ХОТЫН ДЕЕЉ – ХАЛЬМГ ЦІ
Тууль - тууљд орсн, дуунд, олн шўлгт магтгдсн хальмг ці – келн улсин хамгин кўндті ундн болљ зууєад љилмўдин туршарт нўўдл улсиг дахљ йовна. Цутхлњ Азин єазрас ґґрднриг дахад, Иљл кґві кўртл Европд ирсн оньдинд хотын деељ болдг эн імтіхн болн шимті ундн дањгин мана ширі деер зандрљ бііні. Хальмгин єол ундн болсн ўсті болн тоста ці тер тууљин холас авн Ірісін ґмн ўзгт біісн улсин љирєлд чигн орман олсмн. Кесг келн улс хальмг цііг медні, эдні ґвкнр, эк-эцкнр эн ундыг эдлљ йовсмн. Хальмгт ґсч-боссн орсмуд чигн талдан єазрт йовхларн байрин ґдрмўдлі хальмг ці чанљ, ундан хірўлні. Хальмг ці дањгин хіігдні, мел дутг болсн болна, гиљ эдн келні. Хальмг улсин єол ундн болсн хальмг ціід нерідљ, келн-улсин байрин ґдр зарлх заквриг Хальмг Тањєчин Улсин Хуралын (Парламентин) шиидврір 2011 љил батлљ авгдсмн. Олн улсин седвіриг, тер тоод «Хальмг ўнн» газетин редакцин седвіриг депутатнр дґњљ, келн улсин байр ўўдсмн. Редакцин нилчір хальмг ціід нерідсн шишлњ дегтр барлгдсн билі.
2012 љилин май сарин 19-д тўрўн болљ эн байр темдглгдлі. Келн улсин байн зґґриг хадєлхд, хальмгудын авъясмудыг цааранднь делгрўлхд туста байрин ґдр ода імтні љирєлд батрв. Эн љил майин 16-д Хальмг ціієин байр темдглдљіні.
Хальмгудын біідл-љирєлд батрсн эн хот кезі, яєљ імтні бііцд орман олсна туск кесг домг бііні. Зунква гегінлі залєлдата тууљ маднд ґґрхн болљ медгдні. Нег дікљ Зунка гегін бийнь тас уга болад, эмч дуудљ. Тернь ирід хілічкід, «бурхна ундыг» долан хонгтан уутн, гиљ тірндсн бііљ. Тиигчкід ґрўн элкндін тер ундыг уух біісмн. Тер заавриг Зунква гегін кўцієід, эдгсн юмн. Хґвті эн йовдл учрснд зул ґргід, бурхнд тер аршан болгч ундар деељ ґргљ зальврхмн, гиљ Зунква гегін зірлг болсмн. Тиигід эн ундн хальмгудын љирєлд орад, хґґннь хотын деељ болљ батрсмн.
Дікн нег домгт келгдсір, лам кўўні номин кўчір хальмгуд иим ундта болсн юмн. Махна зўўті хотла ідл шимті урємл хот олхар тер лам шиидљ. Эрк биш тиим урємл олљ авхар 30 хонгтан лам ном умшљ. Хґв гидг тер, номин кўчір тиим урємл єарсн бііљ. Тиигід хальмг улсин љирєлд ці гидг ундн орсн болљана.
Цііг чанлєна, ціієір тооллєна сііхн авъяс хальмгудт бііні. Цііг буслєад, ўслід, тослад, зать тівљ амтлад, зґв эргўлід самрад, тўрўн ааєинь бурхнд деељ гиљ тівдг. Дарунь цііг хамгин наста кўўнд, кґгшдўдт бірўлљ ґгдг. Ааєта цііг хойр єарарн бірљ ґгдг. Авчах кўн бас хойр єарарн ааєиг авад, цацл цацад, ціід, герин эзнд, ґрк-бўлд амулњ-менд дурдљ йґріл тівдг йоста біісмн. Гиич ирсн цагт цііг шиніс чанљ ґгдг біісмн. Кемтрхі аає гертін бірдго. Ціієін уусн хґґн ааєиг кґмрљ тівдго біісмн. Тернь му йорта болдг. Нань чигн авъясиг хальмгуд бірљ йовна. Цуг терўгинь хальмг ціієірн байрин ґдрлі гер болєнд імтн кўціхмн. Ґрўн болєн ціієін ууєад єардг хальмгудын љирєлд хальмг ці љирєлин салєгдшго іњгнь болљана. «Цаасн нимгн болвчн номин кґлгн, ці шињгн болвчн хотын деељ» гидгір Хальмг ціієин байрла, аршан болсн эн ундыг дікн нег кўндлљ, ґвкнрин заясн авъясиг батар бірий!
ЉИРЄЛИН Кермн
#ПраздникиКалмыкии #ТрадицииСтепняков #ПраздникКалмыцкогоЧая #ХальмгҮнн