Буульмҗ уга - Баатр уга

04-07-2023, 09:50 | Общество

Нүр үгин ормд:Маңһдур Хальмг Таңһчин байрин Өдр өргнәр темдглгдхмн.Эн өдр таңһчин делгрлтд,цецгәрлтд ик ач- тусан күргсн иргнмүдиг йөрәҗ,эднә тәвц өөдәнәр үнлгддг йоста. Нег һазра мана улс арһ-чидлән нөөлго өдр- сө уга гилтә таңһчин зөөр байҗулхин төлә көдлҗ,Хальмгин нериг туурулсн болдг. Минь иим улсин негнь Социалистическ Күч-көлснә Баатр Владимир Иванович Демкин бәәсмн.Медәт әмд- менд бәәсн цагт,1999-ч җилд,мана зәңгч энүнлә харһҗ белдсн статьяг минь эн байрин Өдрлә ирлцүлҗ,олн дунд ик тоомср олсн нертә Баатрин тускар газетин умшачнрт дәкн нег тодлулснь орта болх гиҗ сангдна.

Сән залу нутгтан, сән мөрн отгтан, гиһәд кезәнә келчксн үгмүд бәәдг биший. Тедү мет эндр мана Баатр бас эврә нерән олн дунд туурулсн деерән отг-әәмгиннь нериг бас олнд соңсхҗ медүлв гиҗ өгҗәллһн уга келҗ болхмн. Цөн җил хооран Городовиковск района Цорос әәмгт көдлҗ йовсн Социалистическ Күч-көлснә Баатр Владимир Иванович Демкинә бәрсн күцәмҗнь цуг таңһчин төлә үлгүр- бахмҗ болҗаснь ода күртл мартгдад уга болх. Эн җилин мөрн сард медәт далн насна өөнән темдглҗәнә, тегәд шидрхн мана зәңгч эн ончта йовдлла залһлдулҗ Владимир Ивановичлә харһҗ күүндсн билә. Нидн күртл Демкинихн эврә әәмгтән бәәлә, зуг җил ирвәс чидл хәрәд, яс-үснь өвдәд, муурад ирхләнь күүкднь медәтә эк-эцкән Элстүр нүүлһҗ авцхав. Герүрнь орҗ ирсн кен-негнләнь тевчңгү, ээлтә, һольшгар бийән бәрдг күн болҗ нанд медгдв. Насни туршт көлсән һарһҗ көдләд, өөдән күцәмҗ бәрҗ ик цол зүүсн эн медәт бийиннь тускар келхдән басл дурго.

БАҺ ЦАГТАН ШҮҮҖ АВСН ЭРДМ

- Сиврүр туугдхларн би арвн дөрвтә көвүн биләв, тегәд тракторин мастерскойд көдлҗәсн эцкән бичкнәсн авн дахад, трактористин эрдмәр ахр курс төгсәһәд, күч-көлснә хаалһан эклсмн тер. Нег кемд Ханты-Мансийск автономн округин Самарск районд керм ясач болҗ көдлҗ йовлав,- гиҗ Владимир Иванович адһм угаһар эврә күүндврән эклв. Тавн күүкдән дахулад Сиврүр туугдсн энүнә эк-эцкнь икл зовлң үзҗ муудан орад бәәв. Нег-негән дахад гишң һарсн бичкдүдән асрад, көдлмш олҗ авхд дашката болв. Тегәд чигн күүкдин эләднь әрә арвн дөрвн күрсн настаһасн авн эк-эцкдән нөкд болҗ, өдмг-цәәһин мөңг олҗасн болдг. Нег сәнь – техник сәәнәр меддг эцкнь күүнә һазрт чигн эврә эрдмәрн көдлҗ, һашута җилмүдин зовлңгиг дааҗ чадв, гиҗ келх кергтә.
Сиврт Владимир Иванович хәәртә иньгән олҗ авв. Городовиковск района Кердәтә һазрас туугдсн Нина Доржиновна Кекеевала ханьцад өркән өндәлһв. Удл уга ууһн үрн һарв, эврә уңг-тохман дуудулх көвүнь эк-эцкдән цань уга ик байр үүдәв. Тиигәд тәвдгч җилмүдин чилгчәр Демкинихнә өрк-бүл дөрвн үрән дахулад, хәрү эврә нутгтан ирҗ бүүрлв. Сиврәс нүүҗ һарлһнла гишң һарсн дөрвдгч үрнь, көвүнь, нилх билә, хамдан бәәсн Сиврин орсмуд - нам энүгән әмд-менд Хальмгурн күргҗ чадхит угай гиҗ шоглад бәәлә, гиҗ Владимир Иванович мусг гиҗ тодлвртан авлгдна. Ода тер көвүнь Городовиковск района «Южный» совхозин һардачар көдлҗәнә.
Тиигәд, 1958-ч җилд төрскн һазрурн ирснәсн авн 1989-ч җилд ачта амрлһндан һартлан Владимир Иванович нег ормдан механизаторар көдлв. Җил болһн авсн даалһвран давулҗ күцәһәд, үнн-чик седклтәһәр көдлҗ йовсн төләдән 1967-ч җилд Владимир Демкин Күч-көлснә Улан Тугин орденәр ачлгдсн билә.
- Тер цагт мана совхоз җил болһн гишң байн урһц хураҗ авад, даңгин нүүрт йовдг бәәсмн.Нег гектар тәрәнә һазрас һучн тәвн - дөчн центнер буудя хураҗ авна гидгтн наадна юмн биш. Тиигхд әмтн чигн талданар көдлдг билә, күн болһн урмдтаһар, олна сә хәәҗ, тана-мана гиҗ йилһлго, хоорндан ниитәһәр бәәдг билә. Ода болхла хәләлт, цаг негәр йовдго гишң, кесгнь эврә хавтхдан мөңг хоршаҗ,зуг бийиннь сә хәәҗ көдлнә. Арһтань-мөңгтәнь нам тамин амнд чигн җирһнә гидгтн һарчана. Арһ угань һууль һууҗ, харһнхин наад бийд тусв. Иим цаг ирх гиҗ кен ухалҗ йовла, ода санхнь, бидн әвр сән цагла бәәҗвидн, тиим эсий, - гиҗ Владимир Иванович һашудна. Далдгч җилмүд эгл күч-көлсчин төлә хамгин темдгтә, чинртә җилмүд болҗ тодлгдв. Минь эн кемд энүнә бәәдл-җирһлд байрта йовдлмуд учрв. 1971-ч җилд өөдән күцәмҗ бәрҗ көдлҗ, нүүрләчнрин тоод йовдг төләднь Владимир Демкиниг Ленинә орденәр ачлв. Тиигхд чигн РСФСР-ин селәнә эдл-ахун ачта механизаторин өөдән цол зүүҗәсн Владимир Иванович кен- негнднь үлгүр-үзмҗ болҗ көдлҗ йовла. Энүнә бригадын дөрвн механизатор урдаснь авсн даалһврар урһц хуралһна кемд һучн долан миңһн центнер буудя цокч авхин ормд дөчн дөрвн миңһн шаху центнер цаһан һуйрин буудя хураҗ авснь йоста бахмҗ болв. Хойр җил давад энүнә өрчиг дәкәд нег иим орден кеерүлв. 1976-ч җилин бар сарин 23-д һарсн Зәрлгәр болхла, Цугсоюзн соц и а л и с т и ч е с к марһанд ик күцәмҗ бәрәд,буудя болн селәнә эдл-ахун нань чигн эдл-ууш урһалһна болн шаңһд хулдлһна даалһвриг кесг холванд давулҗ күцәсн Владимир Иванович Демкин Ленинә һурвдгч орденәр болн Социалистическ Күч-көлснә Баатрин өөдән цол зүүлһҗәх « Серп и молот» гидг алтн медаляр ачлгдв. Ода эн ачлврмуднь Демкинихнә өрк-бүлд әрүнәр хадһлгдҗ, дорас өсч йовх ачнр-зеенрин,җичнрин төлә йоста бахмҗ болҗана.
Олн дунд күндтә,тоомсрта минь иим медәтнр мана баһчудт ода йоста үлгүр болҗ,эврә һазр-усна делгрлтин төлә арһ-чидлән нөөлго көдлҗ,отг-әәмгиннь цецгәрлтд ик ач-тусан күргҗ,төрскнч седклтә улс болҗ өсх зөвтә гиҗ сангдна. Мана аав-ээҗнр,эк-эцкнр цааҗла харһад,Сиврин киитн һазрт ик түрү- зүдү таалд хоолцаһан зовлң үзсн бийнь тууврин хөөн шинәс эврә таңһчан босхҗ,күч- көлснә туст баатр йовдлмуд үзүлсн болдгнь мел үнн эсий!?Эн тоотыг кезәд чигн мартҗ болшго! (Келхд, Демкинихнә көвүднь бас эцкиннь үлгүрәр селәнә эдл-ахун халхар көдлв, ууһн Олег Владимирович болхла нам кесг җилин туршарт таңһчин селәнә эдл-ахун болн хот-хоолын министрәр күцәмҗтәһәр үүлдсн болдг. Эндр эднә эцкин, күч-көлснә Баатр Владимир Демкинә зург Элстд Баатрмудын аллейд углҗ тәвгдсн бәәнә. - Ш.Л.)

НЕГ ГЕРТ ХОЙР БААТР БӘӘНӘ

Демкинихн дәкәд юуһарн ончрв гихлә, Владимир Иванович Нина Доржиновна хойр арвн(!) үрән өскәд, цугтаһинь җирһлин хаалһд орулад, эврә нутгтан үлгүр болв гиҗ келх кергтә. Олн күүкдтә өрк-бүлмүдин зовлңгиг, зуг олн үр һарһҗ өсксн эк-эцкнр сәәнәр меддг болх, тегәд чигн Нина Доржиновна ода өнр-өсклң өрк-бүлмүдт санаһарн даңгин зовна.
- Арвн үр өскснь күнд болхий? – Э-э, тиим боллго. Тиигчкәд өрк- бүлд һанцхн күн көдлҗәхлә, нег үлү күнд-күчр болҗав. Залум өдр-сө уга кеер йовдг, би болхла күүкдән хәләх, цаглань халун хотынь өгх, така-шовудан өскх, тәрә-темс урһах, тиигәд өдрин дуусн көлән дарҗ суудг цол күртдмн биш. Асхн бүрүл тасрҗ одсн кемд күүкдиннь кир-нуһудынь уһах, шуурчбуурч одсинь халаслх керг бас учрдмн.Тиигәд бәәтл сөөни өрәл давсн цагт герин эзн залу кеерәс ирхләнь бийән уһах усинь халулад, халун хотынь белдәд, дор ормдан эргәд-дуһрад бәәх кергтә бәәсмн. Күүкдин эләднь невчкн өсәд, сурһуль сурдгнь сурад, көдлдгнь экләд көдлтл басл зөвәр жаңһрта болв. Хаҗуһас дөңнөкд болдг күн уга, зуг бийдән нәәлх кергтә,энүнәс нань өөрән бәәсн көгшн эк-эцкән бас хәләх кергтә болв. Арвн үрән көлднь орултлан кедү зовлң эдлсн болхв, кедү сө эс унтсн болхв, – гиҗ Нина Доржиновна мана күүндврт орлцҗ тодлврмудан сергәв.
Арвн үр өсксн ачта эк Баатрин нер зүүҗәхнь чигн зөвтә болҗана. Ода медәтнр хөрн хойр ач-зеетә хәәртә ээҗ-аав болҗ, зурһан көвүнә, дөрвн күүкнә, берәд-күргдиннь төлә нүдн-амн болҗ, өнр-өсклң өрк-бүлдән күндлгдҗ бәәнә. Күн дөңгәр шовун далвагар гиһәд хара келсн үгмүд биш, гиҗ көгшн ээҗ давтҗ келнә. Энүнлә ирлцҗ күүкдтән сүв-селвг өгч, ямр болв чигн цагт нег-негндән түшг болҗ йовхин туст сурһмҗ өгнә. Экин өмнәс кен хәрүцхмб, эк күн үрдтән му юм селвглшго, тегәд чигн Демкинихнә ик-баһ уганнь төлә Нина Доржиновнан бәәдл-җирһл, энүнә келсн-заасн тоотнь көтлврч болҗ, кен-негнднь омг үүдәҗ, җивр урһасн болна. Медәтин бийиннь экнь чигн ут нас наслад, йирн тавн күртлән зеенрән хәләҗ, күүкндән нөкд болсиг кезә чигн мартхш. Өөрм экм уга бәәсн болхла нам яһҗ бәәхән медҗәхшв, хамгин бичкн гисн отхн күүкм негдгч класст ортл көгшн экм мини өөр бәәснд басл хөвдән ханнав, гиҗ Н.Демкина уйдҗ келв.
Демкинихнә зурһан үрнь сурһуль төгсәһәд, олн зүсн эрдмтә сән мергҗлтнр болв, тавнь – Элстд бәәнә. Насн ирәд, чидл хәрәд, эрүл-мендин бәәдлнь муурад йовхлань, ууһн көвүнь көгшн эк-эцкән Элстүр нүүлһҗ авв.Цугтан нег ормд цуглрад харһхин төлә медәтнрт у-өргн ик гер эн тосхв. Ода энд көгшн эк- эцкнь отхн күүктәһән хамдан бәәнә.

ШАГҖИН Любовь

Видео