"Òîºðóíà ò´ðñêí"

Ýí ò´ñâèã ê¢ö³ëºí³ ºîë ê¢ñëíü - òàœº÷èí ºàçðò á³³õ öóã øîâóäûã, àœ-àºðóñäûã, óðºìëûã, ìîääûã ³ð¢í³ð õàäºëš, òîîºèíü ´ñêš, á³³ñí ºàçðèííü éèðòìšèã ÿñðóëëºí áîëšàíà,- ãèš ò´ñâèí ºàðäà÷ Ãàðÿ Ëèäæèåâ êåëí³. - Òàœº÷èí ìåš³ä á³³õ îëí àºðóñíàñ òîºðóíà òîîã ´ñêëºíä, ñ³³õí ýí øîâóíä êèëìš ´ãõ³ð ýí ê´äëìø ýêëñí áèë³. Êðàñàâêà ãèäã òîºðóí ìàíà òååãò èê çóóäàí á³³ðøëí³. Òåäí íèñš èðš ᢢðëäã îðìíü Ïðèþòíà áîëí Öåëèíí ðàéîäûí ºàçðò á³³í³. Òåð ºàçðèã ÿñš öåâðë뺳ð, òåíä ýäí èðš ᢢðëõäíü ýâò³ áîëõèí ò´ë³ ê´äëìø êåãäë³. Ìàíà øóíëò ñ³í àøòà áîëâ. Òîºðóí íèñš èðäã õàìãèí òààñòà öàãëàíü - èþëü-àâãóñò ñàðëà - òåð áåëäãäñí á³³ðíä 10000 ºàð òîºðóí èðš³ñí áèë³. Àìðõäíü áîëí õîò ýäëš, áèé³í áàòëš àâõä òåð á³³ðí ýäíä òààñòà áîëñèíü òèèã³ä ìåäš àââèäí.
Èèì ¢¢ëäâð ê¢ö³õ ó÷ðíü þóíäâ ãèõë³, öàãòàí Ãàðÿ Èâàíîâè÷ Èçðàèëüä îäñí áèë³. Òåíä Àãàìîí Õóëà ãèäã áàëºñíà ´´ð õîâð øîâóä èðš ᢢðëäã ºàçðèã ¢çš, çóðãèíü öîêš àâñìí. Õàëüìãò áàñ òèèì á³³ðèã á¢ðä³õ ñåäêë ýí 碢ñìí. Öóã äåëê³ä íåð ºàðñí òóðèñòè÷åñê òåð á³³ðí³ ¢ëã¢ð³ð ìàíà òàœº÷ä òèèì îëíä òåìäãò³ áîëõ îðì ºàðºõàð ïðîãðàìì áåëä³ä, ìàðºàíä îðóëàä, îäà òåð¢ã³í ê¢ö³š³í³. Äååð êåëãäñ³ð, òåðíü "Òîºðóíà ò´ðñêí" ãèš íåð³äãäí³.
Ýí ò´ðèã Ãàðÿ Èâàíîâè÷ êåñãò³í øèíšë³ä, îëí òî-äèãë³ òàíüëäàä, èèì øèèäâð àâñí áèë³. Éèðèíä³í, Õàëüìã Òàœº÷ ãåîãðàôè÷åñê áîëí ýêîëîãè÷åñê õàëõàðí éèð ñîíüí áîëí ´â³ðö ðåãèîí áîëšàíà. "National geografic" íèèö³í³ òî-äèã³ð, õàëüìã òåã îëí ç¢ñí øîâóä îëàðí íèñš èðäã, äàâàä íèñš ºàðäã ºàçð áîëšàíà. ²ð³ñ³í Ôåäåðàöä ä³êš òèèì ºàçð óãà. Òåä¢ ä¢œã³ îëí øîâóí ìàíà òååãò èðí³. Òåð äîòð íåã ñ³³õí ãèäã øîâóí êðàñàâêà òîºðóí õàâðèí ò¢ð¢º³ð òååãò íèñš èð³ä, ýíä ¢¢ð³í ÿñàä, ºóóšìóëàí ºàðºš, òåäíèã ýíä áîîæóëíà. Óõàòà ýí øîâóä òîîºàðí ´ñõèí ò´ë³ òååãèí ºàçðèã ø¢¢š àâñí áîëšàíà. Èþíü ñàðèí ÷èëã÷³ð ç´â³ð ´ñ³ä, áàòðàä á³³ñí ºóóšìóëàí äàõóëàä, òîºðóä óñí, õîò á³³õ ºàçð õ³³š íèñí³. Èê çóóäàí ýäí ôåðìåðì¢äèí ò³ð³íä îðíà, òåäí³ ñóóëºñí áóóäÿºèíü ÷îíêàä óãà êåí³. Òåäíèã ê´´º³ä, ³ìòí ç³ðìä³í òîºðóäûã õàºàä óãà êåí³.
Òèèì ÷èê áèø éîâäëàñ ñàãëóëàä, Ãàðÿ Èâàíîâè÷ ¢¢ðì¢äò³º³í øèøëœ áåëäñí á³³ðíä³í òîºðóíä áóóäÿ àâ÷ èðš , õîòëõàð öóãèíü áåëäí³. Ýí òîºðóí øîâóíä ᢢðëõäíü òààëòà ºàçð äèãë³ä, òåíäíü áóóäÿ, çàðì, è÷ì³ àâ÷ îäàä, õîòëàä á³³ñí ò´ë³ä, òåäí òàëäàí ºàçð õ³³äã³í óóðàä, ýí á³³ðíä èšëäâ. Òèèã³ä ôåðìåðì¢äèí ò³ð³íä ³³ìøã ó÷ðäãàí óóðâ.
Ãàðÿ Ëèäæèåâèí ò´ñâ ê¢ö³ãäš³õèí àøò èèì õîâð øîâóí òîºðóíà òî ´ñêëºíä, íàíü ÷èãí øîâóäûí òî ´ñêš, òåäíë³ îëí ³ìòèã òàíüëäóëš, òååãò ÿìàðàí îëí ç¢ñí øîâóä á³³õèíü ìåä¢ëõä òóñëšàíà. Øîâóä òóñòà á³³ðèã äèãëš áåëä뺳ð, òåð¢íä ùîâóä ÿºš èšëäš³õèíü ¢ç¢ëã÷ çóðãóä êåãäñí á³³í³. Òîºðóíà ºóóšìóëíü ÿìàðàí ò¢ðã³ð áîîšš , ê´ë äååð³í áàòðš, ýê³í äàõš íèñäãíü ÷èãí çóðãò òîäëãäñí ì´í. Øîâóäûã áàº-áè÷êí³ð ³ìòíë³ èšëä¢ëõèí ò´ë³, òåäí³ á³³äëèã ´´ðõí³ñ ¢ç¢ëõèí ò´ë³ áè÷êí ãåðì¢ä êåãäš, òåíä³ñ àäºì óãàºàð òåäíèã øèíšë³ä, çóðãèíü öîêš àâõä ýâò³ áîëíà. Òåäí³ñ õîë áèø òèèì äàëà ìåäìš³í óãà ãåðì¢ä á³³õäíü øîâóä ÷èãí èšëä³ä, îíüãàí ´ãäã³í óóðíà. Òèèã³ä òîºðóí îëàð öóãëðäã á³³ðí³ñ ´´ðõí á³³õ íóóðìóäò áîëí óñíà òîãòàëìóäò óñèã õîðøàõèí ò´ë³ íåìð áîîäãóä êåãäâ. ijê³ä òåäíèã ¢ðã³ëãî øèíšëš áîëõ, õîòûíü íåìš ´ãõä òóñòà áè÷êí ãåðì¢ä á³ðãäâ.
Àøëàä êåëõë³, Ãàðÿ Ëèäæèåâèí ê¢ö³š³õ ò´ñâèí ÷èíðíü èèì áîëšàíà:
Íåãäâä³ð, ò´ñâ éèðòìš õàðëºíà ò´ðèã ê¢ö³š³í³.
Õîéðäâðàð, Õàëüìãèí ºàçðò éèð õîâð áîëí ´â³ðö àœ-àºðóñä áîëí øîâóä îëàð á³³äøã îëíä ìåä¢ëëºí³ ò´ð áàñ õàºëãäšàíà.
ªóðâäâðàð, ýêîëîãèí òóñêàð ö³³ëºâðèí ê´äëìø êåëºíä ýííü ñ³í ¢ëã¢ð áîëšàíà. Øîâóä ᢢðëäã á³³ðíä ³ìòí èðš, òåäíèã ¢çš, òåäí³ òóñêàð ìåäš, ꢢêä-ê´â¢äò³í êåëš ´ãõìí áîëšàíà. Øîâóäûã áîëí öóã ³ìò³ òîîòûã ³ð¢í³ð õàäºëõëà, ìàíà ºàçð-óñí ÷èãí ÿñðàä á³³õèíü áàº÷óä ýí ¢ëã¢ð³ñ ìåäš àâõìí.
ijê³ä áîëõëà ýí ò´ñâä ñóðºóëü-ñóðºìšèí ÷èíðò³ òîîò á³³í³. Õàëüìãèí ñóðºóëü-ýðäìèí ïðîãðàììä ò´ðñêí ºàçð-óñíà, àœãóäûí áîëí øîâóäûí òóñê ìàòåðèàë îëçëàä, èèì á³³ðíä ñóðºóëü÷íðèã àâ÷ èð³ä, èëäíü ÿìàðàí øîâóä òååãò íèñš èðš ¢âëçäãèíü ¢ç¢ëõ òààë ó÷ðõìí. Øîâóä ᢢðëäã îðìñèí ´´ð øèøëœ òàëâœãóä ºàðºàä, òåð¢í³ñ ꢢêä-ê´â¢ä º³³õ³ä,øèíšëëò êåäã òààë ò´ñâèí á¢ð䳺³÷íð êåš ÷àäšàíà.
Òóðèçìèí õàëõàð áຠáèø àðº ýí ò´ñâ ¢¢ä³š³í³. Íåã ¢ë¢ ýêîëîãè÷åñê òóðèçì äåëãð¢ëëºíä ýííü éèð òóñòà.
Ýêîëîãèí áîëí îðíèòîëîãèí õàëõàð îþòíð áîëí íîìòíð ýíä øèíšëëò êåõ àðº àâ÷àíà. Ýí ò´ñâèí ò¢ð¢í äåâñœãèíü ê¢ö³ëºíä ºàðºãäñí ì´œãí òèèì òóñòà êåâ³ð îëçëãäâ, áຠáèø ê´äëìø êåãäâ. Òèèã³ä ò´ñâèã öààðàíäíü ´ð㚢ë³ä, íåìð 촜㠺àðºàä, öààäê ê´äëìøèã êåõë³, ýííü èê èðã÷ò³ áîëí òóñòà êåðã áîëõìí.

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ