Өөрдин нег домг бәәдг

27-05-2023, 10:10 | Общество

Шинҗәнд бичүлҗ авсн “ Әрк амсулҗ уудгин учр” гидг нег өөрдин домг тана оньгт тусхаҗанавидн. Эн домгиг Хар-Усн һазра Тәвлһтә моңһл селәнә Байна Чолун күн келҗ өгч. 1996-ч җилд номт Дәмринҗав-багш бичүлҗ авад, «Хан Теңгр» гидг седкүлд барлҗ һарһсмн.

Кезәнә цагт нег богд эзн хан бәәсн сәнҗ. Нег өдр түшмлмүднь:
- Хан манд хал зовлң үзүлҗ бәәнә, түүг ямр арһар хорахла болна?, – гиҗ күүндҗ. Тер өдрнь хаана орнд шарсн махиг алддг уга шар зурхач күрәд ирҗ. Тиигхлә, хан:
- Чамаг мергн-мергн гинә, би кезә үкдгиг нег үзәд өг, – гиҗ. Зурхач зурхаһан татҗаһад:
- Та намрин ульрлын түдү сарин түдүни өдр үкдг чигн, – гиҗ. Хан соңсад, зурхачас:
- Тиигхлә үкл угаһар әмд һардг арһ бәәнү угай?, – гиснд зурхач бас зурхаһан татҗаһад:
- Үкл уга һардг арһтн бас бәәдг чигн, – гиҗ. Хан:
- Тиигхлә, ямр арһ бәәнә?, – гихд тер:
- Та түдү сарин түдүни өдр хулха кетн, тиигхлә, әмд һарч болна, – гиҗ. Иигәд богд эзн хан тер сарин тер өдрнь күцәд ирхд хулха кехәр йовҗ. Тиигхлә нег күмн харһҗ. Хан түүнәс:
- Чи ю кеҗәх күмбч?, – гихлә, тер күмн:
- Би хулха кехәр йовҗанав, Та хама одч йовнат?, – гиҗ.
- Би бас хулха кехәр йовҗанав, хоюрн хамдан хулха кей. Ода хамаһас хулха кей?, – гиснд тер күмн келҗ:
- Бидн хаанахнас нег үкр хулхалый, – гиҗ. Хан:
- Болна, – гиҗ келәд, нег үкр авч ирәд алҗ бәәтл тер күн хаанд келҗ:
- Бәәснәс күртхлә, өгснәс долана гидг үг бәәдг. Хаанд бәәһәд бидн ил далдар күртҗ бәәнәвидн. Ода нег му чимән (зәңг) соңсгдв, богд эзн хааг хорах гиҗ бәәдгчн, – гиҗ. Тиигхлә, хан тер күмнәс:
- Чи кенәс соңсвч, богд эзн хааг хорана гиҗ күүндҗәхиг, – гиснд тер залу: -
Эн ик му чимән, хан бәәһәд бидн иигәд авч бәәнә, уга болхла, яһдг билә?, – гиҗ. Тиигхлә, хан:
- Бидн маңһдур бас хулха кей, эндрин махиг чи ав, маңһдурин махиг би авый, мини махлаг чи өмс, чини махлаг би өмсий, – гиҗ махлаһан сольҗ өмсәд йовҗ.
Тер залу үкрин махиг авад гертән күрхлә махлаһаснь герл цацрҗ бәәдг гинә. Тер махлаг авч үзхлә хаана махла сәнҗ. Тер залу маңһдур сөнь ирхлә, хан ирҗ:
- Чи үннән келсн учрас хәмән уга (гем уга), чи әмнд минь орсн учрас чамд хөөннь ачлл медүлнәв, – гиҗ келәд махлаһан сольҗ өмсәд хәрҗ йовҗ.
Хойр хонхла түшмлмүднь хөн дееҗән авн, алтн мөңгн ембүһән (шил) өргҗ, алд цаһан хадган авад:
- Хан тана амриг эрәд ирләвидн, – гиҗ ууц дееҗән тәвн, алтн мөңгн ембүһән, алд цаһан хадган бәрәд, арз-хорзан өргҗ. Тиигхлә хан заана ясн савхдар (палочки для еды) арз-хорзднь дүрәд оркхла, тернь буслад бәәҗ. Тиигхлә хан тер арз-хорзнь хорта гидгиг медәд:
- Идән эзән таньдг уга, ирг сүүлән таньдг уга юмн. Эн авч ирсн идәһән түрүләд та һурвн нег-нег уутн, хөөннь би уусу, – гиҗ келхлә, тедн арһ уга болхдан авч ирсн хорта идәһән эврән ууҗ үксн гинә. Тер һурвн түшмлнь үкхлә, тер залуг дуудҗ ирәд түүнд нутгасн нутг өгч, аду-маласн мал таслҗ өгәд һурвн түшмлинән сүүрд (ормд) суулһҗ. Тер һурвн түшмлнь хад чолун мөр барна, хорта сана бий барна гидгәр күмниг хорлна гисн хордад эврән үкҗ. Түүнәс хооран әрк уухдан моңһл күн урдар эзнднь амсулад уух болсн гидг.

Барт белдснь МАНҖИН Намру

Видео