Ýðäíü áîëñí ýýšì, ýð¢ë-ìåíä á³³ºèò!

Ýí íåã ä³êš ó÷ðñí éîâäë ãèš áè÷³ ñàíòí. Ê´ò÷íð³ íóòãò Øîðâ ºîëûí ê´â³ä á³³äã ¥âäã ãèäã áè÷êí ñåë³í³ ìåä³òíðèã - Áîëäàíà Ëàðëó, Çàñòîíà Õóëõà÷, Õóöèí Ìàíš ºóðâèã - Êåðìí ³âð òåâ÷š éîâëà. Êèèòí öàãëàíü çàòüòà óëàí çàíäðñí ö³³º³ðí, õàëóí öàãëàíü óíäèíü õ³ð¢ë³ä êèèòí ÷è㳺³ð òîîš éîâëà. Çóëàí, Öàºàºàí êåñí öàãò ºóðâí ê´ãø³ã ìàðòäãî áèë³. Ê´ãøí óëñèã òåâ÷õ êåðãò³, ê´ãøí ê¢í íèëõ ꢢêäë³ ³äë ã躳ä îäà áèéíü éèðí òàâ ê¢ðñí Êåðìí äàœãèí êåëäìí.
Àâàëüòàºàí, Äîðš Ñàí÷èðîâè÷ò³, Êåðìí ×îíàåâíà ò³âí çóðºàí šèë ñåäêë-óõàºàí ìåäëöš íè-íåãí á³³ë³. Òàâí ê´â¢í, òàâí ꢢêí Ïàòàåâèõí³ ´ðê-á¢ëä ò´ðš ºàðëà. ͳ³ìèíü ´ñê³ä-áîñõàä, êå糜ê àâã-á³ðö³ð ñóðºìš ´ã³ä, šèðºëèí õààëºä îðóëëà. Àëüä éîââ ÷èãí ÷èê õààëºàð éîâòí, ÷èê ñåäêë 碢òí, ÷èê óõà á³ðòí ã躳ä ꢢêäò³í çààäìí. Ýðäíü áîëñí ýê-ýöêèí çààñí ñóðºìš ÷èëøãî ç´´ð áîëš ê¢¢êäèííü ñåäêë-óõàíä, ÷ååšä ò´´íð³ä ¢ëäâ.
- Ìààì, ýíäð ìèíè ºàðñí ´äð áîëâçà? - ã躳ä Áóëºí ꢢêíü øîãëàä ýê³ñí ñóðâ.
- Óãà, ìèíè ºàðñí ´äð ýñèé? Éèðí òàâòà áîëóâ, - ãèâ ýêíü.
- ͳ, òèèãõë³, êå庳 á¢øì¢ä³í ´ìñš àâõìí, îäà ãèè÷íð îðš èðõ. Äîìáðàí öîêàä, ãèè÷íð³í òîñõìí, - ã躳ä Áóëºí ꢢêí ýêèííü ¢ñèíü ñàìëàä, õîéð ã¢ð³ ê庳ä, àëü÷óðèíü òàã ê庳ä áîîâ.
- Íàìèéè, ãèè÷íð³í òîñàä, äîìáðò áèèë³ä ÷èãí á³³õãîâ, - òàø-òàø ã躳ä éèðí òàâòà ýêíü èí³â. - Àëòà, Á¢¢ð÷³, Ãèëÿø (ä¢ ê¢¢êí áîëí ä¢ ê´â¢í³ ꢢêäíü - àâò.) ýäí èðõèé? Ìèíè ¢ð ꢢê Áåìáø³ Øóóðàã äóóäâò? Ê¢¢êøì îäàõí ñ³³º³í õ³³â ýñèé, õ³³ðõí, - ãèš ñàíà÷ëäõâ.
- ×èíè çååíð èðõ. Áåìáø³ Øóóðà ¥âäãò á³³í³ëì, áàñ éèðí çóðºàòà áîëâ, èðš ÷àäøãî, - ãèš ê¢¢êíü êåë÷ê³ä, ºóðâäã÷ ñóðâðàí ýêíü áèéä³í êåëñèíü í¢äí³ õ³ë³ö³ðíü ìåäâ. Íàºö áåðãí³ííü òóñêàð êåëš³í³.
¡çñí-ñîœññí õîéðàí ìàðòàä, ¢ç³ä óãàºàí ¢çš éîâíàâ ãèš Ïààòàí Êåðìí áèéèííü òóñêàð êåëí³. Ýíäð ´äð ê¢ðòë á³³õ á³³äë³ðí, àâã-á³ðö³ðí à÷ èêò³ Ýêèí ä¢ðèã ³ð¢í êåâ³ð õàäºëš éîâíà. Íàñí ãèèãí öàãòàí ´ð¢í ýðò áîñõëàðí çóëàí ´ðã÷ê³ä, ýðê³í ýðã¢ëäìí. ªàíöõí ýâð³ííü ´ðê-á¢ë³í áèø ³ìò³-êèèò³ òîîòûã íîìäàí îðóëëà. Ýðäíü áîëñí ýêèí çàëüâðëºí òóñëñí äååð³í ¢ðí-ñàäíà, à÷íð-çååíðèí, šè÷íðèí šèðºëä áàò ò¢øã áîëíà.
Ê¢¢êäíü ýêèí çààñí ñóðºìšèí òóñêàð ø¢ëãë¢ë³ä ö´´êí ¢ã³ð ìåä¢ëâ:

Šèðºëèí šèì õààëºä
Ýëêì óðññí öàãò
Šèãò³ ìåäñí ³äë
Ýêì 碢äíä îðíà.
- Áè÷³ çîâ, êóêì,
Çîâõ ó÷ð óãà.
Çîðõ ìîäí êåâò³
Çîâëœ ³ðëš îäõ.
Çóã ñåäêë³í áè÷³ àëä,
Ñåäêë àëòíàñ ¢íò³!

Šèðºëèí á¢ò¢ õààëºä
Šîëàºàí ãååñí öàãò
Šèãò³ ìåäñí ³äë
Šèâð íàíä óðºàíà.
- Çîâõ ñààì ꢢíä ó÷ðíà.
Ç´ðñí òàëàñí áè÷³ öóõð,
Çóã ñåäêë³í áè÷³ àëä.
Ñåäêë àëòíàñ ¢íò³.

Šèðºëèí áàõìšòà ñààìä
Šèãò³ ìåäñí ³äë
Ýêì äîêúÿ ´ãí³:
Ê¢¢í³ šèðºë šèðëºí ìåò
Šèëì¢ä äàðàëäàä äàâõ,
Çóã ñåäêë³í áè÷³ àëä,
Ñåäêë àëòíàñ ¢íò³.
Šèðäã÷ šèëì¢äèí ÷èëã÷³ð óóºí ê´â¢í Àëåêñåé øêîëàí ò´ãñ³º³ä, Îðäæîíèêèäçå áàëºñíä ñåë³í³ ýäë-àõóí èíñòèòóòä ñóðºóëüä îðâ. Ä´ðâí šèëèí ñóðºóëÿí ÷è볺³ä, ò´ðñêí ðàéîíäàí áààõí çîîòåõíèê÷ Àëåêñåé Äîðäæèåâè÷ Ïàòàåâ èð³ä ê´äëë³. Ê´ò÷íð³, Èê Áóóðëà, Îêòÿáðüñê ðàéîäò ñåë³í³ ýäë-àõóí õàëõä îëí šèëä ê´äëâ. Õîéðäã÷ ê´â¢íü Âëàäèìèð Àºø áàëºñíä áàñ ñåë³í³ ýäë-àõóí èíñòèòóòä ýêîíîìèñòèí ýðäì äàñàä, áàñ ýâð³ ðàéîíäàí ýêë³ä ê´äëñí³ííü õ´´í ÊÍÈÈÌÑ-ò, áàëºñíà êàçíà÷åéñòâèí çàëëòä êåñã šèëä³í ê´äëë³. Êåñí ê´äëìø³í àðäíü îðš êåõ êåðãò³ ã躳ä ýêèííü çààñí òîîòûã õîéð óóºí ê´â¢íü ìàðòäãî áèë³. Ìîñêâà áàëºñíä áîëñí èê õóðãò Õàëüìã Òàœº÷èí ÊÍÈÈÌÑ-èí àõ òîî÷ Âëàäèìèð Äîðäæèåâè÷ Ïàòàåâèí êåñí ê´äëìø³ñ ¢ëã¢ð àâòí ã躳ä, îëíà í¢¢ðò êåëñí ¢ãì¢äèã ýêäíü èðš ñîœñóëñí öàãò Êåðìí ×îíàåâíà èê³ð áàéðëëà.
Äîðš Ñàí÷èðîâè÷ áîëí Êåðìí ×îíàåâíà äàëà ñóðºóëü óãà á³³ñí áèéíü í³³ìí ¢ðíä³í öóºàðàäíü ñóðºóëü ñóðºëà. Ìàíà õàäì ýê-ýöê õ³³ðò³ óëñ ãèš áåð³äíü êåëí³, ìàíà àâàëèí ýê-ýöêíü àëòí ñåäêëò³ óëñ ãèš ê¢ðãäíü êåëí³. Ìàíà ààâ-ýýš öåöí óëñ ãèš à÷íð-çååíðíü ìàãòíà. Ìàíà ýê-ýöê ìàíäëñí íàðíëà ³äë ãèš ¢ðí-ñàäíü áàõìš êåí³…
Ýêì - ãåðëò³ îäí,
Ýêì - ñåäêëèí áàõìš,
Ýêì - ñàðèí ãåðë,
Ýêì - ³ìä áóðõí.
ÄÎЊÈÍ Îòõí