Õàëüìãèí Ëåâèòàí áîëš íåð³í òóóðóëâ

Õàð ´ðë³ ê¢œêí³ä, Õàëüìã ðàäèî ýâð³ ê´äëìø³í ýêëí áèé, - Ýëñò êåëš³í³. ѳí 碢ä á³ðš õîíâò, ê¢íäò³ ìàíà ðàäèîñîœñà÷íð,- ãèš äèêòîð ×åíêàëèí Áàäì ìàäíèã ñåð¢ëäã áèë³… Çóã ðàäèîä ê´äëõ³ñ óðä ýí óò òîîäàí õ´ðí òàâí šèëä³í áàðèí õàëõàð ¢¢ëäš, ò´ðñêí "Õàëüìã ¢íí³ííü" äåëãðëòä áຠáèø ò³âö³í îðóëñí ê¢í áîëšàíà. ¡í³ðòíü êåëõä, ×åíêàëèí Áàäìèí òóñêàð áè÷õä, íåã òàëàñíü, àìð áîëõ ãèš ìåäãäí³, þœãàä ãèõë³ êåñã šèëä³í õàìäàí íåã êîëëåêòèâä ê´äëñí, íåã-íåã³í ñ³³í³ð ìåääã, òàíüäã ³ìòí áîëšàíàâèäí. Çóã, òàëäàí õàëõàñíü áîëõëà, ýí¢í³ òóñêàð áè÷õä ç´â³ð àìð áèø áîëâ, òåä¢ ìåò ýí ìåä³òèí á³³äë-šèðºëíü ´â³ðö, ñîíüí áîëš íàíä ìåäãäâ, êåí-íåãíäíü ¢ëã¢ð-¢çìš áîëõíü ÷èãí ëàâòà.
- Ýê-ýöêì 2-÷ ¡ëä÷í³ á³³ðí óëñ, çóã áèäí ´ðê-á¢ë³ðí Ëîëàä, ç³³ñœ Áàëçíà ª³ð³ ýçëš³ñí ºàçðò, á³³ë³âèäí. Ìàíš ýöêì Áàëçíà ª³ð³í à÷ ꢢêí Àìóëœãèí ê´â¢í áîëšàíà. Êåëõä, òðåíåð Öåðí Ñàíäæèåâè÷ Áàëçàíîâëà áèäí ä´ðâäã÷ ¢é äååð³í á³³í³âèäí, - ãèš Áîðèñ Ìàíäæèåâè÷ óðäíü êåëñí áîëäã.
Ýýš-ààâíü ç´â³ð ýðò³ð ´œãðõë³íü, ýöêèíü àâºíðíü àñðñí á³³š. Áåìá àâºíü ãåëœ á³³ñí, òèèã³ä à÷ ê´â¢º³í õóðëä ´ã³ä ìàíšèí ñóðºàëü äàñõõàð ñåäõë³íü, òåðíü çóëàä 㢢š îäíà. Óäë óãà Äåëãð ꢢêíë³ õàíüöàä, ´ðê-á¢ë³í ´íä³ëºí³. Éèñí ¢ðí³ñíü òàâíü ãåìèí óðøãàð áè÷êíä³í ´œãðâ, òåã³ä ä´ðâí ¢ð³í äàõóëàä ×åíêàëååâèõí Ñèâð¢ð òóóãäíà.
- Îðñ êåë òàñ ìåääãî ýê-ýöêì óóë õàëüìã óëñ áèë³, áóðõí-íîìä èê³ð ø¢òäã á³³ñìí, òåã³ä ÷èãí áè õàëüìã êåë³í ñ³³í³ð ìåäñí áîëõãîâ. Ä´÷äã÷ šèëì¢äèí ýêëö³ð ýöêì Ëîëàä àõ àäó÷àð ê´äëš³ë³. Ëîëàä, Öóãñîþçí ñàíàòîðüò, áèé³í ýìí¢ëš³ñí ñàäâ ãåìò³ ³ìòèã ã¢¢í³ ÷è㳺³ð òåòêäã á³³ñìí. Äèãò³ õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð ýêë³ä òóóõä ýöêì àäóºàí Õàð ªàçð òàë ê´´º³ä éîâš îäëà, ýã÷ì áîëõëà ¡ëä÷íä ºàºàäàí ãèè÷ëš³ñí áèë³. Òåã³ä Ñèâðò îäàä, ãååäðš îäñí ýöê ýã÷ õîéðàí Ëîëàä ¢ëäñí ìàœºä ¢¢ðì¢ä³ðí äàìšàä ³ð³ ãèš îëš àâëàâèäí,- ãèš ìåä³ò áຠöàãà òîäëâðìóäàí ñåð㳚 êåëñìí.
Êðàñíîÿðñê áàëºñ ê¢ð³ä óãà á³³òëíü êèèòí âàãîíä Áàäìèí ä¢ ê¢¢êíü ê¢íä³ð ãåìò³ä õààëºäàí ´œãðõë³íü, áóðõí-íîìä ø¢òäã ýêíü ºóðâí ´äð äàðàíäàí çóë ´ðã³ä, íîì óìøàä éîâñíü êåñãò³í ìåä³òèí óõàíàñ ºàðëãî á³³â. Íîâîñèáèðñê îáëàñòèí Áîëîòíèíñê ðàéîíà Çóäîâî ñåë³í³ ýêëö øêîëä éèñò³ä³í Áàäì ê´â¢í íåãäã÷ êëàññò ñóðâ. ѳ³í³ð ñóðàä, àðâí êëàññ ÷è볚 éîâõëàíü ýê-ýöêíü òàëäàí õàëüìãóäûí ´ðê-á¢ëì¢ä äàõàä, òååã³í ñàíàä, Êàçàõñòàíóð í¢¢š ºàðíà. Òèèãõä Êàçàõñòàíà ýìíã ºàçðèã ýä-áîä êåõ³ð îðí-íóòãèí öóã ðåñïóáëèê¢ä³ñ èèã³ð³í îëí áàº÷óä èðâ. (Êåëõä, 2004 šèëèí çóíàð Á.×åíêàëååâ ²ð³ñ³í ñåë³í³ ýäë-àõóí ìèíèñòð À.Ãîðäååâèí ç³ðëã³ð ýìíã ºàçð ýä-áîä êåñí³ 50 šèëèí ´´íë³ èðëö¢ëš ´´íèí ìåäàëÿð à÷ëãäâ. - Ë.Ï.) Õàëüìãóä õ³ð¢ ò´ðñêí ºàçðóðí í¢¢š ºàðòë ×åíêàëååâèõí ýíä³í á³³â. 1957 šèëä áîëõëà ýäí³ ´ðê-á¢ë ¡ëä÷íä³í èðâ.
Áàäìèí Áàòàí ñåëâã³ð
"Õàëüìã ¢ííä" ýêëš ê´äëñìí
- Ñèâðò óðºà ìîäí çààãò ´ñ³ä-áîññí íàíä ýœ-çàõ óãà íàëàñí õàëüìã òåã ò¢ð¢í äàðóºàí éèð àêàä þìí áîëš ìåäãäë³. Ìàðò ñàðä öàñí-øóóðºí ãèäã þìí óãà, õàð ºàçð, ñàëà-ñàäðãóäàð óñí 㢢š³í³. ¡ëä÷í³ñ ìàíà ´ðê-á¢ë éîâºàð Ëîëàä ê¢ðë³. Ýíä³ñí ºàðàä, "Áóðàòèíñêèé" ñîâõîçèí íåãäã÷ ôåðìä á³³ðøëâèäí, íåâ÷êí çóóð ýíä òðàêòîðèñò³ð ê´äëë³â,- ãèš Áîðèñ Ìàíäæèåâè÷ êåëñíü òîäëãäíà.
1957 šèëèí àâãóñò ñàðä áîëõëà ýí òàëäàí áàº÷óäëà õàìäàí Ñòàâðîïîëüñê áàãøíðèí èíñòèòóòä ø¢¢âð ´ã³ä, ýêë³ä ñóðâ. Çååãò³ èê õàð í¢äò³, àòõð ¢ñò³ øóëóí-øóäðìã áààõí ê´â¢í êåä¢ ê¢¢êí³ ç¢ðê ¢¢ì¢ëñí áîëõ! Áàäì áîëõëà ø¢¢âð ´ã÷³º³ä, Øàðíóòà øàð ꢢêí Ìàíäæóðàêîâà Øóðàëà òàíüëäàä, äóðàí ´ã³ä, áàº÷óä ¢¢ðëí³. Íåãäã÷ êóðñòàí äåêàáðü ñàðä Ñòàâðîïîëüä ñóð÷àñí ò³âí õàëüìãóä äóíäàñ ×åíêàëèí Áàäì ò¢ð¢ë³ä ãåð àâàä, êîìñîìîëüñê õ¢ðì êåš.
Õîéð šèëä³í áàãøíðèí èíñòèòóä ñóðàä ºàðõëàíü, áàãøíü, ïðîôåññîð Áàäìèí Áàòà ýí¢íä "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòä ê´äëõ ñåëâã ´ãäã áîëíà. Òèèãõä, òóóâðàñ èðñí äàðó, ýâð³ ò´ðñêí ãàçåò³í áîñõõ êåðãò³ á³³ñìí, õàëüìã êåë³í éè뺳í ñ³³í³ð ìåääã ê´äë³÷íð ÷èãí ãàçåòä èê³ð êåðãëãäš³ë³.
- Íàìàã ãàçåòä èðõä àõ ðåäàêòîðàð Ìóê´â¢í³ Äîðš ê´äëš³ë³, Äîðšèí Áàñœ áîëõëà ðåäàêòîðèí äàðóê á³³ñìí. Ò¢ð¢í äàðóºàí íàíä ìàíà óóºí áè÷³÷íð-ø¢ëã÷íð í¢äí-àìí áîëš, ñ¢â-ñåëâã³ðí, á¢ë³í ¢ã³ðí ÷èãí ä´œíâ. Òåã³ä ïåíñüò ºàðòëàí óò òîîäàí õ´ðí òàâí šèëä³í ò´ðñêí ãàçåòä³í ê´äë¢â, ñ¢ë àðâí šèëèí ýðãöä ðåäàêòîðèí äàðóêèí ¢¢ë äààš éîâëàâ, - ãèš ×åíêàëèí Áàäì áàðèí äåëãðëòèí õàëõàð ¢¢ëäš éîâñí öàãàí á¢ë³í³ð òîäëäìí.
Õ´ðí òàâí šèëä³í ýí êåä¢ ñòàòüÿ áåëäñí áîëõ, êåä¢ ³ìòíë³ õàðºš, ñîíüí ìàòåðèàëìóä ãàçåòä áàðëñí áîëõ, òàœº÷ä ýñ îäñí ºàçð ÷èãí óãà áîëõ. Êåí-íåãíë³íü ýýëò³, èí³äò³-øîãòà, ¢ãò³-ꢢðò³ Áîðèñ Ìàíäæèåâè÷ êåíë³íü áîëâ ÷èãí ¢ã³í îëš ê¢¢íääìí.
- ×åíêàëèí Áàäì éîâñí ºàçðò äàœãèí ìåë èí³äí-íààäí ñîœñãääã, öóãòàí øóóãàä-íèðã³ä á³³äìí, - ãèš ìàíà ðåäàêöèí àõ ¢éèí æóðíàëèñòíð êåëäãíü áàñ ¢íí þìí.
Áè ÷èãí Áîðèñ Ìàíäæèåâè÷ë³ õàìäàí êåä¢ ä³êš êîìàíäèðîâêä éîâñí áîëõâèäí, øîã éîâäëìóäûí òóñêàð êåë³ä, ýëêí ê´øòë ꢢã èí³ëºäìí. Òåã³ä õààëº ÿìð óò áîëâ ÷èãí êå糺¢ð-ÿçàºóð õîë ðàéîäò ê¢ðñ³í ìåääãî áèë³âèäí. Äó äóóëàä îðêõëàíü ìàíà êîëëåêòèâä ýí¢íë³ ³äëöäã ê¢í óãà áîëäìí. Áຠöàãòàí Ñòàâðîïîëüä ñóð÷ éîâñí êåìäíü ×åíêàëèí Áàäìèã ¢¢ðì¢äíü: "Ìàíà Èâ Ìîíòàí",- ãèš õàðà áèø³ð äóóääã á³³š.
Õ´ðí òàâí šèëèí ýðãöä Áîðèñ Ìàíäæèåâè÷ êåä¢ áàº÷óäò ä´œã³í ê¢ðãš, æóðíàëèñò áîëš ò´ëšõä òóñëñí áîëõ! Ýí¢í³ ò¢ð¢í ñóðºóëü÷íðíü îäà à÷òà àìðëºíäàí ºàðñí äàìøëòòà ãèñí æóðíàëèñòíð ì´í, ýâð³ öàãòàí áè ÷èãí ýí¢í³ ºàðäâðò ê´äëš éîâëàâ. Êèëìšëš õ³ë³º³ä, àðº-÷èäë³ðí í´êä áîëñíä áèäí äàœãèí àõ ¢¢ðò³í õàííàâèäí.
Êåñã šèëèí òóðøàðò ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äëñí ò´ë³ä³í ×åíêàëèí Áàäì êåñã Ê¢íäëëºí³ ºàøãóäàð à÷ëãäâ, 1966 šèëä "ÑÑÑÐ-èí à÷òà ðàäèñò" ãèäã ´´ä³í öîë 碢â. Õàëüìã Òàœº÷èí ñîéëûí à÷òà ê´äë³÷èí áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ê¢íäò³ èðãí³ ´´ä³í öîë 碢š³ñí ìàíà âåòåðàí ãåìèí óðøãàð ö´í šèë õîîðàí ñ³³º³í õ³³š îäñíü îäà ê¢ðòë ºàøóòà éîâäë áîëš óõàíàñ ºàðõø. Çóðºàí çåíü, àðâí íåãí çååíöðíü áîëõëà îäà òîîìñðòà ààâèííü íåðèíü äóóäóëš áàõòíà.
- Õ´âò³ ꢢíä áèé³í òîîëš ÷àäõâ, êåíä ÷èãí ìó þì êåñí óãàâ, õ³ðíü, àðº á³³õë³, öóãòàäíü í´êä áîëõàð ç¢òêë³â. Ñåäêë³í ò³âš ê´äëñí ò´ë³äì íàìàã ´´ä³í³ð à÷ëâ, ³ìòí íàìàã òåâ÷š ê¢íäëí³, ýœêð àâàëüòàºàí õîþðí óò íàñ íàñëš íèèò³º³ð á³³í³âèäí, òèèãõë³ ýí¢í³ñ äàâó õ´â-êèøã á³³õèé, - ãèš íåã öàãò Áîðèñ Ìàíäæèåâè÷ áàõòñí á³³äëò³º³ð êåëñíü áàñ ìåë ¢íí áîëâ ãèš ñàíãäíà.
Ëþáîâü ÏÞÐÂÅÅÂÀ