачта көдләч Г.Чимидовд эн дааврта кергиг даалһсн болдг.
Григорий Бадмаевич урднь мөр өсклһәр соньмсдг билә, хөөннь эннь улм дурта, тааста кергнь болв. Ахалтекинск тохма мөрдиг цааранднь өскәд, көдлмштән өдр-сө уга үлддг болв. Мөрнд дурта нег һазра улсан олҗ, адучнрас, дамшачнрас бат көдлмшч команд эн бүрдәв. Адун сән хәләврт туссн болдг. Кергтә хотынь белдҗ, мөрдин эрүл-мендинь даңгин бүрткҗ хәләдмн.
Удл уга ахалтекинск тохма мөрдиг урлданд орлцулдг болв. Мел тер цагас авн түрүн күцәмҗс эклв. Чаһрт совхозд өсксн мөрдин туск зәңг Советин Союзар бәәтхә, цуг делкәһәр тархагдсн болдг. 1983-ч җилин һаха сард нег ончта йовдл учрв, тер юнгад гихлә Москва балһснд нарт-делкән аукционд Григорий Чимидов һардҗах фермд өсксн ахалтекинск тохма мөрд йир үнтәһәр хулдгдв. Германя, Негдсн Арабск Эмиратын, Швецин элчнр мөрдиг хулдҗ авсмн. Тер цагт Григорий Бадмаевичин эдл-ахуһас 49 мөрн хулдгдв.
Мөр өсклһнә ферм цааранднь өсәд-өргҗәд, 1989-ч җилд ахалтекинск тохма мөрдин тонь икдәд зун толһад күрв, тер тоод өрәлнь гүн… Иим кевәр ахалтекинск тохма мөрд орн-нутгт чигн, нарт-делкәд чигн нерән туурулҗ йовсмн. Эн күцәмҗнь эрк биш нертә адуч Григорий Чимидовин ач-туснь болна. Мана орн-нутгин хүврлһнә йисдгч җилмүдт Григорий Бадмаевич үүлдврән зогсалго цааранднь седклән тәвҗ көдлсн билә. Мөрд урдк кевәрн олн зүсн урлданд орлцҗ нүүрлгч ормс эзлҗ йовла. 2002-ч җилд Пятигорск балһснд Алвн нертә мөрн марһанд ончрсмн. Җил давад, Алвн дәкнәс түрүн орм эзлсмн.
Цаг давад, орн-нутгин йосн хүврәд, «Ахал» ООО-н үүлдвр сольв. Тохма мөрдиг өскнә гиснь амр керг биш. Эднә төлә сән идг, дааврта көдләчнр болн нань чигн тоот кергтә болна. Экономическ тогтсн бәәдлд шаңһа дөң угаһар цааранднь көдлхд күнд болв, гиҗ Григорий Бадмаевич тодлна. Цаг нег ормдан зогсхш, иргчдән Чаһртд ахалтекинск тохма мөрдиг өскдг баһчуд цааранднь олгдад чигн бәәхмн, гиҗ ачта амрлһндан һарсн Григорий Чимидов итклтәһәр келв. Олна төлә омг болсн мөрд урдк кевәрн урлданд орлцҗ, Хальмг Таңһчин неринь дуудулҗ йовхнь маһд уга.

КАРСАНА Евгения

Видео