Õàëüìã êåëí³ áîëí ñîéëûí öóòõëœãèí ºàðäà÷

- Ìèíãèÿí Àëåêñååâè÷, òàíà èíñòèòóòä êåä¢ îþòí ñóðíà? Êåä¢ êàôåäð ¢¢ëäí³?
- Õàëüìã êåëí-áè÷ãèí áîëí äîðä ¢çãèí øèíšëëòèí èíñòèòóòä ýíäð ´äð 560 îþòí ñóð÷àíà. ¥äðòíü 311 ê¢í, íààäêñíü áîëõëà ý÷í³í (çàî÷í) ñóðíà. Òåäí³ñ 42 îþòí ºàçàäûí îðíàñ: Ìëàñ, Àôãàíèñòàíàñ, Êèòä³ñ, Âüåòíàìàñ, Êàçàõñòàíàñ, Êèðãèç³ñ, íàíü ÷èãí îðí-íóòãóäàñ. ijê³ä áîëõëà ²ð³ñ³í ðåãèîíìóäàñ èðñí 17 îþòí ñóð÷àíà. Ýäí Òûâàºàñ, Êàëóãàñ, Ðîñòîâñê îáëàñòÿñ, Ñòàâðîïîëüñê êðàéàñ, Êðûìàñ áîëí íàíü ÷èãí. Ýäí öóºàð õàëüìã áîëí ìë êåë³ð, ñîéëàð, òóóšàð, àâúÿñàð ñîíüìñàä ìàíàä ñóðõàð èðñìí.
Èíñòèòóòä òàâí òèœêì (êàôåäð) á³³í³: õàëüìã, ìë áîëí àëòà êåë øèíšëëºí³, õàëüìã óòõ-çîêúÿëûí áîëí ñåäê¢ë÷èí (æóðíàëèñòèêèí), àìí çîêúÿëûí áîëí ñîöèàëüí ñîéëûí, ã¢í óõàíà áîëí ñîéëûí, ºàçàäûí êåëí³ áîëí ýâð³ ºàçðàí øèíšëëºí³ òèœêñ ì´í.
- Êåä¢ îþòí ýí šèë ñóðºóëÿí ò´ãñ³š³í³? Òåäí³ ìåäðë ÿìàðàí?
- Îäà 92 îþòí ä´ðâäã÷ áîëí òàâäã÷ êóðñàí ò´ãñš³í³. Òåäí³ñ 37 ê¢í "óëàí äèïëîì" àâõ ç´âò³. Èíñòèòóòûí îþòíð ÊàëìÃÓ-ä öóãòàºàñíü ñ³³í³ð ñóðºóëÿí ñóðíà. ߺàä ãèõë³ áèäí šèë áîëºí ýí òóñò øèíšëëò êåí³âèäí. Òåð¢í³ àøàð ìàíà îþòíð õàìãèí ´´ä³í ðåéòèíãò³ áîëíà. Êåëõä, õàëüìã áîëí ñî뜺 (êîðåéñêèé) êåë äàñ÷àõ îþòíð ñ¢ë òàâí šèëèí òóðøàðò õàìãèí ñ³í ãèñí îþòíðèí òîîä éîâíà. Òåã³ä ÷èãí ýäí ñàð áîëºí àâäã îþòíðèí òåòêìš (ñòèïåíüä) äååð³í íåìð ì´œã àâíà.
Íîìèí õàëõàð ÷èãí ìàíà îþòíð õàìãèí ñ³í òàëàñ áèé³í ¢ç¢ëí³. Ýíšë çó ºàð ê¢í íîìèí êîíôåðåíöñò îðëöàä, ñîíüí èëäêëì¢ä óìøàä, ºàøãóäàð, ¢íò³ áåëã¢ä³ð à÷ëãäâ. 26 ê¢í šèë áîëºí ºàçàäûí îðíà èê ñóðºóëüä ñóðàä, ìë, êèòä, ñî뜺 êåëí³ õàëõàð ìåðãšëò³í ´´äë¢ëí³. Òåð ìåò îþòíð ²ð³ñ³í ÐÀÍ-à êåë øèíšëëºí³, íàðò-äåëê³í ëèòåðàòóðèí, äîðä ¢çãèí áè÷ìðèí, âîñòîêîâåäåíÿ, ëèíãâèñòè÷åñê øèíšëëòèí èíñòèòóòìóäò - íåðò³ ê¢ð³ëœì¢äò íîìèí õàëõàð äàìøëò àâíà. Çààñí èíñòèòóòìóäûí ºàðäà÷íð ìàäíëà ñóðºóëèí áîëí íîìèí õàëõàð áîîöà áàòëñìí. Òåäí ìàíà áàãøíðèã ´´ä³í³ð ¢íëí³, šèëèí ä´ðâí öàãò ìàíà îþòíð ÷èãí, áàãøíð ÷èãí òåíä ìåäðë³í ´´äë¢ëí³, òåäí ÷èãí ìàäí òàë èð³ä í´êöëòí³. ¡ëã¢ðëõä, îäà ìàäí õàìäàí õàëüìã áîëí ìë êåëí³ õàëõàð êåñã ò´ñâñ ê¢ö³š³í³âèäí. Ýí ê´äëìøèã ïðîôåññîð Âëàäèìèð Ìóøàåâ ºàðäšàíà. Ïðîôåññîð Åâäîêèÿ Õàáóíîâà áîëõëà òåäíë³ àìí çîêúÿëûí áîëí ñîéëûí õàëõàð çàëºëäà á³ðí³. Ïðîôåññîð Âàëåðèé Áàäìàåâ ã¢í óõàíà, áóðõí øàšíà õàëõàð òåäíë³ í´êöëòš³í³. ²ð³ñ³í íîìòíðèí êåëñ³ð, õàëüìã íîìòíðëà ê´äëõä éèð ñîíüí áîëí òóñòà.
- Ñîíüí ò´ñâñèí òóñêàð êåëš ´ãõèòí ñóðšàíàâ?
- Ýíšë, ä´ðâí ñàð õîîðàí, ÊàëìÃÓ-í ôàêóëüòåò áîëºíä "Ïðîãðàììà ðàçâèòèÿ ôàêóëüòåòîâ è èíñòèòóòà íà 2018-2020 ãã." ãèäã ò´ñâ äàâëà. Ìàíà èíñòèòóò áàñ ýí ìàðºàíä îðëöàä, ò´ñâ³í áåëäë³. Òåð¢íä áèäí ýâð³ííü èíñòèòóòûí èðã÷èí òóñêàð áè÷ë³âèäí. Ò´ñâèí æþðèí õàíüä ÊàëìÃÓ-í ðåêòîð Áàäìà Ñàëàåâ, ïðîðåêòîðìóä Ýëüçà Ìàíòàåâà, Áàèðà Íàòûðîâà, Äìèòðèé Ëàïóøêî, Êåðìåí Áàäìàåâà, ò´ñâèí îôèñèí ºàðäà÷ Èðèíà Êàâêèøåâà (äèðåêòîð Ïðîåêòíîãî îôèñà ÊàëìÃÓ), ñóðºóëü-ýðäìèí ÷èíð ¢íëëºí³ Öóòõëœãèí ºàðäà÷ Ýëåîíîðà Ìàíäæèåâà, òàœº÷èí áîëí ìóíèöèïàëüí îðãàíèçàöñèí äààâðòà ê´äë³÷íð ìàíà ê´äëìøèã ¢íëñìí. Òåäí³ øèèäâð³ð ìàíà èíñòèòóò ò¢ð¢í îðì ýçë³ä, ì´œãí³ ì´ð³º³ð à÷ëãäëà.
Áàñ ýí šèëä áèäí "Õàìãèí ñ³í çàëâðèí äàìøëò" ãèäã ò´ñâä îðëöàä, õîéðäã÷-ºóðâäã÷ îðì ø¢¢º³ä, ì´œãí³ ì´ð³ àâëàâèäí.
- Äàâñí šèëä óíèâåðñèòåò îïîðí ðåãèîíàëüí ºîëëã÷ âóç áîëâ. Ýí òóñò ÿìàðàí ê´äëìø êåš³í³ò?
- Óíèâåðñèòåò èèì ´´ä³í ÷èíðò³ áîëñí ó÷ðàð ñóðºóëèí áîëí íîìèí îëí ç¢ñí õàëõàð ¢¢ëäš³í³. Ìàíà èíñòèòóò áàñ ýí ê´äëìøò îðëöàä, "Êàëìûêèÿ êàê òðàíñãðàíè÷íûé ðåãèîí â âîñòî÷íîì âåêòîðå Ðîññèè" ãèäã íåðò³ ê´òëâðèã (ïðîãðàììèã) ê¢ö³š³í³.¡ëã¢ðíü, äàâñí šèëèí ÷èëã÷³ð ýí ê´òëâð³ð áèäí "Ñåòåâîå âîñòîêîâåäåíèå" ãèäã íåð³äëºò³ íîìèí èê êîíôåðåíö á¢ð䳚 äàâóëëàâèäí. Òåð¢íä Ìëàñ, Êèòä³ñ, Êèðãèç³ñ, Óçáåêèñòàíàñ, Àáõàç³ñ, ²ð³ñ³í êåñã ðåãèîíàñ íîìòíð îðëöñìí. Äîðä ¢çãèí øèíšëëòèí õàëõàð òîäðõà áîëí ñîíüí ê¢ð áîëâ. Êåëõä, ýí õàëõàð ¢¢ëä³ä, ìàíà íîìòíð òàœº÷èí íåð äóóäóëšàõíü ëàâòà. ߺàä ãèõë³ Õàëüìã Òàœº÷èí á³³äë-šèðºëèã îëíä ìåä¢ë³ä, áèçíåñèí õàëõàð ¢¢ëääã êîìïàíüñèí õîîðíäê í´êöëòèí çàì òàòšàíàâèäí.
- Ìèíãèÿí Àëåêñååâè÷, èíñòèòóòûí èðã÷íü ÿìàðàí áîëõ ãèš ñàíšàíò?
- Áຠíàñòà íîìòíðèí òàõøëòä èê îíüã ´ãí³âèäí. Ýí šèëì¢äò èíñòèòóòûí õîéð áààõí íîìò Áàèðà Êîâàåâà áîëí Ìàðèíà Òþìèäîâà êàíäèäàòñê äèññåðòàöàí áè÷³ä, ê¢ö³ìšò³º³ð õàðñàä, ôèëîëîãèí áîëí òóóšèí íîìèí êàíäèäàòíðèí öîë 碢ñìí. Áàñ ýí šèëì¢äò ÐÀÍ-à íàðò-äåëê³í ëèòåðàòóðèí Èíñòèòóò ìàäíä øèøëœ îðì ´ãâ. Îäà ìàíà áຠíàñòà íîìò òåíä àñïèðàíòóðò ñóðõìí. Ýíòí îí÷òà éîâäë ãèš òîîëšàíàâ, þœãàä ãèõë³ íåð òóóðñí èíñòèòóò ê¢í áîëºíä øèøëœ îðì ´ãõø. Àðâí îðìàñ íåãèíü ìàíà èíñòèòóòä ´ã÷³í³.
ijê³ä íåã ¢ëã¢ð, îäàõí êåëí-³ìòí³ Öèíõàéñê óíèâåðñèòåò³ñ íîìòíð èð³ä, ìàíà óíèâåðñèòåòë³ áîîöà áàòëâ. Ýíòí áàñ îí÷òà éîâäë, ÿºàä ãèõë³ îð÷ëœä òåìäãò³ êèòäèí óíèâåðñèòåò õàìãèí ò¢ð¢íä õàëüìã èê ñóðºóëüëà áîîöà áàòëñìí. Ìàíà áàãøíð áîëí îþòíð òåíä ´œã³ð ìåðãšëò³í ´´äë¢ëõ ¢ðâð ýäí êåâ. Ìàäí ýâð³ííü õàëõàñí áàñ òåäíä ¢ðâð êåâ¢âèäí.
- Èíñòèòóòûí áàãøíðèí ìåðãšëòèí òóñêàð êåëš ´ãëò.
- Ìàíà áàãøíð öóºàð ´´ä³í ìåðãšëòò³. Èíñòèòóòä 60 áàãø ê´äëš³í³. Òåäí³ñ 18-íü àññèñòåíò áîëí àõ áàãø, 28-íü íîìèí êàíäèäàò, 14-íü ïðîôåññîð áîëí íîìèí äîêòîð. Ýäí öóºàð ã¢í ìåäðëò³ áàãøíð, íîìòíð. ªàíöõí Õàëüìãò áèø ²ð³ñ³ä, ºàçàäûí îðí-íóòãóäò íåðò³ íîìòíð ãèš êåëõ êåðãò³. Ìàíà îþòíð èê çóóäàí Õàëüìã óíèâåðñèòåò ò´ãñ³º³ä, äàðóíü êèòäèí, ìëûí, ñî뜺èí èê ñóðºóëüä ºóðâí šèëä³í ñóðàä, àñïèðàíòóð, ìàãèñòðàòóð ò´ãñ³º³ä, îäà ìàíà îþòíðëà äàìøëòàðí, ìåäðë³ðí õóâàëöšàíà. ¡í³ðòíü êåëõä, äîðä ¢çãèí õàëõàð ¢¢ëääã Ìîñêâà áàëºñíà ç³ðì èê ñóðºóëüä õàëüìã íîìòíðëà ³äë ìåðãšëòò³ ê´äë³÷íð óãà. Á³³š-á³³š³º³ä òåäíä Ìîñêâàºàñ ¢ðâð èðí³. Áîëâ áèäí èðã÷ ñåëã³í³ òóñêàð óõàëšàíàâèäí. Ýíšë êåñã îþòí Êèòäò ìàãèñòðàòóðò ñóðºóëü ñóðõ ñàíàòà. Ýí òóñò èíñòèòóò 20 øàõó áîîöà áàòëâ, íóðºëšäàí Ìëûí èê ñóðºóëüëà áàòëñí áîîöàñ. Ìàíà îþòíð Ìëä ´œã³ð á³³º³ä, ´œã³ð ñóðºóëü ñóðíà. Òåäí³ îþòíð áîëõëà ìàíàä ñóðíà. Òèèì òààë ºàíöõí ìàíà èíñòèòóòä á³³í³. Òåã³ä óíèâåðñèòåòä áèäí ºàíöõí ¢íäñíè èíñòèòóò áîëàä íåð³í äóóäóëš éîâíàâèäí.
- Èíñòèòóòä õàëüìã êåëíä ÿìàðàí îíüã ´ããäí³?
- Èíñòèòóòä ò´ðñêí êåëí ºîë îðì ýçëš³õíü ìàºä óãà. Õàëüìã êåëí³ àðä îðàä, ýýš-ààâèí êåë³í ñ³³í³ð äàñòí ãèš áèäí îþòíðòàí äàœãèí êåëí³âèäí. Õàëüìã êåë³í ´ð㚢ëõ³ð, äåëãð¢ëõ³ð áèäí êåñã êåðã-¢¢ëäâð äàâóëíàâèäí. ¡ëã¢ðíü, èíñòèòóòä áèäí õàëüìã êåëí³ êè÷³ë ´œã³ð ´ãí³âèäí. Ò´ðñêí êåë³í ñ³³í³ð ìåäõ³ð, äàñõàð á³³õ ñåäêëò³ ñóðºóëü÷íð, ê´äëäã á´ä¢í óëñ, ïåíñüò á³³äã ³ìòí ÷èãí êè÷³ëä èðí³. Ìåä³òíðèí êåëñ³ð, òåäí à÷íð-šè÷íðò³í ò´ðñêí êåë äàñõõàð èðöõ³í³. Îäà íàñí èð³ä, óõàí îðšàíà ãèöõ³í³. 16 íàñòà áàº÷óäàñ àâí 70 ºàðñí íàñòà óëñ ê¢ðòë õàëüìã êåëí³ êè÷³ëä èð³ä ò´ðñêí êåë³í äàñíà.
Ýíšë òàœº÷èí øêîëìóäò ê´äëš³õ çóí áàãøèí ìåðãšëòèíü ´´äë¢ë¢âèäí. ߺš õàëüìã êåë, óòõ çîêúÿë, àìí çîêúÿë ñóðºõ êåðãò³ºèíü çààš ´ã¢âèäí.
ijê³ä áîëõëà ýíšë áèäí õàëüìã êåë³ð òîòàëüí äèêòàíò á¢ð䳚 äàâóëâèäí. Óíèâåðñèòåòèí àðâí ôàêóëüòåò³ñ áàãøíð, îþòíð, òàëäàí ÷èãí ê´äë³÷íð èð³ä äèêòàíò áè÷â, óò òîîäàí 150 ê¢í. Òåäí³ñ 10-íü éèð ñ³³í³ð áè÷³ä, í¢¢ðò ºàðâ. Õàëüìã êåë³ð ¢¢ëääãî áàãøíð áîëí îþòíð ñ³í òàëàñ áèé³í ¢ç¢ëñíä áèäí àëœ áîëóâèäí. Èíæåíåðí ôàêóëüòåòèí áàãø Âèêòîð Îíêàåâ, ÔÑÏÎ-í áàãø Áàèðà Õàé÷ååâà, 2-÷ òîéãòà îþòíðèí îáùåæèòèí çàâåäóþù Âàëåíòèíà ×åäûðîâà, íàíü ÷èãí óëñ õàìãèí ñ³³í³ð äèêòàíò áè÷ñìí. Äèèë³÷íðò ñåðòèôèêàòìóä á³ð¢ëš ´ã³ä, ¢íí-ñåäêë³ñí é´ð³ââèäí.
- Ìèíãèÿí Àëåêñååâè÷, àøòíü þ êåëõ³ð ñåäš³íò?
- Šèë èðâ³ñ ìàíà èíñòèòóò äåëãð³ä, òîîºàðí èêä³ä, ìåäðë³ðí ´ñ³ä éîâíà. ¥äã³ öàãò áèäí 2020 šèë ê¢ðòë çóðàëñí çóðàºàð ê´äëš³í³âèäí, òåð¢ã ýðê áèø ê¢ö³õ³ð á³³í³âèäí. Ýí òóñò òààë á³³í³. Ìàíà èíñòèòóòûí áàãøíðèí, îþòíðèí àðº-÷èäë³ð ýí¢ã ê¢ö³õ ñàíàòàâèäí. Çóðàëñí ÿìð íåã êåðã-¢¢ë³í áèäí õàìäàí íåãä³ä ê¢ö³í³âèäí. Òåã³ä ìàíà èíñòèòóòûí áàãøíðò, ê´äë³÷íðò, îþòíðò õàíëòàí ´ðãš³í³â. Ìàíà çóðàëñí, ê¢ö³õ³ð á³³õ ò´ñâñèã Õàëüìãèí èê ñóðºóëèí ºàðäà÷ Áàäì Êàòèíîâè÷ Ñàëàåâ áîëí ïðîðåêòîðìóä äàœãèí ä´œíí³. Ýäíä áàñ èê õàíëòàí ´ðãš³í³â.
- Òîäðõà áîëí ñîíüí èíòåðâüþ ´ãñíäòí áàéðëšàíàâ!

ØÀÀÊÓÍ Âàñèëèé