«Көк теңгсм, чамаһан үзхинь…»

Эңкр мана лаганяхн
Эндрк көдлмшәрн туурна.
Хөөчнр, заһсчнр, тәрәчнр
Хөвтә нерән һарһна,
гиҗ көгҗмч, шүлгч Увшин Альчан Яван төрскн нутгиннь ончта өөнд нерәдҗ, шин ду үүдәҗ һарһснь шидр Лаганьд болсн байрин нәәрт олнд соңсхгдснь бахмҗта болв гиҗ сангдна. Дигтә давсн долан хонгин бембә өдр Көк теңгсин көвәд бәәршлҗәдг лаганяхн эврә района 90 җилин өөнән дүүгҗ-дүрклҗ өргмҗтәһәр темдглсн болдг.
Района тууҗ эгл әмтнә бәәдл-җирһллә батар залһлдата мөн. Бәәрн улс завод-фабрикүдт эдл-ууш кеҗ һарһад, усн дотр заһс аңнад, кеер тәрә урһаҗ, малан асрад туурмҗтаһар көдлснь эндр эднә үрдин, ачнр-җичнрин төлә зөвтә үлгүр-үзмҗ болҗахнь лавта. Өдр ирвәс Лагань балһсн өсәд-өргҗәд кеерәд йовна, районд күцәгдҗәдг кесг төсвсин ашт олна төлә сән кец-таал тогтагдҗахиг чигн өөдәнәр үнлх кергтә. Кесг арвад җилин туршт кеҗ-күцәснь, тосхад-босхснь чигн темдгтә болад, эндр эн балһсн нег үлү бәәрн улсин төлә бәәтхә нам энд-тендәс олар ирҗәдг зуульчнрин төлә чигн хамгин тааста, соньмслт үүдәҗәдг ке-сәәхн орм болҗахнь бас мел үнн юмн. Тегәд бембә өдр зөвәр серүн, бүркг болсн бийнь өрүн эртәс авн сойлын Гер тал ик-баһ уга адһҗ, балһсна төв талвңгиг дүүргсн ду-бииһин айст авлгдад бәәв. Энд үзүлгдсн Лаганя района эрдмчнрин болн музейин һәәхүлмүд нег үлү ирсн олн гиичнриг соньмсулсн болх гиҗ сангдна.
Хальмг Таңһчин Толһачин һардврин ахлачин негдгч дарук Тарбан Савар, таңһчин Улсин Хуралын (Парламентин) Ахлачин дарук Нуура Николай, җилищн-коммунальн болн энергетикин министрин үүл дааҗадг Константин Климентьев, Улсин Хуралын(Парламентин) депутатнр Михаил Богатов болн Дорҗин Артур, Элст балһсна Хургин депутат, СВО-н бүрдәцин һардач Чумуда Николай, Хар Һазра, Үстин, Ик Буурла һурвн района толһачнр күндтә гиичнр болҗ, байрин нәәрт ирҗ орлцсинь темдглхмн.
Цугтаһаснь түрүлҗ үг авсн Тарбан Савар Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батун йөрәлин үгиг олнд соңсхч умшад, бәәрн улст хөв-кишг, байрта-бахта бәәдл дурдв. Келхд, Савар Викторович бийнь эн һазра күн болсндан бахтад, седклинь үүмүлҗәдг кесг тодлврмудыг сергәһәд, өсч-боссн отг-әәмгән магтҗ буульв, нег һазра улснь болхла цааранднь чигн ик күцәмҗ бәрҗ көдләд, олз-оруһан икдүлҗ, Лаганя района нер өөдән бәрхинь эн дурдв. Таңһчин Улсин Хуралын(Парламентин) Ахлачин дарук Нуура Николай цуглрсн улсиг ончта өөнлә йөрәсн деерән ачлврмуд бәрүлҗ өгв. Тиигәд олн җилмүдин эргцд үнн-чик седклтәһәр көдләд, Лаганя района делгрлтд тәвцән орулсн Эдәшә Екатерина, Бадмхаалһин Лидия, Басңга Семен болн Курманкади Омаров Хальмг Таңһчин Улсин Хуралын Ахлачин Ханлтын бичгәр ачлгдв.
Района сойлын болн билг-эрдмин халхд ик ач-тусан күргсн Ольга Откидычева, Светлана Черняева болн Нарна Наталия Хальмг Таңһчин залврин Күндллһнә һашгар, Лаганя бичкдүдин көгҗмин сурһульд көдлҗәдг Маңкра Анна болхла таңһчин залврин Ханлтын бичгәр ачлгдснь нег һазра улсинь байрлулв. Таңһчин министрин үүл дааҗадг Константин Климетьев эднд ачлвринь бәрүлҗ өгәд, цугтаһинь йөрәҗ, ханмҗта үгмүд келв.
Зуг эн өдр ачлгдсн улс дунд эврә һазр-усна делгрлтд ик тәвцән орулҗ, кен-негнднь үлгүр-үзмҗ болҗ көдлҗәдг «Россети Юг»ПАО-н Лаганя района электрическ сурвлҗна әңгин һардач Добдушкан Валерий, Хальмг Таңһчин ачта багш Ферюза Меджитова (Келхд, дигтә минь эн өдр Ферюза Шарифуллаевна бас ончта өөнән темдглҗәсн бәәҗ, тегәд багшиг йөрәҗ, кесг багла цецгүд бәрүлҗ өггдв - Ш.Л.), «Тополек» бичкдүдин садын һардач Даван Ирина, Лаганя района Олна палатын гешүн Амерхан Джембетов «Лаганя района күндтә иргн» гидг өөдән нер зүүснь бахмҗта болв гих кергтә (зургт). Тәәз деер һарсн Лаганя района толһач Коган Юрий түрүләд эврә района тууҗиг сергәһәд, урдк җилмүдт таңһчд бәәтхә нам бүкл Советин Союзд чигн нер һарч йовсн маши тосхдг Каспийск заводын, өдгә цагт болхла Лаганя район Хальмгт заһс аңнлһна халхар һоллгч төв болҗахин тускар ахрар тодлулҗ, эврәксән ончта өөнлә бүләнәр йөрәв. Деер заагдсн улст улан тасм зүүлһҗ, күн болһнд үнтә белг болн сәәхн цецгүд бәрүлв. Лаганя нүүрләчнр чигн бас эн өдр района толһачин Ханлтын бичгәр мөрәлгдсинь заахмн.
Нәәрт ирсн райодын толһачнр, таңһчин Парламентин депутат Дорҗин Артур болн Элст балһсна Хургин депутат Чумуда Николай бас лаганяхнд белгүдән нерәдҗ, бүләнәр йөрәв. Келхд, Артур Терекович болн Николай Санджи-Горяевич мел Лаганьд өсәд-боссн бәәҗ, тегәд баһ цага тодлврмудтан авлгдад, хәәртә эн нутг кен-негнәннь төлә хөвтә-кишгтә һазр болтха гиҗ дурдв.
Манҗин Светлана өөдән нер зүүв
Эн өдр бас сәәхн өөнән темдглсн «Теңгсин көвән зәңгс»гидг района газетин байринь хувалцхар Элстәс Марила Хоңһрин һардвртаһар«Калмыкия» зәңгллһнә агентствин көдләчнр бас Лаганьд ирснь орта болв. Дигтә үкр сарин 15-д Хальмгин барин сән Өдр темдглҗәснлә ирлцҗ, Лаганя района ончта өөнлә зерглҗ «Теңгсин көвән зәңгсин» 90 җилд нерәдсн нәр бас бүрдәгдснь чинртә болсмн. Тегәд байрин хургт үг авсн мана агентствин һардач Лаганя бәәрн улсиг йөрәхләрн, района барин халхар олн җилд күцәмҗтәһәр үүлдҗ йовсн ветеранмудын тәвцинь онц үнлҗ, Ханлтын бичгәр эдниг ачлв. Нина Дьяченкон, Нанчан Полинан, Һәрән Лидиян, Алексей Жариковин болн Денис Малетинә нерд района барин тууҗд зөвтә орман эзлҗәхнь маһд уга. Хоңһр Анатольевич Лаганя района газетин редакциг ончта өөнләнь йөрәҗ, үнтә белгән бас нерәдв.
Зуг эн өдр района газетд олн җилдән ик күцәмҗ бәрҗ, седвәртәһәр, үүдәгч кевәр көдлҗәдг Манҗин Светлана нег һазра наадк улстаһан хамдан Лаганя района күндтә иргн болснь мадниг, хамдан үүлдҗәдг үүрмүдиг, ик гидгәр байрлулҗ, седкл үүмүлсн болдг. Энүнә бичсн хурц үүдәврмүдтнь кесг нәрн төрмүд босхгдҗ, умшачнр дунд ик тааслт олна. Таңһчд һардг кесг газет-седкүлмүдт Светлана Дорджи-Горяевна үзмҗтәһәр көдләд, шинкән күч-көлсч хаалһан эклҗәдг кедү баһчудт нүдн-амн болҗ, байн дамшлтарн хувалцсн болх гинәт!.. Тегәд авсн ачлврнь чигн зөвтә болад, нег һазра улснь энүг тедү мет күндлҗәхиг лавтаһар иткүлҗәнә гиҗ сангдв.
Лаганя района болн бәәрн барин һарцин 90 җилин өөнлә ирлцүлҗ, «Теңгсин көвән зәңгсин» редактор, Әрәсән ачта седкүлч Любовь Головкован нилчәр «Время газетной строкой» гидг шин дегтр барас һарв. Келхәс, хол 1935 җилин мөрн сард района газет хальмг-орс келәр экләд барлгдҗасн бәәҗ. Эн ут цагин эргцд эн барин һарц тер кевәрн районд болн таңһчд болҗадг кесг йовдлмудын тускар эврә умшачнртан зәңглҗ, района делгрлтд чигн баһ баш тәвцән орулҗахнь мел үнн мөн. Тегәд чигн эн газетин эндрк седкүлчнрин ач-тусинь үнлҗ, района һардвр шин дегтр барас һарһлһнд мөңгнә демән чигн күргсн болдг. Эн шин дегтр «Калмыкия» зәңгллһнә агентствин һардвртаһар чигн барас һарсинь онц темдглх кергтә. Любовь Алексеевна шин дегтрин тускар хамгин түрүнд эврә умшачнртан келҗ медүлхләрн, дөң-тусан күргсн улст ханлтан өргҗ, оларн күчән негдүләд нег үлү дорас өсч йовдг үйнрт кергтә болх һарц белдсиг дәкн нег темдглв.
Байрин хургиг ашлад, хальмг билгтнрин концерт болв. «Хальмгин дун-2025» билг-эрдмин таңһчин марһана дииләч баахн Тарбан Җирһл еңсг сәәхн дууһарн кен-негнәннь седкл авлҗ, нег һазра улсан зөвәр байрлулснь ке болв. Лаганьд өсәд - боссн Хальмг Таңһчин улсин артист Бурлака Эдуард, таңһчин ачта артистнр Босхмҗин Диана болн Һәрән Лиҗ кесг хальмг дуд дуулҗ сергмҗ үүдәв. Байрин нәәрт ирҗ орлцсн «Өөрднр» бииһин шаңһа театрин наадыг әмтн альхан ташҗ тосад, эднә билг-эрдмнь олнд икәр таасгдҗахиг дәкн нег иткүлв яһв…. Нег үлү цуһар Һәрән Лиҗиг дахад «Төрлмүд мини» гисн ду дуулснь нег агчмд цугтан хамцад негдсн болҗ медгдв.
Эн өдрин маңһдуртнь болхла «Мелодии Каспия» паркд олна төлә кесг нәр-наадн бүрдәгдв, футболар марһан болв. «Хальмгин дун» марһанд ончрсн билгтнрин концертд лаганяхн болн олн һазрас ирсн гиичнр бас олар цуглрҗ, сул цаган сергмҗтәһәр давулв.

Шагҗин Любовь