Äàœãèí ñàíàíä îðäã Äîîöœ õîòí

Õàëüìãèí êåñã íóòãóäûí îòãóä 1909 šèëèí ´ìí í¢¢äã³í óóðàä, íåã á³³ðíä ñåë³ä áîëí õîòäóä îëàð á³³š. Òèèãš Îêòÿáðüñê ðåâîëþöèí ´ìí ´ðãíä õàëüìã îòãóä áîëí íóòãóä öóºàð íåã á³³ðíä á³³ðøëäã, ýñ ãèš í¢¢äã áîëâ ÷èãí îíö á³³ðøëäã îðìñòà áîëñìí. Ñîâåòèí éîñí òîãòñí öàãò í¢¢äã õàëüìãóäûí íóòãóäûã íåã á³³ðíä ᢢðë¢ëõ ò´ð õàºëñìí. Òèèã³ä Ìàíöèí êåöèí íóòãò Äîîöœ íåð³äëºò³ á³³ðí³ ýðãíä áàñ òèèì íåð³äëºò³ õîòí ¢¢äñí áîëšàíà. Óðäíü ³ìò³õí óñòà ºàçð á³³š. Òåã³ä Äîîöœ, ä³ê³ä áîëõëà Äàöàí-õóäã ãèäã íåð³äëºí êå糜ê äîêóìåíòñò õàðºäã÷í. Äîîöœ õîòíä ñ¢ë ê¢ðòë ³ìò³õí óñòà õóäã á³³ñìí.
Óðäê öàãò Äîîöœ õîòí, óðäíü ýí¢ã ꢢòð ÷èãí ãèš íåð³ääã á³³š, Ïðèþòíîå ñåë³í³ ñîâåòèí ìåäëä îðäã á³³ñìí. ¥äã³ öàãò ÷èãí òåð êåâ³ðí Ïðèþòíîå ñåë³í³ á¢ðä³öèí õàíüä îðíà. ij³í³ ´ìí Äîîöœä Ìàíäæèåâèõí³, Òóðëàêîâèõí³, Ëèäæèåâèõí³, Ñàõàëîâèõí³, Áîëäàèêîâèõí³, Ìóëàåâèõí³, Ïþðâååâèõí³, Äæèäæèêîâèõí³, Ìîñååâèõí³, Ìó÷êàåâèõí³, íàíü ÷èãí êåñã ´ðê-á¢ëì¢ä á³³äã áèë³. Ýäí íåã-íåãíä³í ä´œ áîëš, õîîðíäàí éèð íèèò³º³ð á³³š, ìàëàí ´ñêš, êîëõîçä õ´´÷³ð, ¢êð÷³ð, ñààëü÷àð ê´äëš, øèí šèðºë¢ð ç´ðš á³³ñìí. Áîëâ ýäí³ ò´âêí¢í šèðºëèã ä³í ýâäâ. Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³í ýêëõë³, Äîîöœ õîòíà çàëóñ õîðòíà ´ìí³ñ áîñš, ò´ðñêí ºàçð-óñàí õàðñàä, çàëó-ç´ðìã³ð ä³³ëäñí áîëäã.
1943 šèëèí äåêàáðü ñàðèí 28-ä äîîöœãèõí áàñ õàëüìã óëñèííü ºàøóòà õ´â õóâàëöàä õ³ð ºàçðóð, êèèòí ¢çã¢ð òóóãäëà. Ñèâðò õàð ê´äëìø êåš, ê¢íä-ê¢÷ðèã äààš éîâñìí. Çóã ýäí çîâëœäàí äàðãäñí óãà. 1956 šèëä ò¢ð¢í õàëüìã ´ðê-á¢ëì¢ä ò´ðñêí ºàçðóðí òåìöâ. Òåð šèë Äîîöœ õîòíà ³ìòí áàñ ºàçðòàí í¢¢š èðñìí. 2016 šèëä Äîîöœ õîòíà óëñ ò´ðñêí ºàçð-óñíäàí èðñí³ 60 šèëèí ´´íèã áàéðòà-áàõìšòàºàð òåìäãëñí áèë³.
¥äã³ öàãò Äîîöœãèí ³ìòí³ èê çóíü Ïðèþòí ñåë³íä á³³í³. Ýäí öóºàð ñ³³õí õàëüìã êåëò³. Äîîöœãèõí ò´ðñêí÷ ñåäêëò³, õîîðíäàí éèð íè ³ìòí ì´í. Òåð þœãàä ãèõë³ ýäí õîîðíäàí íèèò³º³ð á³³š, ÿìàðàí ÷èãí ò´ðèã ê¢÷í-÷èäë³í íåãä¢ëš õàºëíà. Ê´ãøäíü ºàçð-óñíàííü òóóšèã áàº÷óäòàí êåëš ´ãí³. ¥äã³ öàãèí áàº÷óäíü áîëõëà ýýš-ààâíðèí òóóðìšòà õààëºèã, çàëó-ç´ðìã éîâäëûã ìàðòõø, ñàíàíäàí á³ðš ê¢íäëí³. Êåëõä, îäà Ïðèþòíîå ñåë³íä á³³äã Íàäåæäà Î÷èðîâíà ×óìóäîâà (ꢢêí öàãòàí Ìàíäæèåâà) áîëí Ñâåòëàíà Âëàäèìèðîâíà Áåçðîäíàÿ (ꢢêí öàãòàí Ìóçàëóåâà) áàñ Äîîöœä ´ñš-áîñàä, ýíä õ³ðä ºàðàä, ¢ðí-ñàäàí ºàðºàä, ýí-òåðãî á³³ñìí. Áîëâ öàã õ¢âð³ä, ôåëüäøåðñê ïóíêò, øêîë, ëàâê õààãäàä, ýíä á³³õä àìð áèø áîëâ. Òåã³ä ýäí³ ´ðê-á¢ëì¢ä Ïðèþòíîå öóòõëœ ñåë³í¢ð í¢¢º³ä ºàðâ. Äîîöœãèí ꢢêä óëñ Íàäåæäà Î÷èðîâíà áîëí Ñâåòëàíà Âëàäèìèðîâíà ìàäíä ò´ðñêí õîòíà òóóšèí áîëí äàâñí öàãèí á³³äë-šèðºëèí òóñêàð êåëš ´ãâ.
Ñèâð³ñ èðñí³ õ´´í Äîîöœä ñàìàí öîêàä õàìãèí ò¢ð¢íä ³ìòí³ ò´ë³ ãåðì¢ä ýêë³ä òîñõâ. Öåäåíêà Íàìèíîâè÷ Ëèäæèåâèí ºàðäâðò òîñõëòûí áðèãàä àõð öàãèí ýðãöä ºóðâí çåðãë³íä ãåðì¢ä áîñõâ. Äàðóíü øêîë, êëóá, ëàâê òîñõãäñí áîëäã. Òîñõà÷íð ¢ñí³ ôåðì, õîøìóä òîñõñìí. Õ´´ííü ýí òîñõëòûí áðèãàä ÏÌÊ-176 ãèäã ïðåäïðèÿòèí ìåäëä îðàä, Ïðèþòíîå ñåë³íä îëí ãåðì¢ä, áè÷êä¢äèí ñàä, øêîë, ñîéëûí Ãåð áîëí íàíü ÷èãí ÷èíðò³ îáúåêòñ òîñõñìí. Òåð òîñõëòûí áðèãàäûí õàíüä Ê.Ìàíäæèåâ, Ñ.Áîðàåâ, Ý.Öàãàíîâ, Õ.Ìîñååâ, Â.Ìóøàåâ àõòà ê´äëš éîâñìí. Õ´´ííü òîñõà÷íðèí áຠ¢é: È.Êîðíååâ, ß.Êîðíååâ, Â.×óìóäîâ. Þ.Ýðåíäæåíîâ, Þ.Äîðäæèåâ, Â.Ïàëàíîâ àõòà èðš ê´äëâ. Òîñõëòûí áðèãàä îíüäèí çóðàºàí äàâóëš ê¢ö³º³ä, ê¢ö³ìòš³º³ð ê´äëš éîâñìí. Áðèãàäèð Öåäåíêà Íàìèíîâè÷ Ëèäæèåâ áèéíü äàëà ¢ã óãà, ºîëüøã àâã-á³ðöò³, ê´äëìø ãèõë³ ìåë óðàëàí îðàä éîâäã ê¢í áèë³. Ýí¢í³ ê¢÷-ê´ëñíü ´´ä³í³ð ¢íëãäš, Ê¢÷-ê´ëñí³ Óëàí Òóãèí îðäåí³ð à÷ëãäñìí, “Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà òîñõà÷” ãèñí öîë 碢ëºãäñìí. Òåð ìåò îëí äóíä òîîìñð ýçëñí Ê.Ìàíäæèåâ, È.Êîðíååâ àõòà áàñ òàœº÷èí à÷òà òîñõà÷èí ê¢íäò³ öîë 碢ñìí.
Äîîöœãèí ³ìòí³ èê çóíü Êèðîâèí íåðò³ êîëõîçä ê´äëäã á³³ñìí. Å.Î÷èðîâà, Ç.Ìóçàëóåâà, Ç.Áîðîäàåâà, Ì.Ïþðâååâà, Í.Êîâàåâà Á.Îðãàäûêîâà àõòà ñààëü÷àð ê´äëš éîâñìí. Â.Áîëäàèêîâ, Ë.Äîðäæèåâ, À.Àíòèïîâ, Î.Ìàíäæèåâ, Í.Ìóëàåâ, Â.Ìóøàåâ îëí šèëä³í õ´´÷íð áîëš ê´äëš éîâëà. Òåð ìåò êåñãíü Ïðèþòíîå ñåë³íä ÏÌÊ-ä, Ñåëüõîçòåõíèêä ê´äëš³ñìí. ¥äð áîëºí òåíä ê´äëš³õ óëñèã àâòîáóñàð ê´äëìøòíü ê¢ðãäã á³³ñìí.
Ñîâåòèí öàãò Äîîöœä ´ðê-á¢ëì¢ä ´íð-´ñêëœ áèë³, ãåð-á¢ë áîëºí ãèëò³ 6-7 ¢ðò³ áîëäìí. Õîòíä 300 ê¢í á³³ñí áîëäã. Íèêîëàé áîëí Ïîëèíà Êàðëîâèõí, Íèêîëàé áîëí Àìðà Ìó÷êàåâèõí, Àëåêñàíäð áîëí Ïîëèíà Äàâàåâèõí, Òþëüìÿ áîëí Áîäëü Ýðåíäæåíîâèõí, íàíü ÷èãí ´ðê-á¢ëì¢ä îëí ꢢêä ´ñêš-áîñõš, ¢ðí-ñàäíäàí ÷èê ñóðºìš ´ãñìí. Òèèãõä îëí áè÷êä¢ä áîëí áàº÷óä á³³ñí õîòíä šèðºë ä¢ðêëš³ñìí. Áàº÷óä ýâð³ õîòíäàí èíüã-àìðãàí îëš, ´ðê³í ´íä³ëº³ä á³³ñìí. Áàñë ñ³í öàã á³³š. Îëí šèë õîîðàí Äîîöœãèí ´´ð çåð-çåìøèí ñàä á³³ñìí. Òåð ñàäò àëüìí, çåð-çåìø, øàð ´ðã, õàð ´ðã ÷èãí óðºšàñìí. Ýðãíäíü óñòà ¢çì ÷èãí óðºšàñí ºàçð áèë³. Öàã äàâàä, ìîää õàãñàä ¢ðš îäñìí. Îäà òåð õóó÷í îðìäíü ìàë èäøëí³.
Äîîöœãèí ´´ð ³ìò³õí óñòà õóäã á³³ñìí. Òåð ã¢í ûõóäã ³ìò³õí óñòà áèë³. ijê³ä áîëõëà ìàë óñëäã ºàøóí óñòà ÷èãí õóäãóä á³³ñìí. Îäà áîëõëà òåð õóäãóä óãà, êåç³í³ øèðãš îäñìí. ¥äã³ öàãò óóäã óñèã Äèâíîå ñåë³í³ñ ç´´í³, ºàøóí óñàð ìàë óñëíà.
Éèðäã÷ šèëì¢äò îðí-íóòã òàðàä, ïðåäïðèÿòüì¢ä õààãäàä, ê´äëìø õàòÿð áîëâ. Õ´´ííü Äîîöœä ÔÀÏ, ýêëö øêîë, êëóá ê´äëäã³í óóðàä, ëàâê ÷èãí õààãäàä, òåð ó÷ðàð ³ìòí Ïðèþòíîå ñåë³í¢ð í¢¢š ºàðñìí. Îäà áîëõëà Äîîöœä êåñã ãåðì¢ä ýšãî. Ãàç, óñí óãà. Á³³ðí óëñ Ïðèþòíîå ñåë³í¢ð îðàä õîò-õîîëàí àâíà. Ãåðì¢ä³í áåø ò¢ë³ä äóëàòõíà, ò¢ë³í ¢íò³. Äîîöœä éîñíäàí ò´ðñêí ºàçðòàí èòêëò³ ö´´êí ê¢í á³³í³. Ýííü Âàëåðèé Ïàëàíîâ, Áîðèñ Ìàíäæèåâ, Ìèíàê Ïþðâååâ, Àíäðåé Äæèëüäæèåâ, Èâàí Ýðåíäæåíîâ, íàíü ÷èãí óëñ. Ýäí ´ðê-á¢ë³í òåš³õ³ð ìàë á³ðí³. Íóðºëšäàí õ´ ´ñêš³í³. Áèäí Äîîöœä ê¢ð³ä, òåíä á³³äã Âàëåðèé Ïàëàíîâëà õà𺚠ꢢíäâèäí. ¥íð-´ñêëœ Ïàëàíîâèõí³ ´ðê-á¢ëèã Äîîöœ õîòíä áîëí Ïðèþòíîå ñåë³íä öóºàð ìåäí³. Ýöêíü Áàäìà Ìàíäæèåâè÷, ýêíü Øèêð³ Õàðã÷èíîâíà öàºàí ñåäêëò³, îëí äóíä òîîìñðòà óëñ. Õàðì ò´ðõä, ýöêíü îëí šèë õîîðàí ñ³³º³í õ³³ñìí, ýêíü îäà Ïðèþòíîå ñåë³íä á³³í³.
Õîòíà ³ìòí ä´œöë ýäë-àõó á³ðäã áîëñìí, íåã-íåãíä³í ä´œ áîëàä, ìàëûí õîòàí áåëäí³. Ñåë³í ºàçðò ´ññí óëñ ò´ðñêí ºàçðàí ´ð㚢ëõ àðº ýñ õ³³õë³, êåíä êåðãò³â. Ìàíà ´âêíð, ìàíà ýê-ýöêíð ¢é³ñ ¢éä ìàë ´ñê³ä, òåš³ë³í îëš éîâñìí. Ìàë àñðñí - îëçòà. Òåð ó÷ðàð ìàäí ìàë ´ñêš³í³âèäí ãèâ. Õàëüìã óëñ éèðèí ìàëûí òóñò éèð ýâò³ áîëíà. Âàëåðèé Áàäìàåâè÷ éîñòà õàëüìã çàëó, ìàë àñðš, ´ðê-á¢ëèííü ò´ë³ òåš³ë îëšàíà. Êåñã šèëèí òóðøàðò ìàëûí òóñò ´âêíðèí õîðøàºàä éîâñí äàìøëòûã áèéä³í øèœã³ñí ìåäðëò³, äàìøëòòà ê¢í.
Äîîöœãèí ºàçð ìåäðëò³, ýðäìò³, áèëãò³ óëñàðí áàéí. Ýíä ´ñš-áîññí ³ìòí íåð ºàðñí óëñàðí áàõìš êåí³. Õàìãèí ò¢ð¢íä íåðíü òóóðñí òîñõà÷ Öåäåíêà Íàìèíîâè÷ Ëèäæèåâèí ꢢêäèã çààõ êåðãò³. Þœãàä ãèõë³ ýäí ñóðºóëü ñóðàä, ò´ðñêí ºàçð-óñíäàí òîîìñðòà ¢ðä áîëâ. Ýííü Ïðèþòíà ðàéîíà äåïóòàòíðèí Õóðãèí äåïóòàò, ²ð³ñ³í ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà à÷òà ê´äë³÷ Ëèäèÿ Öåäåíêîâíà Ñàâêèíà Ì.Ëîìîíîñîâèí íåðò³ ÌÃÓ ò´ãñ³ñìí, ´äã³ öàãò òàœº÷èí ïñèõî-íåâðîëîãè÷åñê äèñïàíñåðò ïñèõîëîãàð ê´äëš³í³. Äàðóê ꢢêíü Ñâåòëàíà Öåäåíêîâíà Ñûõèðîâà Óëàí-Óäý áàëºñíä Äîðä ¢çãèí Ñèâðèí ãîñóäàðñòâåíí óíèâåðñèòåò áèáëèîòåêàðèí ýðäì³ð ñóðºóëü ñóðñìí. Îäà ßêóòüä, Íåðþíãðè áàëºñíä, á³³í³. Îëí šèëä³í ¢íí-÷èê ñåäêë³ð ê´äëñí ò´ë³ä³í Ñàõà-ßêóòèÿ Ðåñïóáëèêèí ñîéëûí à÷òà ê´äë³÷èí öîë 碢ñìí, ÐÔ-í ñîéëûí Ìèíèñòåðñòâèí Ê¢íäëëºí³ ºàøãàð à÷ëãäñìí. ªóðâäã÷íü ꢢêíü Ðàèñà Öåäåíêîâíà Ëèäæèåâà - ýì÷-íåâðîëîã, Ìîñêâàí ìåäèöèíñê èíñòèòóò ò´ãñ³ñìí. Ìåäèöèíñê íîìèí äîêòîðèí öîëòà, Ìîñêâàí 2-÷ ìåäèöèíñê èíñòèòóòûí ïðîôåññîð. Áàñ Ëèäæèåâõèí³ ´ðê-á¢ë³ñ èíæåíåð-òîñõà÷èí ýðäìò³ Ìèõàèë Öåäåíêîâè÷ îëí šèëä³í òîñõëòûí ïðåäïðèÿòüä ê´äëš éîâëà, îäà ê¢÷-ê´ëñí³ âåòåðàí. Òåð ìåò òàœº÷èí àðõèâèí öåðãëëòä íàñí-šèðºëèííü òóðøàðò ê´äëš éîâñí, ÐÊ-í áîëí ÐÔ-í ñîéëûí à÷òà ê´äë³÷, Õàëüìã Òàœº÷èí ê¢íäò³ èðãí Àííà Òàïêèíà, ²ð³ñ³í îëíà ñóðºóëü-ýðäìèí ê¢íäò³ ê´äë³÷ Âàëåíòèíà Áîëäûðåâà,òàœº÷èí Äååä çàðºèí ê´äë³÷ Íàäåæäà Ëèäæèåâà (Ìàíäæèåâà), åœñã äóóòà áèëãò Àëåêñàíäðà Àíäæååâà, Á.Áàñàíãîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðèí àêòåð Áàäìà Ïþðâååâ áîëí íàíü ÷èãí êåñã óëñ ìåäðë³ðí, ýðäì³ðí, áèëã³ðí îí÷ðš, ò´ðñêí Äîîöœãàí òóóðóëíà.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ
Ý.Áþð÷èåâèí öîêñí çóðãóä