Ê¢÷ð ê¢íäèã äèèëñí èíüãëëò “Êàëìû÷êà” ãèäã îïåðèí ïðåìüåð áîëâ

Ê´ãšìèí èê ¢¢ä³âð áîëšàõ îïåðèã Õàëüìã Òàœº÷èí èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷, ²ð³ñ³í êîìïîçèòîðìóäûí Íèèö³í³ ãåø¢í, íàðò-äåëê³í ìàñòåð, õàëüìã ê´ãšì÷ Àðêàäèé Ìàíäæèåâ áè÷ñìí. Õàëüìãèí òóóšèí ýí õàëõèí òóñêàð êåñã êåëâð, ø¢ëã¢ä áè÷ãäñìí. ²ìòí³ òîäëâðìóä ÷èãí õóðàãäš áàðëãäñìí. ªàøóòà ýí òóóâðèí òóñêàð ³ìòí ºàðºñí äóä ÷èãí áຠáèø. Ê´ãšìèí èê ÿíçàð ¢¢ä³âð áè÷ãä³ä óãà á³³ñìí. Ààâ-ýýšíðíü, ýê-ýöêíðíü äààš ºàðñí çîâëœãèã, òèèì ê¢íä á³³äëèã ÿºš òåñš ÷àäñèíü, ÷àäñí äååð³í êåë³í, äó-áè躳í, òóóšàí, øàšàí õàäºëñèã Àðêàäèé Ìàíäæèåâ îïåðòàí ¢ç¢ëš ÷àäâ.
1943 - 1957 šèë ê¢ðòë ó÷ðñí ò´ðñêí òååã³ñ õîëä ê¢¢í³ ºàçðò ê´â¢º³í ´ñêš, êîëõîçèí ê´äëìøò ê´äëš, çîâš, éîâñí õàëüìã ꢢêä ê¢í Íàìñàí šèðºëèí ¢ëã¢ð äååð òåð ê¢íä öàãèí á³³äë ¢ç¢ëãäâ.
Ñàíàìð á³³ñí óëñ ãåíòêí ãåðì¢ä³ñí ê¢÷³ð àâ÷ éîâóëãäñí ò¢ð¢í êåìä³í ç´â³ð èê³ð çîâñìí. Êèèòí ºàçðò òóññí óëñèí öîãöèí çîâëœãàñ èê³ð õàð ã´ð³ð ãåìø³ãäñí ñåäêëèí çîâëœ äåãä ê¢÷ð á³³ñìí. Òåðíü ³ìòí³ óðìäûíü õ³ð¢ëš, ç¢ðêèíü øàðêëóëàä àìð ´ã÷³ñí óãà. Òèèì ãåí³ðò³ á³³äëèã Ê´ãø³í ä¢ðèã èòêìšò³ êåâ³ð á¢ðä³ñí Ìèõàèë Õîäæåãèðîâ ñ³í êåâ³ð ìåä¢ëš ÷àäâ. ij³íä ìîðäñí çàëóíü ÿºš éîâõèíü ìåääã àðº óãà çîâëœòà, ê´â¢º³í ´ñêš àâõ ýêèí ñåäêëèã Ýâåëèíà Ëèäæèåâà ñ³³õí ¢ç¢ëâ. Ñèâðèí íåã õîòíä òóñàä, òåíä òàíüëäàä, õàìäàí ê´äë³ä, õàìäàí ä³³íä éîâõ àâàëüìóäàí ñàíàä, áàéð-çîâëœãàí õóâàëöš éîâñí ¢ð ꢢêí áîëñí îðñ áåð Ïåëàãåÿí ä¢ðèã Àíàñòàñèÿ Èëüÿùåíêî á¢ðä³â. Àíàñòàñèÿ À. Öåáåêîâèí íåðò³ Ãîñóäàðñòâåíí õîðèí äóó÷.
Òåð ìåò ýí îïåðò ýí¢í³ ¢ð ꢢêä áîëš Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà àðòèñòê Àíãåëèíà Ñåðîâà áîëí Òàòüÿíà Êðàâöîâà îðëöšàíà. Êîëõîçèí àõëà÷èí ä¢ðèã Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà àðòèñò Àëåêñàíäð Òàëèöêèé íàà÷àíà. Ó÷¸ò÷èêèí ä¢ðèã á¢ð䳚 íààäíä Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà àðòèñò Âëàäèñëàâ Àðóòþíîâ îðëöâ. Êîìåíäàíòûí ä¢ðèã àðòèñò Àëåêñàíäð Êóêèøåâ, ïî÷òàëüîíà ä¢ðèã àðòèñòê Íàòàëüÿ Ìåëüíèêîâà òîãòàâ. Áè÷êí àðòèñòíð ÷èãí íààäíä îðëöâ. Òåðíü Íàìñàí ê´â¢í Ëèšèí ä¢ð òîãòàñí Äàíèð Öåäåíîâ áîëí Âàëåðèÿ Ìàòâåíîâà. (Ýëñòèí 4-÷ òîéãòà äóíäûí øêîëûí ñóðºóëü÷). Ëèšèí ¢ð ê´â¢í Âàíÿí ä¢ðèã Êèðèëë Åìöåâ á¢ðä³â. Ê´â¢í Á.Ãîðîäîâèêîâèí íåðò³ Òðîèöê ãèìíàçüä ñóðíà.
Õàëüìã óëñèí òóóšëà, óðí ¢ãèí ç´´ðë³, øàšíëà çàëºëäàòà ä¢ðì¢ä ³ìòí³ îíüãèã àâëâ. Èèã³ä Ýê -ò´ðñêí òååãèí ä¢ðèã ²ð³ñ³í à÷òà àðòèñòê Íàäåæäà Áàðãàåâà á¢ðä³â. Íîºàí ijðêèí ³ð¢í ä¢ðèã á¢ò³š Àëåêñàíäðà ×àíàåâà ºàð÷ èðâ. Öàºàí Ààâèí ä¢ðèã Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà àðòèñò Áààòð Ñàíäæèåâ á¢ðä³â. Šèðºëèí äàœøàòà öóã õààëºèííü òóðøàðò õàëüìãóäûã äàõš éîâõ, çîâëœ-ç´â¢ðòíü, áàéðèí á³³äëäíü ñåðãìš ´ã÷ éîâõ äîìáðèí àéñìóä Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ì´ð³í ëàóðåàò Ëèš Ãîðÿåâèí ýâò³ ºàðò ýœñ³ä, ꢜêí³ä á³³â. Îïåðèí ê´ãšìèã õîéð êîëëåêòèâ òàòâ. Òåðíü Õàëüìã Òàœº÷èí èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Ìåðãåí Íàñòèíîâ ºàðäšàõ Ãîñóäàðñòâåíí ñèìôîíè÷åñê îðêåñòð áîëí ²³äðõí³ ãîñóäàðñòâåíí îïåðèí áîëí áàëåòèí òåàòðèí ñèìôîíè÷åñê îðêåñòð. Äèðèæåðíü Âàëåðèé Âîðîíèí. Õàëüìã Òàœº÷èí èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Îëüãà Ñåðäþêîâà ºàðäšàõ À. Öåáåêîâèí íåðò³ Ãîñóäàðñòâåíí õîð äóóíà ýðäì³ðí ç´âò³ ò³âö³í îðóëâ. Óëñèí ¢¢ä³ëòèí òàœº÷èí ãåðèí êîëëåêòèâñ - óëñèí ôîëüêëîðí-ýòíîãðàôè÷åñê "Ýðäì" àíñàìáëü, ²ð³ñ³í Ôåäåðàöèí óëñèí ¢¢ä³ëòèí à÷òà êîëëåêòèâ, óëñèí áèèºèí "Šàœºð" êîëëåêòèâ, áè÷êä¢äèí áèèºèí "Òþëüïàí÷èê" àíñàìáëü, áè÷êä¢äèí èñêóññòâèí íåãäã÷ òîéãòà øêîëûí ñóðºóëü÷íð. Áàñœãà Áààòðèí íåðò³ Êåëí-óëñèí òåàòðèí áîëí äðàìèí áîëí øîã íààäíà Îðñ òåàòðèí, Ï.×îíêóøîâèí íåðò³ èñêóññòâèí êîëëåäæèí êîëëåêòèâñ îðëöâ.
ªàçà, èë òåœãð äîð áîëñí ê´ãšìèí-äðàìàòè÷åñê ¢¢ëäâð ñ³³í³ð äàâõä, ³ìòíä èë³ð ¢ç¢ëõäíü çóðà÷ Åëåíà Âàðîâà, ïëàñòè÷åñê õàëõèã ê¢ö³ñí àðòèñòê Ýëüçà Áåìáååâà, çâóêîðåæèññ¸ðì¢ä ñîéëûí à÷òà ê´äë³÷ Áàéð Ñàíäæèåâ, Âèòàëèé Êîëÿäà, Âèêòîð Âåäåøêèí, ãåðë ´ãäã ýðäì÷íð ñîéëûí à÷òà ê´äë³÷ Åâãåíèé Ìåäâåäåâ, Ìàêñèì Ìàíæèêîâ øóíš îðëöš, èê ê´äëìø ê¢ö³ñèíü òåìäãëõìí.
Ê´ãšìèí-äðàìàòè÷åñê ¢¢ëäâðò Õàëüìãèã óãà êåš, á³³ñí ³ìòèíü Ñèâð¢ð òóóâðò éîâóëõèí òóñê èê ºàøóòà ç³ðëã, ä³í ò´ãññí³ òóñê ç³ðëã, Õàëüìã àâòîíîìí îáëàñòü øèí³ñ òîãòàãäšàõèí òóñê ç³ðëã òóóšä îðñí òåð êåâ³ðíü äèêòîðèí êåëñ³ð ³ìòíä ä³êí³ñ ñîœñõãäñíü, áàéðèí 糜ã áîëñí Óëàí Áàðáàåâíà Ëèäæèåâàí ðàäèîºàð äóóëñí äóä - öóã ýí ¢ííä³í áîëñí éîâäëìóä îïåðò îðóëãäš, õàëüìã ê¢í áîëºíà ñóäöíä, öóñíä á³³õ õ³³ðò³ òîîòûíü òîäëóëâ.
Òàœº÷èí ¢¢ä³ã÷ êîëëåêòèâñèã, îëí àðòèñòíðèã õàìöóëñí ¢¢ëäâð ðåæèññåð, ²ð³ñ³í èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Áîðèñ Ìàíäæèåâèí ºàðäâðò "Áóéñëºí áîëí áîñõìš" ãèäã öóãòàä òåìäãò³ áóìáèí ´´ð áîëâ. Õàëüìãèí òóóš èèãš àðõèòåêòóðí áîëí ñêóëüïòóðí ¢¢ä³âðò ê¢ö³ãäñí, îäà ´´ðíü òóóš ê´ãšìä á¢ò³ãäñíü ¢ç¢ëãäš, ³ìòí³, íåã ¢ë¢ áàº÷óäûí óõàí-ñåäêëä ç´âò³ îðìàí îëš, õ´´í-õ´´í³í ìàðòãäøãî ãèš ñàíãäíà.

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ
È.ÌÓÇÐÀÅÂÀÍ öîêñí çóðãóä