Бурятин номтнрин күцәмҗ

04-09-2021, 16:36 | Общество

Бурятин номтнр болн арһлачнр соньн номин шинҗллт кеһәд, тер шинҗллтин ашар производств бүрдәҗ, әмтнд ик дөң болҗана. Ах-дү республикин номтнр биотехнологин халхар чинртә шинҗллт кеснә тускар «Маяк» радиостанцас соңсҗ байрлад, мана умшачнрт медүлҗәнәвидн.
Ямаран шинҗллт кеҗ гихлә күүнә арсиг номин хәәврин дөңгәр кеҗ чадҗ. Эмнүлин халхд эннь йир ик кергтә болн чинртә шинҗллт болҗана. Җил болһн орн-нутгт кесг миңһн күн зеткрлә харһад, эс гиҗ түүмрт орад, цогц-махмуднь шавтад, цогцин арснь эвдрәд, эд болдган уурад, шин арсн кергтә болна. Тиигчкәд сүл цагт кегдсн шинҗллтәр әмтн, тер дотр бичкдүд гертән халун уснд шатад, арсн уга болдг йовдлмуд баһ биш. Гертән әмтн тиигәд болһамҗ угаһар үүлдәд, буслҗадг уснд шатдг йовдлмуд баһрҗахш гиҗ эмчнр тоолҗана. Иигҗ шатсна ашт эвдрсн күүнә арсиг шинәс әмдрүлҗ, эмнхд арсн кергтә болна. Күүнә цогцас талдан мөчмүдәснь тер арсиг авч, эмчнр шатсн һазртнь нааҗ эмннә. Шатсн ормнь ик болхла, дала арсн кергтә болна.
Эн төриг номтнр хаһлҗ чадснь йир сән йовдл гих кергтә. «Шин арсн» гидг нертә номин шинҗллтин ашт күүнә цогцин арсиг эвдрсн ормднь сольҗ, шинәс наалдулҗ эдгәдг арһ өгчәнә. Күүнә цогцин арсна 10 процентинь сольҗ болҗана. Номтнрин кеҗ һарһсн арсн эвдрсн шатсн күүнә цогцла дарунь бүрлдәд, шавин орм угаһар эдгнә.
Келхәс, һазадын орнд чигн тиим шинҗллт кегдҗ, арсиг бас һарһҗ авсмн. Зуг теднә шинҗллтин ашт кегдсн арсн даву үнтә болҗана. Улан-Удэн номтнр болн арһлачнрин кеҗ һарһсн арсн чинрәрн теднәс дора биш болсн деерән шав авсн, түүмрт орсн улст авхднь ик үнтә биш. Америкд кегдсн шин арсн 1000 доллар күрнә, бурят номтнрин ухалҗ һарһсн тиим препарат 20 доллар күрнә. Ямаран йилһвр бәәхинь үзҗәнт.
Эн препарат кеҗ һарһдг үүлдвр аһуһарн ик биш. 400 дөрвлҗн метр һазр эзлҗәх үүлдврт лабораторь, көдлмшин хорас, белн кегдлиг хадһлдг гер бәәнә. Энд Арсалан Жигмитовин һардврт зуг тавн күн көдлнә. Биотехнологуд, номтнр иим олнд йир туста шинҗллт кеһәд, күүнә арсиг шинәс эдгәҗ болх арһ өгчәнә. Шишлң ламинарн шкафмудт коллагенов пленк деер аштнь әмд арсн болдг клетксиг эдн урһана. 24 дөрвлҗн сантиметр пленк деер сай күртл клетксиг өскҗ, номтнр арсиг кенә. Һазадын орнд кегдсн кегдлмүдәс йилһрхләрн бурят номтнрин үүдәсн арсна пленк удан цагт хадһлгдна, терүг кезә чигн олзлҗ болхмн. Түүмрт орсн эс гиҗ талдан нег зеткрлә харһад арснь шатсн әмтнд эннь йир кергтә материал болҗана. Эмчнрин цуг некврмүдт тернь ирлцҗәнә. Эмнүлд туста препаратыг цааранднь ясруллһар болн тер шинҗллтән тоод орулҗ батлдг кесг бүрдәцст цуг кергтә бәрмт цаасиг орулҗ өглһәр Бурятин номтнр ода үүлдҗәнә. Бурятин номтнр Әрәсән патент авсмн, ода эдн Америкин, Европин, Китдин тиим органмудын патент авх цаасан белдсмн. Бурятин номтнрин эн төсв инновационн хамгин чинртә гиҗ тоолгдад, энүнә шинҗллтд шишлң мөңгн йилһгдҗ өггдсмн.

Тывад мөрнә урлдан
Тыва республикд Цугармейск нааддын кемҗәнд болдг «Мөрнә марафон» давулгдв. 2021-ч җилд эн марһан ноха сарин 22-ас авн 29 күртл болв. Марафонд Әрәсән, Казахстана, Узбекистана, Моңһлын мөртә цергчнр орлцв. Бурятин номтнрин күцәмҗ
«Кара-Хаак» гидг полигонд болсн «Мөрнә марафон» хойр девсңгәр кегдв. Түрүн девсңд мөртә цергчнр хойр хонгтан 100 дууна хаалһд йовад, тактическ кесг даалһвр күцәһәд, 30 дууна һазрт харул бәрҗ йовдг, уста һазриг давҗ һарад, мин тәвгдсн һазрас сагар һарад, сөөднь мөрдән услҗ амрлһна чадмган үзүлҗ, зуурнь харһсн бәәрнст мөрн деерәсн бууһар хадг эрдмәрн дөрлдҗ йовв. Зер-зевән болн нань чигн кергтә ацаг геедрлт угаһар, эвинь олҗ күргх һазртнь күргдгән эдн үзүлв. Аштнь Әрәсән команд түрүн орм эзлв. Узбекистана болн Моңһлын мөртә цергчнр хойрдгч ормиг хував. Казахстана команд һурвдгч ормд һарв.
Тывад болсн Цугармейск наадна мөрнә марһан бүрдәмҗин сән таалд давв.

Хазарейцнрт дөң кергтә
«Монгол в помощь монголу» гидг бүрдәцин президент Ч. Мөнхбаяр пресс-конференц хураһад, Афганистанд учрсн нәрн бәәдлд тенд бәәдг хазарейцнриг Моңһлур нүүлһҗ авлһна төриг хаһлтха гисн дуудвр орн-нутгин һардврур кев.Бурятин номтнрин күцәмҗ
Amnesty International гидг агентствин зәңглсәр Талибан бүрдәц (Әрәсәд хөрәтә террористическ бүрдәц) йосиг һартан авсн цагла давсн сарла эн бүрдәцин цергчнр йисн хазарейциг алсмн. Зурһан залуг хаҗ алад, һурвинь үктлнь мөшкҗ, күч үзүлсмн. Эн үүсрт уга йовдл Газни гидг афганск провинцд талибмуд йос авсна хөөн така сарин 2-ас авн 6 күртл болсмн. Малистан района Мундарахт селәнд иим йосн биш йовдлыг талибмуд һарһҗ. Эннь моңһлмудт тасгдҗахш. Хазарейцнр уңг-тохмарн моңһл келн улс болҗана. Олн-зүсн то-дигәр, Афганистанд 2 һар сай күртл хазарейцнр бәәнә. Йосн сольгдсн цагт тедн әәмшглә харһҗана. Тер учрар, Ч. Мөнхбаяр орн-нутгин һардачнр эн төрт оньган өгтхә гиҗ некҗәнә. Болв эннь амр төр биш. Моңһлын закаһар талдан нутгин улсиг Моңһлд авх зөв уга. Хазарейцнриг орн-нутгтан орулҗ авхла, закана кесг статьяд сольвр орулх кергтә. Бәәдл тиим болҗана.
Барт белдснь ҖИРҺЛИН Кермн