Октябрин 30 - д – политическ засгас кґлті імнісн хаєцсн улсин санлын ґдр

Мана орн-нутгин тууљд политическ цааљллєн ґргір кесг арвад љилин туршарт кўцігдљілі. Гражданск дііні йовудт 1920-ч болн терўні ґмнк љилмўдт болн терўніс ґмн нерті номтнриг, бичічнриг орн -нутгас кґґљ єарєсмн. Кесг кўн діініс, Советин йосна цааљллєнас зулад мељі єатц орєсмн. Тер тоод сурєульта, номта хальмг сегітнр, офицермўд, бичічнр эмиграцд туссмн. Кесг - тўрў зўдўлі харєад, єазадын орнд біідг болв. Ода тедні элнцгўд- хулнцгуд Германьд, Францд, США- д болн кесг нань чигн орн-нутгудт бііні.

Советин йосна кўчн батрад делгрід йовсн бийнь политическ цааљллєн дару- дарунь кўцігдљілі. 1920-ч љилмўдин чилгчір, дікід 1937-1938 љилмўдт кесг мињєід, нам сайад кўн лагерьмўдт, тўўрмст кўнд-кўчр таалд кґдлід , наадкснь болхла дарунь зарє чигн, мґшклєн чигн угаєар хаљ алгдла. Нерті номтнр, инженермўд, бичічнр, регионмудын єардачнр тер тоод йовла.

Мана Хальмг Тањєчин єардачнр Араши Чапчаев, Анља Пюрбеев, чањє засгла харєад Сталинградск тўўрмд хаљ алгдла. Нег-негін муутхлєн тиигхд цуг орн-нутгт чигн, мана тањєчд чигн ґргљід йовла. Засгла харєсн єардачнрин элгн-саднь, эдні кўўкднь чигн орн-нутгин цааљас гетлсн уга, кесгнь бас тўўрмд, лагерьт тусад імнісн хаєцсмн.

Болв цуг хальмг улсин хамгин ик цааљлєн 1943 љил учрсмн. Бас ямаран чигн зарє, мґшклєн угаєар цуг улсиг гертіснь кґґљ єарєад товарн вагонд суулєад киитн хол Сиврўр 1943 љилин декабрин 28-д ўвлин тачкнсн киитнд кўчір йовулсмн. Мињєід улс зууран хаалєин кўчр -кўнд таалыг, киитиг, ґлн-яду біідлиг дааљ ядад імнісн хаєцсмн. Тернь бас орн-нутгин цааљллєн біісмн.

Сиврин тууврин 1943 -1944 љилин ўвлин цагла бас мињєід улс , хамгин тўрўнд бичкдўд, медітнр ґњгрсмн. Тиим ґршіњгў уга цааљла зуг хальмг улс харєсмн гиљ келљ болљана. Наадк келн-улсас зірмнь нам тооєан икдўлід тууврас тґрскн єазртан ирсн болхла хальмг улсин ґрілнь киитн Сиврин єазрт мґњкинд ўлдсмн.

Тедніс кесгнь билгті номтнр, эмчнр, багшнр болх біісмн, болв тиим арє кўчті йосн эднд ґгсн уга. Тиим зґв - йосн уга біідл дікљ давтгдх зґв уга, тегід иим зўсті аврлт уга йовдлыг уурулхин тґлі эгл улсин, олна организацсин, олн-імтні бўртклєні кўчинь ґґдлўлх кергті.

Зуг ода ирљ тиим ўўлдвр мана орн - нутгт эклід кўцігдљіні, олн імтні йос батруллєнд оньг ґггдљіні, олна организацсин болн политическ партьсин нилчнь ґсід бііні. Зуг демократин тиим тоотыг олзлад закани биш цааљлгч ўўлдвриг зогсаєад уурулљ болх біісмн. Болв єучдгч љилмўдт болн хґґннь чигн тиим зґв эгл улст ґггдљісмн уга.

Ґдгі цагт Уркаинд болљах діілдін бас Новроссийин регионмудын ґмніс зґрўлгдсн орн-нутгин йосна цааљллєна му ўлгўр болљана. Терўг зуг демократин чидлмўд уурулљ уга кељ чадх гиљ батар ицљ болљана.

Тўрвін Єуна