Хальмг билгтин нернд

10-12-2022, 13:49 | Общество, Таңһчин зәңгс

Басңга Баатрин нертә Келн-улсин театр соньн керг-үүлдврмүд бүрдәҗ, олн хәләһәчнрән җил болһн байрлулна. Эн сән авъясарн талдан һазрас кесг театр авч ирҗ, олн наадыг хәләһәчнртән үзүлсн деерән театрин коллектив регионмуд хоорндк фестиваль бүрдәхәр шиидсмн. Сойлын җирһлд ик чинртә йовдл болҗадг «МанджиевФест» иигәд Хальмгт эклв.

Театрин һардач Галина Шураеван седвәрәр үүдсн эн төсв таңһчин сойлын министерствин зарлсн марһанд орлцҗ, мөрә шүүҗ авсмн. Терүнә йовудт иигәд «МанджиевФест» гидг фестиваль төрсмн. Театральн җирһлд иим йовдл урднь учрад уга бәәсмн. Режиссерт нерәдәд, талдан һазрт терүнә белдҗ тәвсн нааддыг хамцулад, нег тәәз деер үзүллһн басл ик чинртә йовдл мөн. Театрин художественн һардач, ах режиссер Борис Наминович Манджиевин 65 җилин өөнлә ирлцүлҗ театральн эн керг-үүлдвр күцәгдҗәнә.

Үүлдврин туск шин дегтр
Фестивалин түрүн өдр Борис Манджиевин шин дегтрин презентац болв. А. Амр-Санана нертә дегтрин саңд театрин, сойлын үүлдәчнрәс нань Тываһас, Чувашас, Дагестанас ирсн гиичнр цуглрв. Дегтрин саңгин билг-эрдмин әңгин һардач Лариса Бадышева презентациг һардҗ давулв. Борис Наминович Манджиев бичсн түрүн дегтрнь барас һарад тавн җил болв. Ода режиссерин «Спектакли, дети мои … » гиҗ дарани дегтр барас һарв. Сүл тавн җилд Әрәсән келн-улсин театрмудт тәвгдсн нааддын тускар түүрвәч бийнь келҗ өгсиг соңсхд соньн болв.
Дегтрин тускар сойлын ветеран, Хальмг Таңһчин сойлын ачта көдләч Басңга Иван тоолвран келҗ медүлв. Хальмгин болн Әрәсән сойлын җирһлд зөвтә тәвцән орулҗадг билгтә режиссер таңһчд өсч-боссинь темдгләд, хальмг сойлын туск дегтриг Борис Манджиевд бәрүлҗ өгв. 1977-ч җилд таңһчин сойлын министрт шиидгдсн цагт Москвад Әрәсән сойлын министрлә күүндврт одад, терүнә дарук бәәсн үүлдәчлә күүндәд, тер күн Хальмгур йовулсн режиссер болһниг ямаран келн болну йилһл уга һолад, көөһәд йовулчкна, гиҗ келсинь тодлад, ода таңһчд эврә режиссермүд белдгдсинь, тиигчкәд эн Әрәсән келн-улсин театрмудын үүлдвриг зүүцүлдг хүүвин гешүн болад, келн-улсин кесг театрт наадд белдҗ тәвсинь сән халхаснь Иван Нимгирович үнлв.
А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңгин һардач Надежда Каншаеван келсәр, дегтр үнн седклин залмҗар күн болһнд медгдм амр келәр бичгдсинь темдглв. Театральн үүлдвр ямаран болдгинь, наадн белдгдҗ хәләһәчнрин оньгт һарч иртлән терүг белдлһәр ямаран ик болн нәрн көдлмш кегддгинь әмтнд өөрхн болх.
Әрәсән театрин үүлдәчнрин Ниицәнә Хальмгин әңгин ахлач Сергей Бурлаченко келсн үгдән Борис Наминович Манджиевла хамдан һучн җилдән көдлҗ йовхан темдглв. Балакан Алексейин «Цветок волшебный Алтн зул» гидг наадн драмин болн шог наадна таңһчин Орс театрт тәвгдсн цагас авн эднә үүдәгч нөкцлт эклсмн. Баһ наста режиссер ирәд, артистнрт наадыг түрүн болҗ умшҗ өгхләрн цуг үүлдвр ямаран болхинь, дүрмүд яһҗ үүлдхинь дигтә-даратаһар келҗ өгснь йир өврмҗтә болсиг Сергей Бурлаченко тодлад, дәкәд чигн олн үүдәвр бичҗ умшачнран байрлулҗ йовтн гиҗ йөрәв.
Тыван бичәчнрин Ниицәнә ахлач, бичәч Саяна Ондур, Келн-улсин дегтрин саңгин көдләч Наталья Кравцова болн нань чигн улс дегтрин туск тоолврарн хувалцв.

Йоста иньгллтин авцар
Нүүдл улсин хүрмлә («Свадьба кочевников») таньлдулсн наадыг үзүлҗ, Тыван театр фестивалиг эклв. Регионмуд хоорндк театральн фестивалиг таңһчин сойлын болн зуульчллһна министр Саглр Тюрбеева йөрәлин үгәр эклв.
Кок-Оола нертә тувинск театрин артистнр эврә келн-улсин хүрмин йовудыг цуг авъясмудыг орулҗ, ду-бииһәр үүлдвриг кеерүлҗ үзүлсн наадыг Хальмгин хотлын олн хәләһәчнр таасч тосв. Режиссер Борис Манджиевин келсәр, эн нааднд белдхд Тыван номтнр, сойлын үүлдәчнр, билгтә улс, авъясмудыг хадһлҗадг көгшд дөң болсиг темдглв. Тывад наадн икәр таасгдсмн, ода нааднла хальмг әмтн таньлдв.
Нааднд Әрәсән ачта артистнр, Тыван улсин артистнр Анзат Куулар, Виктор Наксыл, Саяна Сат, Тыван ачта артистнр Олег Сат, Орлан Оюн, Мерген Хомушку, Ляна Ондур, Анай-Хаак Донгак болн нань чигн артистнр орлцв.
Наадна хөөн Москваһас ирсн театральн шалһачнр Галина Скоробогатова болн Екатерина Морозова ахта тувинск театрин коллективлә тохнята күүндвр кев.

Кесг һазрас ирсн артистнрин наадд
Чувашин театр тәәз деер эврә наадан үзүлв. Михаил Сеспелин нертә уйн наста хәләһәчнрин Чувашск театр Улсин Иньгллтин орденәр ачлгдсн коллектив болҗана. Нертә эн коллектив Борис Манджиев белдҗ тәвсн «Кукушкины слезы» гидг наадыг үзүлв. Чувашин улсин бичәч Мишши Юхмана романа ул деер белдҗ тәвгдсмн.
Наадна сценическ бичмринь Михаил Башкиров белдсмн. «Песнь о Джангаре и его богатырях» болн «Братья - калмыки...» гидг нааддыг хәләсн әмтн эн күүнә нериг меднә. Наадна сценарн белдвриг Михаил Башкиров белдсмн. Үүдәгч залһдана дәкн нег халхнь эн болҗана.
Наадыг белдлһнд олн келн-улсин элчнр орлцсмн. Көгҗминь Хальмгин Баатр, таңһчин билг-эрдмин ачта үүлдәч Аркадий Манджиев бичсмн. Театрин халхар бичсн билгтин сүл үүдәвр иигәд Хальмгтан ирҗ, Чувашин уйн наста хәләһәчнрин театрин дөңгәр дәкнәс күнкнҗ, ирсн улст җирһлин урмд өгв.
Тиигәд, фестивалин хойр өдрин тускар ахрар бичвидн. Дарук һарцстан наадк театрмудын тускар умшачнртан келҗ өгхвидн.
Фестивалин өмн өргнд Москвад Маяковскин нертә театрин тәәз деер тувинск артистнр «Янтарные бусы» гидг наадыг хотл балһсна әмтнд үзүлв. Хальмг режиссер, Әрәсән билг-эрдмин ачта үүлдәч Борис Манджиевин тәвсн наадн иигәд Москван тәәз деер үзүлгдҗ, олн хәләһәчнрин оньгт хойр келн-улсин үүлдәчнр белдсн ке-сәәхн нааднла таньлдсмн. Наадн ик тааслт олв. Борис Манджиевд Тыва Республикин билг-эрдмин ачта үүлдәчин нерн зүүлһгдв.
Тиигәд байрта эн үүлдврәс эклсн фестиваль Хальмгин хәләһәчнрт Тыван, Мордван, Чувашин, Азербайджана театрмуд тәвсн нааддыг үзх таал учраҗана. Әрәсән кесг һазрас ирсн артистнрин билгиг гертән Элстд хәләнә гисн ямаран ик байр мөн. Тиим байриг таднд Басңга Баатрин нертә Келн-улсин театр белглҗәнә.

Театрмудыг хамцулсн фестиваль
Басңга Баатрин нертә Келн-улсин театр регионмуд хоорндк фестивалян байрин бәәдлд төгсәв. «МанджиевФест» гидг нер зүүсн фестиваль нег тәәз деер Әрәсән кесг театрмудыг цуглулв.
Фестивалин товчлгч өдр театрин үүлдврт Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату ирҗ орлцв. Келн-улсин театрин художественн һардач Борис Манджиевд болн театрин һардач Галина Шураевад «Хальмг Таңһчин күндтә иргн» гидг өөдән ачлвриг Таңһчин Толһач бәрүлҗ өгв.
«МанджиевФЕСТ» сән кевәр давв. Болв тана көдлмш төгсҗәхш. Үүдәлтин болн хәәврин үүлдвр цааранднь делгрхнь маһд уга. Борис Манджиевин үүлдвр олн өөдән ачлврар темдглгдсмн, болв таңһчд энүнә нериг цугтан меддгнь хамгин үнтә үнллһн болна. Тадна цаарандк үүлдвр улм күцәмҗтә болтха. Таңһчиннь нериг тиигәд өөдән өргҗ йовтн», – гиҗ Таңһчин Толһач Хаска Бату йөрәлин үгдән келв.
Ода бидн фестивалин тускар цааранднь умшачнртан келҗ өгнәвидн. Тууҗд үзгдәд уга сойлын йовдл Хальмг театрт болв. Кесг хонгин туршарт хальмг хәләһәчнр режиссер, Әрәсән болн Хальмгин билг-эрдмин ачта үүлдәч Борис Манджиев орн-нутгин талдан театрмудт белдҗ тәвсн нааддла таньлдх арһта болв.
Соньн эн керг-үүлдврин ашлврт «Притча о меркитах» гидг наадн үзүлгдв. Алтан һазрас ирсн П. В. Кучнякинә нертә Келн-улсин драматическ театр белдсн наадн хальмг хәләһәчнрин оньгиг эзлв. Режиссёр Борис Манджиев тәвсн наадн ямаран болсинь әмтн соньмсч хәләв.
Басңга Баатрин нертә Келн-улсин драматическ театрин художественн һардач, Әрәсән болн Хальмгин билг-эрдмин ачта үүлдәч Борис Манджиев театрин халхар 40 җил үүлдҗ йовна. Эн цагин дотр нертә режиссер болҗ олн дунд темдгтә болв. Эврәннь театрт билгтә кевәр соньн кесг наад тәвәд, орн-нутгин кемҗәнд болсн кесг фестивальд чигн тер наадд хәләһәчнрин болн шалһачнрин тааслт олҗ, Хальмг театрин болн терүнә режиссер Борис Манджиевин неринь олнд медүлсмн. Тиигәд улсин авъясмудыг цагин йовуд дахулҗ, өдгә цага күүнә хәләцәс иштә үзүлҗәх нааддарн соньмслт үүдәсн режиссериг талдан театрмудт үрвр кеҗ, наад тәвх таал учрасмн. Тиигәд зуг сүл җилмүдт Әрәсән кесг театрт Борис Манджиев наадд белдҗ тәвв. Эн наадд тер һазрин театрин үүлдврт темдгтә болсн деерән фестивальмудт болн нань чигн хәләврмүдт зөвтә кевәр орман олҗ йовна. Иигәд одахн Хальмгин фестивалиг угтҗ тувинск театрт Борис Манджиев тәвсн «Янтарные бусы» наадн Москвад Маяковскин нертә театрт өргмҗтәһәр үзүлгдв. Борис Наминович Манджиевд Туван билг-эрдмин ачта үүлдәчин өөдән нерн зүүлһгдв.
Чувашин, Тыван, Дагестана, Мордовин, Алтайин болн Әрәсән нань чигн регионмудын артистнриг цуглулсн «МанджиевФЕСТ» фестиваль хальмг режиссер олн келн-улсин иньгллтиг билг-эрдмин дөңгәр хамцуллһар ик үүлдвр күцәҗәхинь үзүлв.
Келн-улс болһна сойл йир өвәрц болдгинь, тер өвәрц йилһгч тоотынь хадһлҗ олнд медүллһн, регионмуд хоорндк залһлдаг батллһн эн фестивалин һол күсл билә, гиҗ режиссер Борис Манджиев келнә.
Фестивалин һурвдгч өдрт «Кукушкины слезы» гидг нертә наадн үзүлгдлә. Терүг Чувашин театр үзүлв. Наадыг хәләсн әмтн кесгтән терүнә тускар ухалад бәәснә тускар хувалцв. Кезәңк нег домгин ул деер тәвгдсн нааднд һурвн көвү өсксн эк нег дәкҗ гемтәд, халу дөрәд, амнь хагсад кевтнә. Арһан барад өөрк һолас ус авч ирхнт, – гиҗ көвүдән эн сурна. Ууһн көвүнь, – яһад би йовхмб, – гиҗ хәрүцв. Дундк көвүнь, – һаза киитн, нанд дулан хувцн уга, – гиҗ көндрҗәхш. Бичкнь бас йовхар седҗәхш. Экнь босад, нег һаран өргв, һарнь тер дарунь живр болв. Хойрдгч һаран өргхлә, тернь бас җиврт хүврв. Тиигәд шовун болад, экнь төрскн гертәсн нисәд әрлв. Нисн йовҗ шовун нульмсан асхад йовв …
Тиим гүн утхта наадыг Чувашин артистнр Борис Манджиевин һардврт белдҗ тәвсмн.
Фестивалин дөрвдгч өдрт тәәз деер Дагестана артистнр һарч ирв.
Узеира Гаджибековин «Аршин мал алан» гидг наадыг О. Батырайин нертә Даргинск көгҗмин - драматическ театрин артистнр үзүлв. Баахн кувц көвүн Аскер юм келго хара сууна. Яһад көвүн тиигҗәхинь өөрк улснь медҗәхш. Тиим гейүрсн бәәдлин учринь зуг һанцхн ялчнь Вали меднә.
Эзнь гер авх саната бәәҗ. Зуг тернь авх күүкән үзәд, терүнд дуран өгсн цагтан гер авхар бәәнә. Болв өвкнрин авъясар хүрм болтл күргн күүкиг үзх зөв уга бәәсмн. Арһан барад, көвүн эгл күүнә хувц өмсәд, эд хулдҗадг күн болад, гермүд эргнә. Эн йовдлднь кесг шогта, үүмәтә йовдл учрна. Болв наадна ашнь сән болна, баһчуд нег-негән олҗ, дуран өгнә.
Тавдгч өдрт Мордовск келн-улсин драматическ театр эврә наадан үзүлв. Валентина Мишанинан пьесәр тәвгдсн «Куйгорож» гидг нертә наадн әмтнә оньгт тусхагдв. Туулин авцта нааднд Куйгорож нертә акад күн хар шовуна өндгнәс һарһҗ авгдсн күүнә тускар нааднд келгдҗәнә. Шулмин ааляр төрсн эн күн мел юм кеһәд бәәх зөвтә. Эс гиҗ әәмшг учрхмн. Тиим соньн тууҗиг Мордовск театрин тәәз деер режиссер Борис Манджиев тәвсмн.
Фестивалин тавдгч өдрт пресс-конференц болв. Терүнд Келн-улсин театрин һардач Галина Шураева, художественн һардач, режиссер Борис Манджиев ирсн театрмудын һардачнр болн театральн шалһачнр орлцҗ, тоолврарн хувалцв.
Тер өдрин бийднь А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңд олн хәләһәчнр Хакассин театрин артистнрлә харһв.
Өдр болһн наадна хөөн артистнр театральн шалһачнрла күүндвр кеҗ тоолврарн хувалцҗав. Дамшлтарн хувалцх, нег-негнәннь наадыг үзх таалыг «МанджиевФЕСТ» кесг театрин артистнрт үүдәв. Регионмуд хоорндк залһлдан иигәд театрмудын дөңгәр улм батрҗана.

ХӨӨЧИН Галина

Видео