Зун җилин өөнән темдглсн сурһуль

Элстәс далн шаху дуунад Овата селән дүңгәнә. Эн Целинн района ханьд орна. Тууҗин бәрмт цаасар авад хәләхлә 1924 җилд тенд эклц классмудын сурһуль секгдсн болдг. Тенд тавн хората бәәрнд хойр селгәһәр дөрвн җилдән сурад, хөөннь көвүд-күүкд талдан селәдт одад, сурһулян цааранднь сурдг бәәҗ. 1963 җиләс авн эклц сурһуль күцц биш болад, дәкәд нәәмн җил давад, селәнә дунд сурһульд хүврв. Олн җилмүдин эргцд сурһулин бүрдәциг дамшлтта багшнр һардҗ йовла. Тедн дунд Шалайко В.Н., Самаев С.А., Стрелец Ю.Г., Хамурова Р.Б., Лященко С.Н. болн талдан һардачнр мөн.

1986 җилд Оватан дунд сурһулин бәәдл-җирһлд ончта йовдл учрв, тер юңгад гихлә хойр давхр сарул хораста шин бәәрн тосхгдад эдлврт орулгдв. Сурһульчнр сән таалта, герлтә хораст сурдг арһта болв. Арвтнрин төлә шин ширәс сандлмуд, керглгдҗәдг даслурмуд, дегтрмүд – цугинь белдҗ, сән таал тогтагдсмн.
Эндр дунд сурһулиг дамшлтта багш Бодран Марина чадмгар һардҗана. Энүнә һардврт 15 багш 57 көвүн-күүкнд бат медрл өгчәнә. Ах үйин һардачнрин кергиг эн даавтаһар, сурһулин тогтсн авъясмудыг учртан авч чадмгар һардҗ йовна. Багшнрин тооһас ик зунь эн сурһулиг төгсәсн улс болна. Терүнәс нань Марина Леонидовнан һардврт сурһулин арвтнр орн-нутгин болн таңһчин олн зүсн марһаст, тер мет кесг соньн төсвст орлцдг болв. – Нидн җиләс мана сурһульд агроклассмуд секгдв. Эн төсвин һол күслнь ямаран гихлә, мана сурһулиг төгсәсн көвүд-күүкд селәнә эдл-ахун халхар сурһуль шүүҗ авсн деерән, хамгин түрүнд күч-көлснә сурһмҗ эднд өгхәр шунчанавидн. Сурһульчнрин орлцлһтаһар сурһульд чигн, селәнд чигн субботникүд бүрдәҗ, көвүд-күүкд бәәдг һазран хог-богас цеврләд, ирлцңгү керг-үүлдврмүдт шунмһаһар орлцна, гиҗ Бодран Марина цәәлһҗ келв.
Олн җилдән Оватан дунд сурһульд көдлҗәдг Елена Ниговорина экиннь үлгүрәр бичкнәсн авн багш болхар седлә. Аһш балһснд ик сурһульд сурад, трикотажн үүлдврин технологин эрдмтә болв. Тер цагт Аһшт Киргизяс ирсн Александр Ниговорин тенд церглҗәлә. Баһчуд таньлдад, дарунь өрк-бүлән өндәлһәд, Троицкое селәнүр ирҗ бәәршлв. Района төв селәнд цаг зуур көдләд, баахн өрк-бүл Овата селәндән нүүҗ ирв. Тиигхд дунд сурһульд технологин багш керглгдҗәлә. Елена дарунь зөвән өгәд, тер цагас авн эндр күртл багшлҗана. Дамшлтта багшин һардврт сурһульчнр технологин кичәлмүдт уйдг, өлгдг, олн зүсн кегдлмүд кедг дасна. Технологин хорад юм уйдг цөөкн машин бәәнә. Елена Ниговоринан кесн кегдлмүд, ке-сәәхн зургуд хоран эрсмүдт өлгәтә бәәнә. Олн җилмүдин туршарт сурһульчнрнь билг-эрдмин марһаст орлцад, ончрҗ йовна.
Тер мет хөрн зурһан җилдән хальмг келнә болн утх-зокъялын багшар Бован Надежда көдлҗәнә. Эн төрскн келндән, тууҗдан, сойлдан хару күн гиҗ келх кергтә. Сурһульчнрт хальмг кел дасхсн деерән төрскн һазр-уснаннь тууҗин, авг-бәрцин, соньн әрүн ормсин тускар зааҗ келнә. Терүнәс нань хальмг келнә хорад шар шаҗнд болн тод үзгт нерәдсн эрсмүд бәәнә. Энүнә туск тоотыг Надежда Николаевна олад, шүүһәд энүг бүрдәв.
Нидн Оватан дунд сурһуль 100 җилин өөнән темдглсн болдг. Байрин керг-үүлдврт сурһулиг төгсәсн улс хальмг улсин хувц белглв. Дунд сурһульд болдг байрин олн зүсн нәәрт сурһульчнр ке-сәәхн хувц өмсәд бииһән бииләд, дууһан дуулад шунмһаһар орлцна. Терүнәс нань җил болһн Надежда Николаевнан сурһульчнр тод бичгин болн «Бичкн Төрскм» марһаст орлцад, нүүрләчнрин тоод даңгин орна.
Җил хооран Үстин района Барун селәнәс Шонхра Рада өрк-бүлтәһән нүүҗ ирәд, Оватан дунд сурһульд көдлдг болв. Темдглхд, Рада Борисовна «Земск багш» гидг көтлврт орлцач болна. Хөрн шаху җилдән эн Сән-Белгин Хасрин нертә Барун селәнә дунд сурһульд эклц классмудын багшар көдлҗәлә. Күүкнь болн зеенрнь Элстд бәәсн учрар эн авальтаһан эдн талан нүүхәр шиидв. Келхәс, Рада Борисовнан эк-эцкнь Борис Очирович болн Александра Нохаевна Гаряевихн бас багшнр билә. Тегәд эднә үлгүрәр эн багш болхар шиидв. Оватан сурһульд Шонхра Радаг багшнр бүләнәр тосч, түрүн өдрәснь авн цаһан седклтә, тевчңгү, һольшг улс энүнд харһв. Эндр болхла ниитә өрк-бүл мет хамдан кен-негән дөңнҗ көдлҗәнә.
Темдглхд, 2022 җиләс авн эн сурһуль олна үүлдәч, чадмг һардач Башанкан Андрейин нер зүүдг болв. 2024 җилд Оватан дунд сурһуль 100 җилин өөнән өргнәр темдглсмн. Ончта өөнд нерәдсн кесг харһлтс болв. Терүнә йовудт сурһульд даңгин дөңгән күргдг нег һазра арһлач Башанкан Давид оошк цецгүд белглсн билә, терүг сурһулин хашад суулһв.
– Эндр Оватан дунд сурһульд өдгә Эндр селәнә лицей өдгә цагин некврлә ирлцҗәдг сурһуль-эрдмин бүрдәц болна некврлә ирлцҗәдг сурһуль-эрдмин бүрдәц болна. Энд гүн медрл авхин төлә цуг таал тогтагдсн бәәнә. Өдгә цага электронн самбрмуд, телеүзл, компьютер болн талдан тоот мөн. Тер мет Целинн района һардвр сурһулиг дөңнәд, тусан бас күргнә. РМО-н нилчәр сурһулин хот уудг хорад шин мебель болн кергсл хулдҗ авгдв. Терүнәс нань газин шин кергсл углҗ тәвгдәд, сурһульд дулан болв. Мана сурһуль байн тууҗта болн сәәхн иргчтә болхинь итклтә бәәнәвидн, – гиҗ сурһулин һардач Бодран Марина ашлв.

КАРСАНА Евгения