«Зайтуна» наадн хойр келн-улсиг залһлдулв

Төрскән харсачин җилд Хальмг Таңһчд ончта нег йовдл болв. Дәәнә җилмүдт Хальмгин һазриг немш фашистнрәс сулдхлһнд зөргтәһәр дәәлдәд, башкир күүкн Зайтуна Альбаева әмнәсн хаһцсмн. Зөргтә күүкнә санлд нерәдсн керг-үүлдврмүд таңһчд ноха сарин 8-д болн 9-д болв.
Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батун зәрлгәр Төрскән харслһнд болн әәмшг уга бәәлһиг тетклһнд онц ач-тусан күргсн Зайтуна Рахматулловна Альбаевад Хальмг Таңһчин Күндтә иргн гидг нер зүүлһсмн. Тиигәд найн һурвн җил болад зөргтә күүкнә баатр йовдл өөдән үнлгдв.
Ончта эн йовдлд нерәдҗ, Башкирин Салаватск драмин театр эврәннь наадан авч ирәд, Элстд болн Садовое селәнд үзүлв. Зөргтә күүкнә нерн Төрскән харсачин эн җилд дәкн нег тодлгдв.
Башкирск АССР-н Киргиз-Мияки гидг селәнд 1922 җилд Зайтуна һарсмн. Төрскән харсгч Алдр дән эклхд Зайтуна Стерлитамак балһснд медицинск сурһульд сурв. Тендәс Зайтуна талдан күүкдтә хамдан Сталиградск дәәлдәнә һазрт тусв. Эн күүкн 1942 җилин хөн сард эврә сән дурар фронтд мордсмн. Элстд эдниг хортна самолетмудыг дууһарнь соңсч йилһдгиг болн цергч медх болн күцәх зөвтә тоотыг дасхв.
Аһариг тасрхан уга харвҗ шинҗллһнә, цаглань зәңг өглһнә болн залһлдана (ВНОС) 44-ч батальонд Зайтуна күүкн церглв.
Башкир күүкнә зөргтә йовдл
1942 җилин ноха сарин йиснд Зайтуна Альбаева дарани харулд һарв. Хальмг АССР-н Сарпан района Садовое селәнә өөр бәәх Песчанка гидг өөдмд күүкн харулд зогсв. Мел тер өдр немшнрин туршулын мотокөлгтә баг селәнүр дәврҗ орҗ ирв. Теднә хаалһд саалтг болҗ Зайтуна харулд бәәсн өөдм харһв. Мотоцикласн буулдад, немшнр өөдмүр адһҗ давшв. Бууһин халдан эдниг уралан йовуллго зогсав. Тернь һартан буута болн һучн сумта Зайтуна Альбаева тедниг төв кевәр хаһад, көндрх арһ өглго бәәв. Арһан барсн хортна негнь өөдмиг нег хаҗуһарнь эргәд, ардаснь һарч ирәд, автоматар хаһад, күүкиг алсмн. «Үр күүкдм, сән бәәцхәтн. Төрскнәннь төлә әмән өгчәнәв» – гисн үгтәһәр Зайтуна сүл әмсхлән авсмн.
Немшнр селәнәс һарч йовсна арднь бәәрн селәнә әмтн өөдмд одад, әмнәсн хаһцсн күүкиг тер окопднь оршасн болдг.
Бүкл 80 җилдән күүкн альд оршагдснь олдлго бәәсмн. Зайтуна Альбаеван оршагдсн һазриг башкирск хәәврин отряд ирәд, олҗ авсн болдг. Эн йовдл 2023 җилин моһа сарин чилгчәр учрсмн. Сарпан района Садовое селәнә өөр бәәх Песчанка өөдмд Зайтуна Альбаева альд оршагдснь тиигҗ медгдлә.
Эн йовдлын хөөн цөн сар болад тер җилин хулһн сард Башкорстанас Садовое селәнүр гиичнр ирлә. Зайтуна Альбаеван санлд нерәдсн керг-үүлдврмүд эн селәнд болсн билә. Сарпан района Толһач Манҗин Басң, Башкирин Миякск района һардврин толһач Ришат Актуганов, «Память Мияки» гидг хәәврин отрядын командир Вильсур Нафиков, Зайтуна Альбаеван зень Фаниль Саттаров болн Сарпан округин хазгуд, района әмтн олар эн керг-үүлдврт орлцсмн. Эндрк хөвтә җирһлин төлә дәәнә цагт әмнәсн хаһцсн зөргтә Зайтуна Альбаеван санлыг әмтн тиигҗ үнн седкләсн күндллә.
«Зайтуна» наадн
улсин залһлдаг батлв
Башкирин күүкн, зөргтә дәәч Зайтуна Альбаеван баатр үүлдврт нерәдсн наадн тәвгдсмн. Тер наадан Башкирин Салаватск драмин театрин артистнр Хальмгт авч ирҗ үзүлв. Элстд наадыг Басңга Баатрин нертә Келн- улсин театрт ноха сарин 8-д олн-әмтн хәләв. Зайтуна Альбаева әмнәсн хаһцсн ноха сарин 9-д Садовое селәнә сойлын герт эн наадн үзүлгдв. Зөргтә күүкнә санлд нерәдсн керг-үүлдврмүдиг Башкирск театрин наадн эклв.
Хальмгин хәләһәчнр наадыг оньган өгч хәләһәд, башкир күүкнә зөргтә үүлдвриг дәкн нег тодлҗ, санлынь тевчв. Төрскнч седклтә болн зөргтә улсин җирһл даңгин әмтнд үлгүр болҗ, җирһлд урмд өгдгин тускар хәләһәчнр наадна хөөн келснь башкирск артистнрт тодлгдв. «Дәәнә цагт хөртә бәәсн күүкн энүнә сүл дәәлдән әмтнд тодлгдҗ келврмүдт болн нааднд тохрх гиҗ санҗасн уга болх. Мана театрин коллектив «Зайтуна» наадан Садовое селәнә сойлын герт үзүлв. Маднд эннь седкл үүмүлгч йир бахмҗта йовдл болв. Мана һазра күүкн энд зөргтә йовдларн нер һарсн һазрт ирлго бәәҗ болшго. Наадан бидн эрк биш энд авч үзүлхәр зүткләвидн. Хальмгин һазрт Зайтуна Альбаеван санлыг мартлго бәәхнь, зөргтә күүкнә баатр үүлдвр цугтад үлгүр болҗахинь медхд маднд ик байрта болв» – гиҗ башкирск театрин артистнр тоолврарн хувалцв.
Зөргтә күүкнә санлд нерәдсн митингд Садовое селәнә әмтн цуглрҗ ирв. Баатр йовдл һарһҗ, немшнрлә дәәлдсн күүкнә туск наадна хөөн дәәнә цагиг тодлсн әмтн үүмсн седклтәһәр ухан-тоолврарн хувалцв. Сарпан района толһач Манҗин Басң санлын митингиг нүр үгәр секв. «Память Мияки» гидг хәәврин отрядын командир Вильсур Нафиков ирсн гиичнрин нерн деерәс эврә һазра баатр күүкнә санлд нерәдсн үгән келв. Садовое селәнә 2-ч тойгта дунд сурһулин тууҗин багш Лариса Федорова, бәәрн селәнә медәт Иван Перфильев дәәнә җилмүдт зөргтәһәр дәәлдсн Зайтунан баатр йовдл баһчудт үлгүр болҗахинь темдгләд, селәнә әмтн терүгинь мартлго бәәхинь келв. Зайтуна Альбаеван санлыг тевчҗ, цуглрсн улс нег агчмд тагчг зогсв. Зөргтә дәәч күүкн оршагдсн һазрт цецгүд залҗ тәвгдв.
Зайтунан төрсн Башкирин һазрас артистнр ирҗ, санлын эн үүлдврт орлцснь нег үлү ончта йовдл болв. Нег орн-нутгт бәәх әмтнд Зайтунан зөргтә үүлдвр төрскнч седклин үлгүр болҗ, мартгдлго бәәхинь санлын эн өдр медүлв.
Ашлад келхлә, Башкирин Салаватск драмин театр «Зайтуна» наадыг белдсмн. Режиссер Башкирин ачта артист Рафаэль Гайнуллин терүг тәвв. Наадна кеерүлинь зурач, Хальмгин болн Әрәсән билг-эрдмин ачта үүлдәч Валерий Яшкулов белдсн бәәҗ.
Алдр Диилврин 80 җилин өөнд нерәдгдсн наадн «Зайтуна» Хальмгин болн Башкирин улс хоорндк залһлдаг батлв.

ҖИРҺЛИН Кермн