Çóëûí ´äð Õàëüìãò åâ³ëò³ ñ³í áîëâ

¥ð¢í éèñí ÷àñëà îëí ê¢í, èê áè÷êí óãà Öóòõëœ õóðëä èð³ä áàéðèí èê ì´ðã¢ëä îðëöâ. Ì´ðã¢ëèí ºîë õîðàä Õàëüìãèí øàší ëàì, õóðëûí ãåëœã¢ä îðš èðñèã ³ìòí áîñš òîñâ. Ì´ðã¢ëèí ´ìí öóãëðñí óëñèã Çóëûí áàéðëà Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å é´ð³â. Õàëüìãóä øèí šèë îðšàõèí òåìäã áîëš ê¢íäëäã áàéð - öóãòàä èê òààñòà. Äàâñí šèë öóã ìàäíä ìó áèø áîëâ, öóã õàëõàðí óðàëàí èøêäë êåš, òåìäãëñ³í ê¢ö³ñí á³³í³âèäí. Îðšàõ šèëèí ´ëç³ä áàãòõèí ò´ë³ öàºàí ñåäêë³ñí çàëüâðš, çóðºàí ç¢¢ë ³ìòí, öóã ³ìò³ òîîò ýð¢ë-ìåíä, ìàœíà òèíüãð á³³òõ³, ãèš íîìä îðõìí. ×èê ñåäêëò³, áàò ýð¢ë-ìåíä ýí ºàçð äååð éîâõ áàéðàñ èê êèøã óãà. Öóãòàí ýð¢ë-äîðóë, ñàíñàí ê¢ö³š á³³òí! - ãèš øàší ëàì öóãëðñí óëñèã é´ð³â.
Êåëí-óëñèí áàéðò òàœº÷èí Òîëºà÷ äàœãèí îðëöíà. Ýí šèë ÷èãí Çóëûí áàéðëà öóãëðñí óëñèã é´ð³õ³ð Àëåêñåé Îðëîâ èðš, ç¢ðêíè á¢ë³í ¢ãì¢ä òàœº÷èí óëñò íåð³äâ. Á¢êëä³í àìð áèø öàãò äàâñí šèë Õàëüìãò ìó áèø áîëñíä ê¢í áîëºíà ò³âö á³³õèíü òàœº÷èí Òîëºà÷ òåìäãëâ. Óõàí-ñåäêë³ðí íè-íåãí áîëàä, øàšíà åâ³ëä³í áàãòàä, êåñã òîîòàí ê¢ö³š ÷àäâèäí. Îþíè šèðºëä, øàšíà áàòðëºíä äàâñí öàãèí äîòð ó÷ðñí öóã ñ³í òîîò Õàëüìãèí øàší ëàìèí ¢¢ëäâðë³ çàëºëäàòà. Ê¢íäò³ ýí ¢¢ëä õ´ðí òàâí šèëä³í ¢¢ëäš éîâõ ´´íë³íü ¢íí ñåäêë³ñí é´ð³º³ä, ¢¢ëäâðòíü øèí ê¢ö³ìš äóðäâ.
Øàší ëàìèã Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìèí ãåëœã¢äèí íåðí äååð³ñ Öóòõëœ õóðëûí àäìèíèñòðàòîð Ñàíàí ãåëœ é´ð³â. Çóëûí áàéðàí ñ³³õí èê õóðëäàí öóãëðš òåìäãëš³õä, ñåë³í áîëºíä õóðëìóä áîëí ñóâðºí áîñõãäñíä, õóðëä øàšíà íîìèí ñ³í áåëäâð àâñí ãåëœã¢ä ê´äëš³õä, ä³ê³ä ÷èãí îëí áàº÷óä øàšíà ìåäðë äàñ÷ àâ÷àõä, Áóðõí Áàãøèí íîì òàœº÷ä äåëãðëò àâ÷ éîâõäíü, íàíü ÷èãí êåñã ¢¢ëäâðò øàší ëàìèí èê à÷-òóñ á³³í³. Òåð¢ãèíü õóðëûí ãåëœã¢ä ìåäí³, èê ´´ä³í ¢íëí³. Îëí šèëä³í õàìäàí ¢¢ëäš éîâõ ã¢í ñåäêëèí õàíëòàí Ñàíàí ãåëœ ìåä¢ëâ. Òàœº÷ä ¢¢ëäš³õ øàšíà íèèö³ñèí áîëí îëí óëñèí íåðí äååð³ñ øàší ëàìèã Íèíà Îâøèíîâíà Êîêøàåâà é´ð³š êåëâ. Îëí šèë õóðëûí ¢¢ëäâðò îðëöš éîâõ ìåä³òíð áîëí áàº÷óä øàší ëàìä íåð³äš øàšíà ã¢í ÷èíðò³ éîñðõë ê¢ö³â. Áóðõí Áàãøèí íîì äåëãð¢ë뺳ð ðèíïî÷å êåš éîâõ ¢¢ëäâðíü óëì ê¢ö³ìšò³ áîëòõà, ìåäðëíü óëì ´ñ³ä, íèë÷íü öóã äåëê³ä ê¢ð÷ éîâòõà ãèñí ã¢í óòõòàºàð øèøëœ áåëã¢ä á³ð¢ëš ´ããäâ. Òåð òîîä øàšíà íîìä öåðãëš éîâõèí ¢¢ëä³÷èí ñåäêëíü äàœãèí áàò éîâòõà, ãèš öåöã¢ä çàëš ´ããäâ. Òèèãš ³ìòí Õàëüìãèí øàší ëàìä ã¢í õàíëòàí áîëí ê¢íäë뺳í ìåä¢ëâ.
Äàðóíü èê ì´ðã¢ë áîëàä, õóðëä èðñí óëñ øàší ëàìèí ³äñò ê¢ðòâ. ¥´ã¢ðíü äàâš ºàð÷ éîâõ ê¢í áîëºíà šèðºë îðšàõ šèëä åâ³ëò³ áîëòõà ãèš é´ð³º³ä, ìàíà îþíè ºàðäà÷ þí ãèš ñàíñí áîëõ ãèñí óõàí îðâ. Ýêë³ä ¢¢ëä³í îðšàõäíü Ëåðìîíòîâèí óóëüíöàð á³³ñí ì´ðã¢ëèí ãåðò ³ìòí ³ð³ áàãòäã áèë³. Õ´´ííü Àðøàíä õóðë òîñõãäàä, øàšíà éîñðõë ê¢ö³õä, îðõä ñ³í òààëòà áîëâ. Áîëâ ñ³³í³ñ ñ³íü óëì õ³³ãäí³ ã躳ä, áàëºñíàñ õîë áîëšàíà. Òåã³ä õîòë áàëºñíä ýí õóðë òîñõãäñí ³ìòí íààðàí èðäãíü òàñðšàõø. Ýí šèë íàñàí óòäóëëºíà ì´ðã¢ëä ³ìòí éèð îëàð èðñèíü ìåä³ä, øàší ëàì éèð èê³ð áàéðëâ. Õàìäàí êåñã èê ê´äëìø êåñí, ´âêíðèí àâúÿñìóä ñåð㳚 àâñí àìð áèø áîëâ, ÷èê ñåäêëèí çàëìšòà öàãèã, ´´ðíü éîâñí óëñèã òîäëàä, º³³õ¢ëèí ìàòåðèàëìóäò áîëí çóðãóäò òóóš áîëñí òåð öàã îðñèíü øàší ëàì öóã óëñëà õàìäàí îíüãàí ´ã÷ õ³ë³â.
Ýí ´äð àñõí "¥´ðäíð" áèèºèí òåàòðèí êîíöåðòèí ´ìí Ñïîðòûí èê á³³øœä öóãëðñí óëñ Õàëüìãèí øàší ëàìèí ¢¢ëäâðèí 25 šèëèí ´´íä íåð³äš, Òýëî Òóëêó ðèíïî÷åä é´ð³ëèí ¢ãì¢ä³í íåð³äâ. Ñîéëûí ê´äë³÷íð Ñàâð Êàòàåâèí "Áóìáèí îðí" ãèäã ê´ãšìèí ¢¢ä³âðèí íåã ³œãèíü òàòš, Õàëüìãèí øàší ëàìä ê¢íäë뺳í ìåä¢ëâ.
Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí íåãäã÷ äàðóê Ñåðãåé Áàäìàåâ é´ð³ëèí ¢ã êåëš, øàší ëàìä ïðàâèòåëüñòâèí Ê¢íäëëºí³ ºàøã á³ð¢ëš ´ãâ. Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Ìàðèíà Ìóêàáåíîâàí íåðí äååð³ñ í´êäíü Ïîëèíà Øàðâåíîâà Òýëî Òóëêó ðèíïî÷åã é´ð³º³ä, Îðí-Íóòãèí Õ¢¢âèí êåëí-óëñèí õ³ðëö³í³ ò´ð³ð ¢¢ëääã êîìèòåòèí Ê¢íäëëºí³ ºàøã áîëí Õàíëòûí áè÷ã á³ð¢ëš ´ãâ. Ìàðèíà Ìóêàáåíîâà øèøëœ áèéèííü íåðí äååð³ñ íîóòáóê øàší ëàìä áåëãëñèíü áàñ á³ð¢ëš ´ãâ.
Äàðóíü ò³³ç äååð Õàëüìãèí Ãåðîé, ²ð³ñ³í èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Ïåòð Íàäáèòîâ, Õàëüìã óëñèí àðòèñò Èâàí Óëàíîâ, Õàëüìã óëñèí ø¢ëã÷ Âëàäèìèð Íóðîâ, Ò´âäèí èíüã¢äèí íèèö³í³ àõëà÷ Àíòîíèíà Êîîêóåâà, "Ìàíà ç´´ð" ãèäã áóéí÷ ñåäêëèí ñàœãèí àõëà÷, Õàëüìã Òàœº÷èí ê¢íäò³ èðãí Èâàí Áàñàíãîâ ºàð÷ èð³ä, Õàëüìãèí øàší ëàìèí êåñí òîîòûã ´´ä³í ¢íë³ä, à÷-òóñèíü òåìäãëš é´ð³â. "Îëíà ò´ë³" ("Îáùåñòâåííîå ïðèçíàíèå") ãèäã ì´ð³º³ð à÷ëšàºàä, Èâàí Áàñàíãîâèí êåëñ³ð, Ñèâðò ê´ãøí ààâ-ýýšíð õóëõàºàð áóðõíäàí ì´ðãš³ñí áîëõëà, îäà ìàíà öàãà ³ìòí íåã ¢ë¢ áàº÷óä ýâð³ííü òàœº÷äàí, ýâð³ õóðëäàí èðš, áóðõíä çàëüâðíà. Õ´ðí òàâí šèëèí òóðøàðò øàšàí, îþíè ç´´ð³í øèí³ñ áîñõš àâëºàð òèèì èê èøêäë êåãäâ. Ýí¢íäíü Õàëüìãèí øàší ëàìèí èê à÷-òóñ á³³í³. Õàëüìãóäûí õ´â³ð ò´ðñí øàší ëàì îäà ¢¢ëäâð³í óëì äåëãð¢ë³ä, ²ð³ñ³ä, Ìëä, ÑÍÃ-ä Äàëà ëàìèí ê¢íäò³ ýë÷ áîëš ¢¢ëäš³í³. Õàëüìãò øàší äåëãðëò àâ÷àõèí ÷èíðèã ýííü èë³ð ¢ç¢ëš³í³. Õàëüìãèí õàçãóäûí îäìí Ýðäíü Ìàíæèêîâ øàší ëàìä õàçãóäûí ìåäàëü á³ð¢ëš ´ãâ.
Äåëê³í îðí-íóòãóäò õàëüìã áèèºèí êå-ñ³³õíèã ¢ç¢ëš, íåð ºàðñí "¥´ðäíð" áèèºèí òåàòð Õàëüìãèí øàší ëàìä, ýíä öóãëðñí öóã óëñò Çóëûí áàéðòíü íåð³äš, õàëüìã áèèºèí êå-ñ³³õí³ñíü ´ðãìšò³ êåâ³ð ¢ç¢ëâ.

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ