Хөөчин Бембән Алтн Одн

Төрскән харсгч Алдр дәәнә җилмүдт зөргәрн туурсн хальмг баатрмудын негнь Хөөчин Бембә бәәсмн. Советин Союзин Баатрин нер зүүсн эн күн Баһ Дөрвдә нутга Северное әәмгин Зөөт селәнд 1917 җилд һарсмн. Әәдрхнә губерня Черноярск уездин медлд тернь бәәсмн. Давсн җилд «Калмыкия» РИА-н седкүлчнр тер һазрт одад, соңсхвр белдсн цагт бәәрн әмтн зөргтә баатриг тодлад, неринь мартлго бәәхән медүлв. Дәәнә өмн Бембә колхоздан тракторн бригадт көдлҗ йовсмн. 1938 җилд цергт мордсмн. 1942 җилд Бембә баһ лейтенантын сурһуль, 1944 җилд Новочеркасск мөрн цергә училищ төгсәсмн.

Төрскән харсгч Алдр дән эклсн цагас авн фронтд тусад, дәәлдәнд орлцҗ йовв. Хортнла дәәлдәд, Хөөчин Бембә Сталинградас авн Берлинд күрсмн. Сталинградыг харслһнд зөргтә кевәр дәәлдәд Төрскән харсгч дәәнә девсңгин орденәр эн ачлгдла. Тернь баатр көвүнә түрүн ачлвр болсмн. Цергә сурһулиг сәәнәр дассн, йириндән чигн олмһа болн седвәртә заңгарн йилһрдг цергчиг командирнь болн дәәч үүрмүднь күндлдг билә. Хальмгудыг Сиврүр туусн цагт цергә һардачнь даалһвран сәәнәр күцәдг зөргтә дәәчән нууһад, фронтас буулһсн уга. Бембән командир дәәчнрән кесн кергәрнь, заң-авцарнь үнлдг цецн ухата күн бәәҗ. Тиигәд хальмг дәәч Хөөчин Бембә дәәнә дөрвн җилә күнд хаалһар йовад, Берлинд күрсн болҗана. Советин Союзин Баатрин күндтә нер зүүҗ туурсмн. Чик седклтә улс җирһлин хаалһд харһна гиснь тер болҗана.
Дәәнә сүл җилд гвардин лейтенантын цолта Бембә взвод һардҗ йовсмн. Тер взводнь Улан Тугта Александр Невскийин ордентә Седлицк мөрн цергә 2-ч гвардейск полкин ханьд ордг бәәсмн. Негдгч Украинск фронтын цергин ханьд тер полк дәәлдҗ йовла.
1945 җилин лу сарин 5-д Додерлаго селәнә өөр нүүрт йовсн Хөөчин Бембән взвод хортна дәврлһнлә харһв. Бәәдлиг дарунь шинҗләд, харслһнд белн болсн деерән хортыг Бембә зогсаҗ чадв, 39 немш салдсиг уга кев. Долан немшиг бәрәнд авад, хортна дөрвн пулеметыг авч. Иим зөргтә үүлдврин ашт немшнр эскадронур генткн дәврҗ, зуурнь эдниг хальмг дәәчин взвод күүчәд хайчксмн.
1945 җилин мөрн сарин 30-д усна тогталыг һатллһнд энүнә взвод дәкн зөргәрн ончрв. Хафаллендишер-Гроссер-Хаупт усна тогталыг һатлҗ һарлһна дәәлдәнд Хөөчин Бембән взвод хортыг тасрхан уга хаһад, дәврлһинь зогсаһад, эврәкстән ик дөң болсмн. Гвардин лейтенантын чадмг болн зөргтә үүлдврин ашт мана церг һару угаһар усна тогталыг һатлад, телтр эргнднь батрҗ, хортыг күүчсн болдг.
Эн дәәлдәнд Хөөчин Бембән взвод хортн сәәнәр батлсн Бредиков бәәрнд дәврҗ орад, 60 һар немш салдсиг болн офицериг уга кесмн. Советск цергин дәврлһнд харш болх Фризак балһсна эргнд күчтә кевәр немшнр белдсн тоотыг хамх цокад, зөргтәһәр дәврәд, хальмг командирин һардврт бәәсн взвод мана церг тал олн зер-зевин сумар асхч хаҗасн хортна 10 бәәриг уга кеһәд, 13 немшиг бәрәнд авсн болдг. Иим зөргтә үүлдвр күцәһәд, хортна дәврлһиг зогсасн төләднь гвардин лейтенант Хөөчин Бембәд Советин Союзин Баатрин нерн зүүлһгдсмн. Тиим өөдән нер зүүлһснә туск СССР-ин Деед Советин Зәрлг 1945 җилин хөн сард батлгдсмн.
Дән диилвртәһәр Берлинд төгсснә хөөн Бембә Манджиевич бүкл җилдән Германьд церглсмн. Эврәксән хәәһәд, бичг бичәд бәәҗ цуцрад, хоша бәәсн орсмудт бичсн цагт тедн хальмгудыг Сиврүр туусна тускар зәңглҗ. Тегәд Бембә элгн-садан болн өрк-бүлән Алтан крайд олҗ авв. Тенд дәәнә хөөн бәәһәд, көдлҗәһәд, зеткрин үүләр 37-тадан өңгрсмн.
Зөргтә баатрин нерн болн зөрмг үүлдврнь мартгдлго бәәнә. Дәәнә күчр-күндиг дааҗ һарсн Бембә Манджиевич юмнас әәдго бәәсмн. Хальмг залун өрч деер Баатрин Алтн Одн гилвкҗәхинь үзсн комендант терүнд мууһан хальдадго билә. Бембә кергәрн Новосибирскд сурчасн хальмг баһчудт күрәд, теднлә харһҗ күүндҗәсн цагла олна диг-дара харҗадг цөөкн күн хальмгуд тал өөрдәд, шүрүлкәд, бәрмт цаасан үзүлтхә гиҗ закв. Тиигхлә Бембә Манджиевичин өрч деернь Баатрин Алтн Одн гилвкҗәхиг үзәд тер харулчнр тагчгар тер дарунь йовҗ одсмн.
Бембә Манджиевичин көвүнь Валерий эцкиннь цогцинь таңһчдан авч ирҗ оршахар йосна зөвшәл авхар кесг һардачнриг эргсмн. Арһан барад, Валерий Бембеевич Басан Городовиковд күрч, зөвән келәд, дөң болтха гиҗ сурсмн. Басан Бадьминовичин дөңгәр эн керг бүтв. Валерий төрл-садн Мошулдан Викторла хоюрн Алтан крайд күрәд, тендәс хальмг баатрин цогцинь авч ирәд, Көтчнрт оршасмн. Цаг давад, Валерий эцкдән бумб босхв. Терүгинь нертә скульптор Васькинә Владимир кевлҗ кесмн.
Сиврәс ирснә хөөн Хечеевихнә өрк-бүл 15 җилдән Городовиковск района Чапаевин нертә совхозд бәәсмн. Тегәд чапаевцнр Хөөчин Бембәг эврә баатр гиҗ тоолна, неринь күндлнә. Башантад Хөөчин Бембән нертә уульнц бәәнә. Көтчнрт Роза Бембеевна күүкнь билә. Хальмг Баатрин ачнь Хөөчин Бембә Хальмг ик сурһульд багшар көдлҗ йовла.
Төрскнәннь төлә әмән әрвллго дәәлдсн зөргтә хальмг баатр Хөөчин Бембән нерн болн залу-зөргтә үүлдврнь мөңкинд мартгдшго.

ХӨӨЧИН Галина