Ãåâø Âàíšëèí òóñê ôèëüì ¢ç¢ëâ

Ôèëüìèí ïðåçåíòàöèã Õàëüìãèí øàší ëàì Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å í¢ð ¢ã êåëš ñåêâ. Áè÷êíä³í Àìåðèêä á³³ñí öàãòàí ãåâø Âàíšëèã ¢çš éîâñíà, òåð¢í³ á¢ðä³ñí öóòõëœä ò¢ð¢í áîëš Äàëà ëàìèí ãåã³íë³ õàðºñíàííü òóñêàð ðèíïî÷å êåë³ä, öóãëðñí óëñèã é´ð³º³ä, öóãòàä ýð¢ë-ìåíä äóðäã÷ àõð íîì óìøâ. Õóðëûí êîíôåðåíö-çàëä öóãëðñí óëñ äóíä áàº÷óä îëí áèë³. Šèðºëä þí ºîëëã÷ áîëäãèí òóñêàð, ì´œãí³ñ íàíü ñóðºóëü-ýðäì èê ÷èíð 碢äãèí, ´ìí³í ê¢ñë ò³â³ä, òåð¢íä ê¢ðõèí ò´ë³ ê¢÷í-÷èäë³í ºà𺚠¢¢ëäõèí òóñêàð ðèíïî÷å êåëñèã òåäí îíüãàí ´ã÷ ñîœñâ. Áóðõí Áàãø ýâð³ííü íîìäàí ÿºš ýí ºàçð äååð á³³õèí òóñê ìåäðëèí çààâð ´ãñìí. Òåð¢ãèíü ìåäš àâ÷, ÷èê õààëºàð éîâõèí òóñêàð øàší-ëàì êåëñèã ꢢêä-ê´â¢ä óõàíäàí òîäëš àâñí áîëõ. Áóðõí Áàãøèí íîìèã Àìåðèêèí ºàçðò òàðõàš éîâñí õàëüìã ëàìèí òóñê ôèëüìèã òèèì òîîëâðòà ¢ãì¢ä³ð îëíà îíüãò òóñõàñíü ÷èíðò³ áîëâ.
"Õàëüìã ëàì ãåâø Âàíšë" ãèäã íåðò³ ôèëüìèã Èðèíà Äîëãèíà ¢¢ðì¢äò³º³í öîêš àâ÷ îëí õ³ë³º³÷íðèí îíüãò òóñõàâ. Ôèëüìèã áåëäëºíä ýäí ºóðâí šèëä³í ê´äëâ. Õàëüìãèí øàší ëàì ãåâø Âàíšëèí øàšíà íîì äåëãð¢ëëºíä ê¢ðãñí èê íèë÷èí òóñêàð êåëš³õ ¢ãì¢ä³ð ôèëüì ýêëš³í³. Ýí èê ê´äëìø êåëºíä Èðèíà Äîëãèíàëà õàìäàí Áààòð Áàòóòåìèðîâ, Âëàäèìèð Êåíçååâ, áîëí íàíü ÷èãí îëí óëñ îðëöñìí. Àíãëü êåëí³ñ ìàòåðèàëìóäûã îð÷óëëºíä Áåì Ìèòðóåâ áîëí Ñàíàë Äæèãðóíîâ ä´œ áîëñìí. Èðèíàí ꢢêíü ÷èãí ýí êåðãò áàñ øóíìºà êåâ³ð îðëöñí áèë³. Öóã òåäí³ íåðäèã çààºàä, Èðèíà Äîëãèíà öóãòàäíü èê õàíëòàí ´ðãâ.
Ê´ò÷íð³ ðàéîíà Øèí Ì´ð ñåë³íä ´ñš-áîññí çóðºàòà Ëèšèí Áîòà Ò´âäèí ºàçðò áóðõíà íîì äàñõàð éîâñíà òóñêàð, õîòíà óëñ öóãòàí ÷àäñàðí ê´â¢íä õààëºäíü, õîë ºàçðò á³³š ñóðºóëü äàñõäíü ä´œ áîëñí á³³š. ѳ³õí çåã õàòõìðòà êåãäëì¢ä, ¢íò³ ýä ÷èãí ê´â¢íä ´ã÷ ò³âš. Àâºíü àëò, òàëäàí óëñ ìàëàñí çààš ´ã³ä, á³³ñ³ðí õóâàëöñíà òóñêàð êåëãäš³í³. Ê´â¢í Çóóºèí Àëòí äååâð¢ð éîâš îäñíà àðä Õàëüìãò, öóã ²ð³ñ³ä éîñí õîëüâðàä, øèí á³³äë òîãòàä, õóðëìóä óóðóëãäàä, êåñã çîâëœëà ³ìòí õàðºñìí. Öààšëà õàðºàä, á¢êë õàëüìã íóòã Ñèâðèí êèèòí ºàçðóð í¢¢ëºãäñìí. Öóã ýí éîâëäìóäûã ÷èãí ôèëüìèí á¢ð䳺³÷íð ¢ç¢ëš ÷àäâ. Ê¢¢í³ ºàçðóð éîâñí ê´â¢í³ñ 糜ã óãà á³³ñìí. Ãåâø Âàíšë ãèäã øàšíà íåð 碢º³ä, Àìåðèêä òóñàä, òåíä øàšíà íîì äåëãð¢ëñèíü ê¢í ìåäš³ñí óãà.
Çóóºèí Àëòí äååâðò ê¢ð³ä, øàšíà ñóðºóëüä îðñí ê´â¢í ñóðºóëÿí ñ³³í³ð äàñâ. Äðåïóíã Ãîìàíã õóðëä àðâí šèëèí ýðãöä íîìäàí ø¢ò³ä, ã¢í ìåäðë àâàä, ãåâøèí öîë 碢õ ø¢¢âðò³í ´´ðäñìí. Çóã òåð¢í³ ò´ë³ ç´â³ð èê ì´œãí êåðãò³ á³³ñìí. Òåã³ä Âàíšë õ³ð¢ õ³ð³ä, ýëãí-ñàäíàñ ä´œ àâõ ñàíà 碢ñìí. Áîëâ òàëäàí éîñí èðñí ºàçðóð õ³ðäã àðº óãà áîëâ. Òèèã³ä Ïåêèíä èð³ä, òåíä áóääèéñê íåã õóðëä öåðãëâ. Àíãëü êåë ìåääã Âàíšëèã áàãøíü àíãëèéñê íåðò³ íîìò øèíšë³÷ä ä´œ áîëòõà ãèš òàíüëäóëñí á³³š. Òèèã³ä õîéð šèëä³í Ìëûí áîëí Ò´âäèí ºàçðàð çóóëü÷ëñí íîìòä ä´œ áîëñíäàí îëñí ì´œã³í Âàíšë ãåâø ø¢¢âð ´ã÷, Äðåïóíã Ãîìàíã õóðëûí öóã ãåëœã¢äèã òîîºàä, áåëã³í íåð³äëºíä îëçëñí áîëšàíà. ijê³ä òåð ì´œãí³ñí øèí ñóð÷àõ ãåëœã¢äò ä´œ áîëäã ñàœãèã ýí á¢ðä³ñí áèë³. Öóã ýí¢í³ òóñêàð ôèëüìä êåëãäš³í³. ²ìòí³ êåëâð, òîäëâð îðóëš áåëäãäñí ôèëüìèã õ³ë³õä éèð ñîíüí áîëš. Ãåâø Âàíšëèí òóñê øèí îëí ìàòåðèàëûã ò¢¢ðâ³÷ Èðèíà Äîëãèíà îëš àâñèã ôèëüì ¢ç¢ëš³í³. Õàëüìãèí, ²ð³ñ³í àðõèâñ³ñ íàíü ºàçàäûí îðíà ç³ðì ìóçåéì¢äèí áîëí áèáëèîòåêñèí ñàœãàñ ìàòåðèàëìóä îëçëãäñíü ãåâøèí ä¢ðèã ê¢öö ñ³³í³ð ¢ç¢ëõä òóñòà áîëšàíà.
Äîêóìåíòàëüí îëí êàäðìóä ôèëüìä îðš. Äàëà ëàìèí ãåã³í ò¢ð¢í áîëš Õàëüìãò èðõä³í ýâð³ííü ñ³í íåã ¢ð - õàëüìã ëàì á³³ñí³ òóñêàð êåëñí ¢ãì¢äò³ êàäðìóä ôèëüìä îðš. ¥´ä³í öîëòà õàëüìã ëàìèí òóñêàð òèèãõä ³ìòí ò¢ð¢í áîëš ñîœññìí. Àìåðèê³ñ àäâîêàò Óðóáæóðèí Äàâà èðš, Øèí Ì´ðò ê¢ð³ä, òåíä Î÷ð ëàìèí îðøàâðò îäàä ì´ðãñèã ¢çñí óëñ ãåâø Âàíšëä òåð èê õàíëòàí ìåä¢ëš³õèíü ¢çš ìåäñìí. Ýíä Óðóáæóðèí Äàâà ãåâø Âàíšëèí ýëãí-ñàäíà òóñêàð ñîíüìñàä, à÷ ꢢêíë³íü Åâäîêèÿ Ïîâàåâàëà òàíüëäš ê¢¢íäâ. Ò¢ð¢í àâãòàí ýäí íåã ãåëœãèí òóñêàð êåëš³õ³í ìåäëãî á³³â. Áîëâ Äàëà ëàìèí ãåã³í ò¢ð¢í Õàëüìãò èðõ êåì¢ð êåñã òîîòíü èëäêãäâ. Äàëà ëàì ãåâøèí ýëãí-ñàäíëà õàðºàä ꢢíäñí³ äàðó, Åâäîêèÿ Àìåðèê îðõàð øèèäâ. Õàëüìãèí øàší ëàìèí ä´œã³ð òèèã³ð³í éîâõ õààëºíü ñåêãäâ.
Ãåâø Âàíšëèí òóñêàð ìåäš àâñí Øèí Ì´ðèí ³ìòí òåã³ä íåðò³ ëàìäàí íåð³äš ñóâðº ò³âõ³ð øèèäñìí. Õàëüìãèí øàší ëàìèí ñåëâã³ð òåäí Äèèëâðèí ñóâðº òîñõõàð øèèä³ä, öóãòàí õàìöš òåð¢ã³í áîñõñìí. Íåðò³ äóó÷ Áîðèñ Ãðåáåíùèêîâ èð³ä, ýí¢í³ òîñõëòä àðâí ì蜺í äîëëàð ºà𺚠´ãñìí. Âîëãîãðàäàñ íåã àðºëà÷ ñóâðºèí ´´ð àðòåçèàíñê õóäã ìàëòš ´ãñí³ áîëí íàíü ÷èãí ³ìòí³ öàºàí ñåäêëèí áîëí öóã óëñèí äåì³ð ãåâø Âàíšëä íåð³äñí ñóâðºí ò´ðñêí Øèí Ì´ðòíü áîñõãäñèíü ôèëüìä ¢ç¢ëãäš³í³.
ÐÔ-í îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Áàòîð Àäó÷èåâ ôèëüìèã õ³ë³º³ä, õàëüìã ëàìèí òóñêàð ìåäš àâñàí, îëíä òóñòà ¢¢ëäâð ê¢ö³õ ñåäêëèã ôèëüì áàòëšàõèíü òåìäãëâ. Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòð Õð Ýëüáèêîâ øàšíà íîì òàðõàëºíä èê ò³âö³í îðóëñí õàëüìã ëàìèí ¢¢ëäâð ¢ç¢ëñí éîâäëûí ÷èíðèã çààš êåëâ. Íîìòíð Ýëüçà Áàêàåâà áîëí Åêàòåðèíà Áàäìàåâà Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí íåðí äååð³ñ ôèëüì á¢ð䳺³÷íðèã é´ð³â. Õàëüìã Òàœº÷èí ê¢íäò³ èðãí Èâàí Áàñàíãîâèí êåëñ³ð, ôèëüì áåëäñí óëñ èê ê´äëìø êåñìí. Õàëüìã õóðëûí íèë÷³ð èèì êåðã êåãä³ä á³³õë³ ñ³í áîëõìí. Ñîéëíü, øàšíü á³³õë³ õàëüìã êåëí áóéñøãî. Èèì íåð òóóðñí õàëüìãóäûí šèðºëèí áîëí ¢¢ëäâðèí ¢ëã¢ð äååð áàº÷óäò ñóðºìš ´ãõë³, òàœº÷ äåëãð³ä éîâõìí. Áè÷êí õàëüìã ñåë³í³ñ Ò´âä îðàä ñóðºóëü ñóðàä, äàëà ºàòö òóñàä, òåíä øàšíà íîì äåëãð¢ëš, îëí ñóðºóëü÷íðòà áîëš õàëüìãèí íåðèã äåëê³ä òóóðóëñí ê´â¢í³ òóñêàð ôèëüì ºàðñíà ÷èíðíü éèð èê. Ýí ôèëüìèã òîîºèíü èêä¢ë³ä, öóã øêîëìóäàð èëã³ñí áîëõëà éèð ñ³í áîëõ áèë³ ãèñí ñåëâãèã Èâàí Íèìãèðîâè÷ îðóëâ. Ôèëîëîã íîìèí äîêòîð Ï¢ðâ³ Áèòêååâ, æóðíàëèñòíð Öàºàí Ìóêàáåíîâà, Ñàâð Ìàíäæèåâ, íàíü ÷èãí óëñ ôèëüì á¢ð䳺³÷íðèã é´ð³º³ä, ôèëüìèí õîéðäã÷ ³œãèíü ê¢ë³š³õ³í ìåä¢ëâ.
Õàëüìã óëñèí îþíè áîëí ñîéëûí šèðºëä ýí ôèëüì èê ÷èíðò³ éîâäë áîëšàõèíü òåìäãë³ä, ²ð³ñ³ä, Ìëä, ÑÍÃ-í íóòãóäò Äàëà ëàìèí ê¢íäò³ ýë÷ Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å øèí ôèëüìä íåð³äñí ꢢíäâðèã òîâ÷ëâ.

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ