Хальмг билгтин нернд

03-12-2022, 19:36 | Общество, Таңһчин зәңгс

Басңга Баатрин нертә Келн-улсин театр соньн керг-үүлдврмүд бүрдәҗ, олн хәләһәчнрән җил болһн байрлулна. Эн сән авъясарн талдан һазрас кесг театр авч ирҗ, олн наадыг хәләһәчнртән үзүлсн деерән театрин коллектив регионмуд хоорндк фестиваль бүрдәхәр шиидсмн. Сойлын җирһлд ик чинртә йовдл болҗадг «МанджиевФест» иигәд Хальмгт эклв.

Театрин һардач Галина Шураеван седвәрәр үүдсн эн төсв таңһчин сойлын министерствин зарлсн марһанд орлцҗ, мөрә шүүҗ авсмн. Терүнә йовудт иигәд «МанджиевФест» гидг фестиваль төрсмн. Театральн җирһлд иим йовдл урднь учрад уга бәәсмн. Режиссерт нерәдәд, талдан һазрт, терүнә белдҗ тәвсн нааддыг хамцулад, нег тәәз деер үзүллһн басл ик чинртә йовдл мөн. Театрин художественн һардач, ах режиссер Борис Наминович Манджиевин 65 җилин өөнлә ирлцүлҗ театральн эн керг-үүлдвр күцәгдҗәнә.

Үүлдврин туск шин дегтр
Фестивалин түрүн өдр Борис Манджиевин шин дегтрин презентац болв. А. Амр-Санана нертә дегтрин саңд театрин, сойлын үүлдәчнрәс нань Тываһас, Чувашас, Дагестанас ирсн гиичнр цуглрв. Дегтрин саңгин билг-эрдмин әңгин һардач Лариса Бадышева презентациг һардҗ давулв. Борис Наминович Манджиев бичсн түрүн дегтрнь барас һарад тавн җил болв. Ода режиссерин «Спектакли, дети мои … » гиҗ дарани дегтр барас һарв. Сүл тавн җилд Әрәсән келн-улсин театрмудт тәвгдсн нааддын тускар түүрвәч бийнь келҗ өгсиг соңсхд соньн болв. «Түрүн дегтрин хөөн әмтн, – наад яһҗ тәвдвч, көдлмштән ю кедвч? – гиҗ сурна. Тегәд наадн яһҗ төрдгин тускар, көдлмшин йовудт кенлә харһҗ йовсна, одсн һазрин туск тоолвран медүлхәр бичүв. Җирһлин хаалһд харһсн соньн улсин туск тодлвран чигн дегтрт орулув. Наадн болһн эврәһәрн ончта. Режиссерин көдлмш амр биш. Яһҗ тер эс гиҗ эн йовдлыг үзүлхмб, үүлдвр болһн яһҗ эклҗ, ямр кевәр төгсхинь цугинь ухандан бәрҗ, артистнрт цәәлһҗ, нааднд аштнь хәләһәчнрт ямаран уха орулхинь хамгин түрүнд толһадан бәрх кергтә болна. Юуни төлә тиигҗ үүлдхмб? Наадна сурһмҗин нилчнь ямаран болдгинь медҗ үүлдх кергтә. Цуг эн тоот олн зүсн йовдлас, күүндврәс, цәәлһврәс, хәрлцәнәс, көгҗмин болн тәәзин кеерүлин ниицлһнәс тогтна. Тер улсин нүднд үүддг ниицәнд олн кесг тоот орна. Олн зүсн әңгәс бүкл нег үүлдвр төртл зөвәр цаг давна. Үүдәгч коллектив ни-негн седклтәһәр үүлдхлә бүклдән сән наадн төрнә», – гиҗ Борис Наминович эврә тоолврарн ирсн улсла хувалцв.

Дегтрин тускар сойлын ветеран, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Басңга Иван тоолвран келҗ медүлв. Хальмгин болн Әрәсән сойлын җирһлд зөвтә тәвцән орулҗадг билгтә режиссер таңһчд өсч-боссинь темдгләд, хальмг сойлын туск дегтриг Борис Манджиевд бәрүлҗ өгв. 1977-ч җилд таңһчин сойлын министрт шиидгдсн цагт Москвад Әрәсән сойлын министрлә күүндврт одад, терүнә дарук бәәсн үүлдәчлә күүндәд, тер күн Хальмгур йовулсн режиссер болһниг ямаран келн болну йилһл уга һолад, көөһәд йовулчкна, гиҗ келсинь тодлад, ода таңһчд эврә режиссермүд белдгдсинь, тиигчкәд эн Әрәсән келн-улсин театрмудын үүлдвриг зүүцүлдг хүүвин гешүн болад, келн-улсин кесг театрт наадд белдҗ тәвсинь сән халхаснь Иван Нимгирович үнлв.

А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңгин һардач Надежда Каншаеван келсәр, дегтр үнн седклин залмҗар күн болһнд медгдм амр келәр бичгдсинь темдглв. Театральн үүлдвр ямаран болдгинь, наадн белдгдҗ хәләһәчнрин оньгт һарч иртлән терүг белдлһәр ямаран ик болн нәрн көдлмш кегддгинь әмтнд өөрхн болх.
Әрәсән театрин үүлдәчнрин Ниицәнә Хальмгин әңгин ахлач Сергей Бурлаченко келсн үгдән Борис Наминович Манджиевла хамдан һучн җилдән көдлҗ йовхан темдглв. Балакан Алексейин «Цветок волшебный Алтн зул» гидг наадн драмин болн шог наадна таңһчин Орс театрт тәвгдсн цагас авн эднә үүдәгч нөкцлт эклсмн. Баһ наста режиссер ирәд, артистнрт наадыг түрүн болҗ умшҗ өгхләрн цуг үүлдвр ямаран болхинь, дүрмүд яһҗ үүлдхинь дигтә-даратаһар келҗ өгснь йир өврмҗтә болсиг Сергей Бурлаченко тодлад, дәкәд чигн олн үүдәвр бичҗ умшачнран байрлулҗ йовтн гиҗ йөрәв.
Тыван бичәчнрин Ниицәнә ахлач, бичәч Саяна Ондур, Келн-улсин дегтрин саңгин көдләч Наталья Кравцова болн нань чигн улс дегтрин туск тоолврарн хувалцв.

Йоста иньгллтин авцар
«Нүүдл улсин хүрмлә» («Свадьба кочевников») таньлдулсн наадыг үзүлҗ, Тыван театр фестивалиг эклв. Регионмуд хоорндк театральн фестивалиг таңһчин сойлын болн зуульчллһна министр Саглр Тюрбеева йөрәлин үгәр эклв.
Кок-Оола нертә тувинск театрин артистнр эврә келн-улсин хүрмин йовудыг цуг авъясмудыг орулҗ, ду-бииһәр үүлдвриг кеерүлҗ үзүлсн наадыг Хальмгин хотлын олн хәләһәчнр таасч тосв. Режиссер Борис Манджиевин келсәр, эн нааднд белдхд Тыван номтнр, сойлын үүлдәчнр, билгтә улс, авъясмудыг хадһлҗадг көгшд дөң болсиг темдглв. Тывад наадн икәр таасгдсмн, ода нааднла хальмг әмтн таньлдв.
Нааднд Әрәсән ачта артистнр, Тыван улсин артистнр Анзат Куулар, Виктор Наксыл, Саяна Сат, Тыван ачта артистнр Олег Сат, Орлан Оюн, Мерген Хомушку, Ляна Ондур, Анай-Хаак Донгак болн нань чигн артистнр орлцв.
Наадна хөөн Москваһас ирсн театральн шалһачнр Галина Скоробогатова болн Екатерина Морозова ахта тувинск театрин коллективлә тохнята күүндвр кев.

Кесг һазрас ирсн артистнрин наадд
Чувашин театр тәәз деер эврә наадан үзүлв. Михаил Сеспелин нертә уйн наста хәләһәчнрин Чувашск театр Улсин Иньгллтин орденәр ачлгдсн коллектив болҗана. Нертә эн коллектив Борис Манджиев белдҗ тәвсн «Кукушкины слезы» гидг наадыг үзүлв. Чувашин улсин бичәч Мишши Юхмана романа ул деер белдҗ тәвгдсмн.
Наадна сценическ бичмринь Михаил Башкиров белдсмн. «Песнь о Джангаре и его богатырях» болн «Братья - калмыки...» гидг нааддыг хәләсн әмтн эн күүнә нериг меднә. Наадна сценарн белдвриг Михаил Башкиров белдсмн. Үүдәгч залһдана дәкн нег халхнь эн болҗана.

Наадыг белдлһнд олн келн-улсин элчнр орлцсмн. Көгҗминь Хальмгин Баатр, таңһчин билг-эрдмин ачта үүлдәч Аркадий Манджиев бичсмн. Театрин халхар бичсн билгтин сүл үүдәвр иигәд Хальмгтан ирҗ, Чувашин уйн наста хәләһәчнрин театрин дөңгәр дәкнәс күңкнҗ, ирсн улст җирһлин урмд өгв.
Тиигәд, фестивалин хойр өдрин тускар ахрар бичвидн. Дарук һарцстан наадк театрмудын тускар умшачнртан келҗ өгхвидн.

Фестивалин өмн өргнд Москвад Маяковскин нертә театрин тәәз деер туван артистнр «Янтарные бусы» гидг наадыг хотл балһсна әмтнд үзүлв. Хальмг режиссер, Әрәсән билг-эрдмин ачта үүлдәч Борис Манджиевин тәвсн наадн иигәд Москван тәәз деер үзүлгдҗ, олн хәләһәчнрин оньгт хойр келн-улсин үүлдәчнр белдсн ке-сәәхн нааднла таньлдсмн. Наадн ик тааслт олв. Борис Манджиевд Тыва Республикин билг-эрдмин ачта үүлдәчин нерн зүүлһгдв.

Тиигәд байрта эн үүлдврәс эклсн фестиваль Хальмгин хәләһәчнрт Тыван, Мордван, Чувашин, Азербайджана театрмуд тәвсн нааддыг үзх таал учраҗана. Әрәсән кесг һазрас ирсн артистнрин билгиг гертән Элстд хәләнә гисн ямаран ик байр мөн. Тиим байриг таднд Басңга Баатрин нертә Келн-улсин театр белглҗәнә.

Галина ХЕЙЧИЕВА

Видео