Туульд үнн уга, тууҗд худл уга

Келн-улс болһн эврә амн үгин зөөртә. Мана өөрд-хальмг амн үгин зөөр йир байн. Нег үлү туульмуд болн домгуд. Нертә келмрч Амбека Бовушин келҗ өгсн хальмг домгуд болн “Сән кевчигн бийдчнь, му кев чигн бийдчнь”, “Тирҗә богшурһан тууҗ” гидг шинҗәнә өөрдин туульс тана оньгт тусхаҗанавидн. Аң-адусна туск туульс әмтә-киитә юмсар дамҗулад күүнә му авъяс, дуту-дунд медүллнә, сән тоотинь магтна. Аңгуд күн кевтә күүнднә, нег-негндән сүв-селвг өгнә, ухан-санаһарн хувалцна. Шинҗәнд бәәх өөрд дунд аң-адусна туск туульс олн болн йир соньн болдмн.

ҮРС CAP
Кезәнә хальмгуд үвлзңгәсн нүүһәд, уста-өвстә малын идгәр бүүрлдг бәәсмн. Мал-аһурсн цуһар төлән авчксн кемлә шин бәәрндән һалан тәәһәд, бүүрән йөрәһәд, Үрс Сарин нег шинәс авн арвн тавн күртл үрс һарһдг.
Әркән нерәд, аадмган шүүһәд, боз, хөөрмг, шуурмг, хүрсн элвг цаг. Өрүн эрт герин эзн залу күн ааһ чигәнәсн өөдән Теңгрт һурв дәкҗ цацад үрс һарһдг. Герән эргүләд цацад, орҗ ирәд, күүкдин зуладнь тер чигәнәсн бас түркдг. Асхн күртл бичкдүд тиигәд йовдг билә. Унтх деернь экнь ус халулад толһаһинь уһадг.
Олн-әмтн ик нәр кедг бәәмсн. Heг хотнд хурад, байр-нәр һарһад, марһа кедг. «Далн хойр худл», яс кемәлһәр марһлдад, нәрн шинҗ үзүләд, магтал-шаваш хаяд, нәәрән давулдг.
Өмн өдрнь сагсг хөөнә махар кесн күр, гүзәтә дотр, махн, цә, боорцг, балта, шикр дала. Күүкд бахан авдг билә. Көгшд ут дууһар экләд «Җаңһр» дуулдг, баһчудт сүрә өгәд, ке-сәәхн келвр чигн келдг. Бөк бәрлдәд, мөрнә урлданд урлдад, баһчуднь чигн билг-эрдмән үзүлдг бәәсмн. Мана хальмгуд үйәс үйд у-өргн теегтән үрс һарһад йовата юмн.

ЭРЛГИН ЭЛЧНРИГ ӨВГН МЕКЛСНӘ ТУСКАР
Кезәнә бәәҗ. Heг цецн өвгн үкх кемән урдаснь медҗ. Болзгаснь урд эрлгин элчнр энүг авхар эргнә. Тиигәд өвгн ухална:
- Не, иим биш. Эдн нер эндүрәд, намаг эргүлҗәнә. Би эдниг меклнәв.
Иигәд тоолад, өвгн нег хавтха һуйр өврлҗ авад, нег шил цә хавтхдан дүрәд, ho хаалһд орна.
Арднь эрлгин хойр элч гертнь ирхлә, өвгн уга.
Акад юмбв, орна болад кевтсн өвгн уга. Не, хаалһар йовад хәәхмн, – гиһәд йовна.
Йова йовтлнь хаалһ деер өвгн көндлң сунад кевтнә. Өвгн кевтхиннь өмн көк ноһа таслад, чикндән, хамртан, энд-тендән төгәлңднь чикәд оркна. Зөвәр кевтснә хөөннь эрлгин хойр элч аашна.
Холас үзәд, өвгиг таняд, өөрнь ирәд эргәд хәләнә. Өвгн үксн мет кевтнә.
Хәләлчн. Энчн үкхәр шиидәд, гертәсн зулад, кеер ирҗ үкҗ.
Акад юмбв, өлсәд үкҗ гихлә, – өвртнь хавтха һуйр бәәнә, цаңһад үкҗ гихлә, – хавтхднь шилтә цә бөгләтә бәәнә. Ода үкҗ гихлә, – нүкн болһнднь өвсн урһҗ оч. Йилһҗ болҗахш. Энчн хәрү Эрлг Номин Хаанд одад, үзсән келәд, ашинь медүлий, – гиһәд Эрлг Номин хаанас цәәлһвр авхар ирнә.
Эрлг Номин хан зәрлг болна:
– Та хойр нер эндүрәд, тер өвгиг эргүлҗт. Үкх цагнь ирәд уга бәәҗ, – гиһәд тедниг шоодна.
Тиигәд, цецн өвгн эрлгин элчнриг мекләд, әмд-менд үлднә.

БОГД УУЛ
Кезәнә аадм эк заяхд олн ламнр хурад:
- Нә, ода мана улан залата хальмгуд у-өргн теегтә, усн-өвснь сән, Иҗл һолын көвәһәр бүүрлсн хальмгуд мөн. Мана улан залата хальмгт уул бүтәхмн. Уул маднд уга. Уулын үндс суулһх кергтә. Тернь әвртә күнд юмн. Хаскин һазр хол биш бәәнә. Болвчн бәг. Өөрхн чолун бәг. Төвд Моңһл орхмн.
Төвд Моңһл орад, 7 лам йовһн йовад, саран сарлад, җилән җилләд, кеер хонад, кец дерләд, кедү цагтан йовснь күн медхш. Heг әвртә гидг доран үндстә төгрг хад чолу мааняр олҗ авна. Тер чолуг малтад, бас мааняр уулын үкрин үс кеһәд, суулһ үсәр һазринь җөөлрүләд авсмн. Үндстәһинь авад, тегәд маанян умшад, үндснднь Баскунчак һазрас авч ирсн шавран, тер бәәсн һазриннь шавран бас нааһад, үүрәд йовһн йовһар авч ирсмн.
Залу күн – заңһсн талан, зандн модн – нәәхлсн талан, бидн залу улс, 7 лам үкдг болвчн зуг уулын үндс тәвчкәд доран үкхмн.
Иҗл һол, Актюбин һол, Ниҗний Баскунчак гиһәд давста уста һазрт ик довнда деер уулан бүтәҗ. Эрг деер малтад бүтәҗ. Номар әәлдәд, түрүләд суулһ үкрин үс тер нүкндән кеҗ, шиңгәҗ. Тегәд үкрин баас уснд зуурад шаврта буда кеһәд, үндсән суулһв.
- Нә, эвртә гидгәр бүтәввидн. Эн улан залата хальмгт Богд уул болтха, – гиһәд неринь өгәд, нарн һарх үзгтнь тер уулан бүтәсн һазртан 7 лам эргин ташу дерләд, бурхн болҗ оч. Тегәд Богд уул хаалһ кевтә улаһад солңтрад бәәнә. Эн долан ламин цусн, ясн энд үлдсн. Авч одсн 21 зулан өргәд, маань умшхла деерәснь һарчах ур хаҗиһәд, нарн тал хәләв. Маанин номар нарнд оч тулв. Тер долан ламин сүмснь нарн-сард төрҗ. Әрүн цаһан седкләрн чидл-чимгән чиләһәд, йовдг арһ уга, дерләд-дерләд сәәһән хәәв. Тегәд солңтрад бәәдгнь тер. Тегәд мадн Богд уулта болсмдн.