Õ³³ëœã¢ š´´ëí ñåäêëò³ áèë³…

1943 šèëèí áàð ñàðèí ÷èëã÷³ð öóã õàëüìã ³ìòíë³ ýðêí òàâí íàñòàäàí ýí ýêèííü õîðìàä ÷èðãäí, êèèòí Ñèâð¢ð òóóãäâ. Òåã³ä ÷èãí Áàäìèí Ñåð³òðèí ø¢ëãë³íä ä³³í³ òóñê, ò¢ð¢-ÿä¢ äèèëñí³ òóñê, ´ëñ³ä çîâñíà òóñê ò´ðì¢ä èê îðì ýçëí³:
… Àäãòàí ä´ðâí ´äð
Àðà õàðºóëàä óãàâ.
Õîîñí áóñëºñí óñàð
Õàð ãåñ³í óºàºàâ.
Ýëê íóðºì íààëäàä,
Ýêèííü ´´ð ñóóíàâ.
Õóóõàí ìààšàä, ñàíàëäàä,
Õóºëö ´äìã ñàííàâ…
("Õàð áóäàí")
Éèñò³ íàñòàäàí íåãäã÷ êëàññò îðàä, áè÷äã äàññìí, äåãòð óìøõäàí äóðëñìí.
1957 šèë ´ðê-á¢ëò³º³í, ýëãí-ñàäòàºàí Õàëüìã Òàœº÷óðí ýðãš èð³ä, õ´´ííü ä´ðâí šèë öåðãò öåðãëñìí. Öåðãèííü öàãèí òóñêàð áè÷³÷ èèãš áè÷í³:
… Ò´ðñêíä³í èòêëò³ öåðãë³ä,
Ò´ëšëòèí õààëºàí îëëàâ,
Àâñí àíäºàðàí ê¢ö³º³ä,
Àøòíü çàëó áîëëàâ…
²³ðì³ñ áóóš èðñí³ õ´´í³ Áàäìèí Ñåð³òð ÌÃÓ-í æóðíàëèñòèêèí ôàêóëüòåòä îðâ. Ñóðºóëüä îðí á³³š, Õàëüìã Òàœº÷èí ãàçåòì¢äèí ðåäàêöñò ê´äëäã áîëâ.
Šèðäã÷ šèëìóä³ñ ø¢ëã¢äíü îëí ç¢ñí õóðàœºóñò, æóðíàëìóäò áîëí ãàçåòì¢äèí õàëõñò ýêë³ä áàðëãäâ. Áîëâ ò¢ð¢í äåãòðíü çóã 1974 šèëä "Ìèíè îäí" ãèäã íåðò³º³ð áàðàñ ºàðñíü ì´í.
Ò¢¢í³ õ´´í Áàäìèí Ñåð³òðèí àðâºàð ø¢ëã¢äèí õóðàœºó áàðàñ ºàðñìí. Êåñã ø¢ëã¢äíü îðñ êåë³ð "Äðóæáà íàðîäîâ", "Þíîñòü", "Äîí" ãèäã æóðíàëìóäò áàðëãäñíü ì´í.
Ñåð³òð ×êàëîâñê äóíäûí øêîëûí ò´ðñêí êåëí³ áàãø áîëš ê´äëš éîâëà. 1975 šèë³ñ àâí àðâí šèëä³í ýí Õàëüìã áè÷³÷íðèí Íèèö³í³ ëèòêîíñóëüòàíò áîëš ê´äëë³.1985 šèëä À.Ì.Ãîðüêèéèí íåðò³ Ëèòåðàòóðí èíñòèòóò ò´ãñ³ñí³ õ´´í Áàäìèí Ñåð³òð áèëãë³í³ ñóë õààëºä îðëà.
Áàäìèí Ñåð³òðèí šèðºë êåíä ÷èãí èë áèë³. Áè÷ñí ø¢ëã¢äíü îëíä ¢íëãäš, õàëüìãóäûí ñåäêë àâëš, êåñãíü äóóäò õ¢âðë³. Áèëãë³í³ ê¢÷³ðí õàëüìã "ºàçðëà íåã êèèñò³" áîëàä, îëí ³ìòíä "Òååãèí íåã òîðºà" áîëñíü èë.
… ¡ãä³í ê¢ðñí çàëóä
¡êë óãàºèíü ìåäí³â.
¡ã³í ¢ëã¢ðò õ¢âð¢ë³ä,
¡ðãëšä íåð³í ¢ëä³í³â…
- ãèš ýí ºó÷í šèë õîîðàí áè÷ë³. Öàã äàââ, ñàíõíü, áè÷ñíü îäà ÷èãí îðòà.
Áàäìèí Ñåð³òðèí ø¢ëãë³íä ýí¢í³ áèéèííü ñàíàí-ñåäêëèã, õ³ë³öèíü ñ³³õí ¢çí³âèäí. Òåã³ä ÷èãí áè÷ñí ø¢ëã¢äèíü áèéèííü šèðºëèí òóóš ãèš êåëš ÷èãí áîëõìí:
Íàëàñí ´ðãí òååãò³í ´ñë³â,
Íàðíè õàëóíä øàòš òàõøëàâ,
Õàëüìã òååãèí ¢ðí ò´ë³ä³í
Õ³³ëœº¢ š´´ëí ñåäêëò³ áîëëàâ…
…Õàëüìã òååãèí ¢ðí ò´ë³ä³í
Õ³ðèí ãèè÷èã ê¢íäëõä³í äóðòàâ,
Òîðºí-øååìã ´ìñê¢ë ´ìñê³ä
Òóºë, õ´ çààäã àâúÿñòàâ.
Õàëüìã òååãèí ¢ðí ò´ë³ä³í
Õàí º³ðä øîâóíä äóðòàâ,
Õààëºèì ç´â ýðã³ä íèñõë³íü
Õàíš àðäàñíü ãåêäã àâúÿñòàâ.
Ýðãíäê šèðºëä áîëšàõ éîâäëìóäûã ø¢ëã÷ ýâ𳺳ðí ¢íäëäã ê¢í áèë³. Íààäê ³ìòí ¢çøãî, îíüãòàí àâøãî ³ðâšãî þìèã ÷èãí ø¢ëã÷ ¢ç³ä, òåìäãë³ä, í³ðí³ð ìåäš, ã¢í ó÷ð-óòõèíü óìøà÷íðòàí ê¢ðãäã áèë³.
Áåøèí ºàë ê¢÷ò³º³ð øàòõëà,
Áè ò¢¢íä èê äóðòàâ.
ijðâêñí çàëèí ñ³³õíä àâëãäàä,
Äóí óãàºàð ñóóš º³³õí³â.
Òà÷êíš î÷í ´ñðõ äóòì
Òàëâàš ñåäêëì áàéðàð 䢢ðí³.
Òóðâàí äîãøí ñîðëº äàõàä,
Òåðê³ ç¢ðêì äååãø³í ê¢ãäëí³.
²ìä íàñíäàí áè ÷èãí
²ð³ óœºäš íåð³í ºóòàõøèâ.
Óëàšàñí ºàëûí çàëÿñ õàëóíàð
Óëì ê¢÷ àâ÷ øàòíàâ!
Áàäìèí Ñåð³òðèí áè÷ñí ø¢ëã¢äíü ê¢¢í³ ÷ååšä îðàä, óõàí-ñåäêëèã àâëíà. Áóëãèí öåã³í óñí ìåò öàëüãðàä, ºàœ õàëóíä õóð îðñí ìåò ñåð㳺³ä, ÷èäë, îìã îðóëíà.
Îäà ñàíõä ø¢ëã÷ ò´ð¢ö õàð ñàíàí óãà, öàºàí ñåäêëò³, òåâ÷œã¢ ºîëüøã çàœòà ê¢í áèë³. Öàã èðâ³ñ áèé³í øàëºäã, áèéä³í ÷àœº íåêâð ò³âäã ê¢í á³³ñíü ëàâòà ìåäãäí³. ¡¢ä³ëòä³í Áàäìèí Ñåð³òð þí ÷èãí þìíà ó÷ð-óòõèã ö³³ëº³ä, ìåä¢ëõ àðº õ³³õë³ðí îëí ç¢ñí ýâ-àðºàð äàìšóëš ìåä¢ëí³: ¢ð-èíüã¢äò³í, êåëí óëñòàí ø¢ëã¢ä³í íåð³äí³. Êåñã ø¢ëã¢äò³í ø¢ëã÷ ýêèííü ä¢ð öåã³í àéñòàºàð, í³ðí øèíšò³º³ð, êå-ñ³³õí³ð ¢ç¢ëñíü ì´í.
Ààê, ýœêð ìèíè ààê,
Àëüêí íàñíäàí Òàíèã ìàðòõâ,
Ààê, Òàíèã êåíë³ ä¢œö¢ëõâ.
Äàëà ¢ë¢ ¢ã êåëøãîâ,
Äàðóíü èèã³ä àõðàð ò´ãñ³í³â,
Ýê, Òàíà ê¢ðãñí à÷èã
Ýí íàñíäàí õ³ð¢ëš ÷àäøãîâ…
Áàäìèí Ñåð³òð ýâð³ áèé³ðí ìàäí äóíä óãà áîëâ÷í ñåò𳺳𠢢ä³ñí ¢¢ä³âðì¢äíü ìàäí äóíä á³³í³. Êåñã ø¢ëã¢äíü äóóíä õ¢âð³ä íåðèíü äóóäóëš éîâõíü ìàºä óãà. ²ð¢í öåâð ÷èíðò³, ã¢í ó÷ð-óòõòà ø¢ëã¢äíü, äóóäíü êåíä ÷èãí óðìä ´ãí³, šèðºëèí àäðóòà õààëºàð éîâõä ò¢øã áîëíà.

ÑÀÍŠÈÍ Íèêîëàé