Хальмгин гөрәснә алвтд

XXIV Москван кинофестивалин щишлң мөрәһәр «Калмыкия: царство сайгака» документальн фильм темдглгдв. Фильмиг режиссер Родион Бучукури тәвсмн. Ар үзгин Осетьд Владикавказ балһснд бәәдг «Ковчег» нертә экологическ цутхлңла хамдан эн фильм белдгдсмн. «Вертикаль 2021» гиҗ нерәдгдсн фестивалин шишлң мөрә гөрәсдин туск фильм шүүҗ авв. Документальн эн кино Хальмгин Хар һазрин заповедникд цокч авгдсмн.

Режиссер Родион Бучукури үүрмүдтәһән цокч авсн фильмд Евразийск теегт бәәршлҗәх кезәңк цага адусн болҗах гөрәснә тускар келгдҗәнә. «Хар һазр» государственн заповедникин аһуһар нүүҗ бәәршдг кезәңк аң-аһрусн тиигәд фильмин һол дүрнь болсмн.

«Гөрәснә туск хамгин сән кинокелвр» гиҗ нерәдгдсн шишлң мөрәһәр фильм ачлгдв. Әрәсән ачта полярник, спортын ачта мастер Владимир Чуковин һардврта нарт-делкән жюри тиим шиидвр авсмн. Мөрәлгдсн фильмс үкр сарин 10-12-т НКО-н Москван цутхлңд үзүлгдв.

Фильм цокч авх шиидвртәһәр хаалһд һарч йовсн кемәс авн учрсн тоотын тускар кинозургт келгдҗәнә. Эң-зах уга хальмг тег, теегин хаалһс фильмд орман олв. Гөрәсдиг цокч авлһн амр биш төр болсинь киноэкспедицин хаалһар темцәд медҗ авнавидн. Көдә һазрин йиртмҗин бәәдлиг болн энд бәәршҗәх аң-адусдыг болн урһмлыг тер кевтнь хадһллһн һол кергнь болҗах Хар һазрин заповедникин ютуб каналд тәвгдсн өвәрц зургудыг үзсн Родион Бучукури гөрәснә туск фильм цокч авх шиидвр авсмн. Мамонтин болн кезәңк цага аң-адусн болҗах гөрәсиг фильмд орулхар кинобаг кесг сардан теегт ирҗ көдлсмн. Гөрәсд бичә медтхә гиҗ аглһ һазрмудар кино цокч авх аппаратмудыг бултулҗ тәвсмн. Акад юмн, тер бултулсн тоотнь гөрәсдиг бүтн сәәнәр цокч авч уга. Болв кинон багд орлцачнр талдан эв-арһ олзлхар шиидв. Оператор Эдуард Манукянц холас цокдг аппаратмуд бийнь белдв. Тедниг гөрәсд хурдг һазрур невчк өөрдхәд тәвчкәд, холас залҗ, зург цокч авхар эдн арһлв. Болв дала сән зургуд кеҗ болсн уга. Дегәд саг болдг аң-аһрусн медсн кевтә киноаппаратын нүднд туслго бәәв.

Заповедникин һардач Баатр Убушаевла өөрхн таньлдад, гөрәсдин тускар күүндәд, зург цокч авлһнд уралан ишкдл кегдв. Гөрәсд альд олар хурдгинь меддг көдләчнр тедниг шинҗллһнә бәәр кесн бәәҗ. Терүг олзлад соньн кесг зург кегдв. Нилхд яһҗ төрдгинь, тедн яһҗ бооҗдгинь үзүлх саната режиссер болн оператор хойрт басл ик теслт керглгдв. Удан цагт күләсн бийнь гөрәснә эк шин төрсн нилхдән өөрдҗ ирсн уга. Тедниг шинҗлҗәхиг медсн кевтә, холаһур гүүһәд йовҗ одв. Арһан барад, аппаратуран болн нань чигн хош-хоран цуглулад белдҗәсн цагла, сүл камер углгдсн бәәрнд шин төрсн нилх тал экнь өөрдҗ ирхлә, көл деерән әрә гиҗ дәәвләд боссн бичкн гөрәсн экүрн темцҗ, көкинь көкв. Экнь ямаран саг-сергг бәәсинь үзх кергтә. Дәкн нег ирлһндән кинобаг бичкн дронмуд олзлад, деерәс гөрәсдиг цокч авв. Тернь ямаран сәәхн кадрмуд болсинь хәләсн күн болһнд медгднә.

Шарлсн өргн теегәр миңһәд гөрәсн ик-ик багмудт цуглрҗ, тег кедҗ йовхнь басл өврмҗтә болна. Часин дунд 80 дууна һазриг давҗ һардг гөрәсдин гүүдлиг һәәхнә гисн нүдиг байрлулад бәәнә.

Цагтан эн сәәхн адусдын то баһрсн бәәҗ. Урднь Хальмгин теегт сай шаху гөрәсн бәәршҗәсмн. Болв йосн хольврсн күнд цагт гөрәснә то йир икәр баһрад 3-4 миңһнд күрсмн. Азиатск рынкд оона өврнь йир икәр керглгдәд, гөрәсдиг аврлт угаһар бәрәд, уңгднь күрч. Болв сүл цагт эн ховр аң-адусиг харлһар закани иштә чик шиидврмүд авгдад, дәкәд болхла заповедникин болн йос харсгч органмудын хамцу үүлдврин ашт гөрәсдин то икдҗ йовна. Болв чигн гөрәсн урдк кевәрн сән кевәр харгдх аң-адусна Улан дегтрт орулгдсн бәәнә.

Фильм цокч авсн кинобаг заповедникин директор Баатр Убушаевд болн терүнә көдләчнрт ик ханлтан өргҗәнә. Фильмин режиссерин келсәр, эднә кинобаг орн-нутгин болн һазадын орна кесг заповедникд одсмн. Болв Хальмг заповедникин таарта болн сән ашта көдлмш эднд йир икәр таасгдв. Цугинь сәәнәр бүрдәсн болн килмҗтә кевәр үүлдҗәдг талдан иим заповедник эдн үзсн уга. Баатр Убушаев һардҗах заповедник көдә һазрин йиртмҗиг болн аң-аһрусиг йоста кевәр харҗ-харслһна үүлдвр күцәҗәнә.

Хальмг гөрәсдин туск фильм Московск фестивальд мөрәлгдәд, олн хәләһәчнрт темдгтә болв.

ХӨӨЧИН Галина