Õàëüìãèí ºàçð áè÷êä¢äèí õ³ë³ö³ð

"Õàëüìãèí òóñê äóí" ("Ïåñíü î Êàëìûêèè") èèì íåð³äëºò³ º³³õ¢ë èþëü ñàðä Êåëí-óëñèí áèáëèîòåêä ¢ç¢ëãäñí áèë³. Òèèãõä áèäí çóã àõðàð ýí º³³õ¢ëèí òóñêàð áè÷ë³âèäí. dzœãèí á³³äëò³º³ð áè÷ãäñí ìàòåðèàëä ñîíüí êåñã òîîòíü îðñí óãà áèë³. Òåã³ä áè ýí ò´ðò ä³êí³ñ óìøà÷íðèí îíüãèã òóñõàõàð ñåäë³â.
Ýí ò´ñâèã á¢ðä³ñí Âëàäèìèð Ãîëîâà÷åâëà ꢢíäõ ñààì ÷èãí ó÷ðñí áèë³. Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ ²ð³ñ³í ãåîãðàôè÷åñê îáùåñòâèí ãåø¢í, Ìîñêâàä Çàïàäí îêðóãèí áèáëèîòåêä ê´äëí³. Òåíä ýí Ìîñêâàí âóçìóäò ñóð÷àõ õàëüìã ꢢêä-ê´â¢äë³ òàíüëäâ. Ñòóäåí÷åñê íèèö³ñò îðšàõ áàº÷óä ñîíüí îëí ñåäâ³ð³ðí ýí ꢢã ñîíüìñóëâ. Òåäíë³ òàíüëäñíà äàðó òàëäàí õàëüìãóäëà òàíüë-¢çë áîëàä, òåäí³ êåš³õ ¢¢ëäâð³ð Âëàäèìð Ñåðãååâè÷ íåã ¢ë¢ ñîíüìñâ. Óðäíü ýí êàðåëüñê êåëí óëñèí ýë÷íðë³ òàíüëäàä, òåäíë³ õàìäàí êåñã ò´ñâ êåñí áèë³. Ýí ñààìä õàëüìãóäûí òóóšëà áîëí ñîéëëà òàíüëäõ êåì ó÷ðâ.
¥ðê-á¢ë³ðí õîòë áàëºñíä á³³õ êåñã õàëüìãóä õîîðíäàí õàðºš, áàéðèí ´äð³í äàâóëš, àâúÿñìóäàí á³ðš³õèíü ýí¢íä èê³ð òààñãäâ. Òèèã³ä õàëüìã ºàçðàð ñîíüìñàä, òåíä á³³õ óëñèí òóñêàð ìåäš àâõàð, áèáëèîòåêä õàëüìã áè÷³÷íðèí ¢¢ä³âðì¢ä óãàã, õàëüìãèí òóñê ëèòåðàòóð áຠáîëšàõèíü Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ ìåäâ.
Ìîñêâàí Çàïàäí îêðóãèí áèáëèîòåêä ê´äëš³õ Ãîëîâà÷åâ éèðèíä³í êåëí-óëñèí õîîðíäê õ³ðëö³íä èê îíüãàí ´ãí³. Òèèã³ä Õàëüìãàñ òåíä á³³õ áàº÷óäëà ꢢíä³ä, õàìöó íåã ò´ñâ êåõ³ð ýäí øèèäâ. Ìîñêâàä á³³õ óëñò Õàëüìãèí ñîéëûí, òóóšèí áîëí àâúÿñìóäûí òóñêàð êåëš ´ãõ ñàíà ýäí 碢ñìí. Òèèã³ä ýí ò´ñâ ¢¢äñí áîëšàíà. Êåëí óëñèí õóâöí ÿìàðàí á³³ñèíü, êå糜ê àâúÿñàí ³ìòí ÿìàðàí êåâ³ð á³ðš³õèíü ¢ç¢ëõ³ð ýäí øóíâ. Šèëèí ýêëö³ñ àâí Ìîñêâàí øêîëìóäàð ñóð÷àõ ñóðºóëü÷íðèí äóíä Õàëüìã ºàçðèí òóñê çóðãóä çóðõ ¢¢ä³ã÷ ìàðºà çàðëñí áèë³. Õàëüìã áàº÷óä, òåäí³ ê¢¢êä-ê´â¢ä áîëí Ìîñêâàí íàíü ÷èãí ñóðºóëü÷íð òàœº÷èã ÿìàðàí êåâ³ð ¢çñ³í çóðãóäûí ä´œã³ð ìåä¢ëâ. Ò´ñâèí àøíü ñàíñíàñ ñ³í áîëš ºàðâ. Êåñã ´ðê-á¢ëä ò´ðñí áè÷êä¢äíü òàœº÷ä èð³ä óãàíü áàñ á³³í³. Òåäí ýê-ýöêèí êåëñ³ð, ò´ðñêí ºàçðíü ÿìàðàí áîëšàõèíü ìåäí³. Òåã³ä òåð áè÷êä¢ä ÷èãí ìàðºàíä îðëöàä, ýê-ýöêèí ºàçðèã ñàíñàðí çóðñèíü õ³ë³õä ñåäêëä òààñòà áîëíà. Áè÷êä¢äèí èê çóíü àìðëºíà öàãëàðí ààâ-ýýšä³í èð³ä, õàëüìã òåã ÿìàðàí áîëäãèíü ¢ç³ä, ì´ð óíàä, áàìá öåöã¢ä, òååãèí º³ðäèã º³³õ³ä, õóðëä îäàä, êåñã ñîíüí þìèã ìåäš àâíà. ¡çñí-ñîœññàí òåäí çóðãóäòàí ¢ç¢ëñíü éè𠺳³õìšò³. Ñåäêëäíü òààñãäñí, ç¢ðêíäíü ´´ðõí òîîòûã ꢢêä-ê´â¢ä çóðãóäòàí ¢ç¢ëñìí. Õàâðàð ê´ê íîºàºàð á¢ðêãäñí òåã, ã´ð³ñä, òåì³ä, áàëºñíà á³³äë, ´ðê-á¢ë³ðí òàœº÷èí º³³õìšò³ ºàçðàð éîâš éîâõàí çóðãóäò ¢ç¢ëš ÷àäñèíü õ³ë³õä ñåäêëä òààñòà áîëíà.
"Ò´ñâ êåñã ò´ðèã õàºëâ",- ãèš Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ òîîëšàíà. - Õàëüìãò ´ñ÷ áîññí ꢢêä-ê´â¢ä çóðãóäàí çóðõëàðí äóðòà ºàçðàðí ä³êí íåã éîâàä, òåð¢í³ òóñêàð ýê-ýöêë³ðí òîäëš ê¢¢íäõ òààë ó÷ðñìí. Ýâð³ ºàçðèí òóóšèã ñîœñõ, ìàðòãäñí òîîòûã ñåðã³õ àðºòà áîëâ. Òàëäàí ºàçðò á³³õ õàëüìã áè÷êä¢ä, íàíü ÷èãí ñóðºóëü÷íð áîëõëà, ²ð³ñ³ä èèì íåã ñîíüí êåëí óëñ á³³õèíü ìåäš àâõä, ìåäñ³í çóðãò áóó뺚 çóðõ òààë ó÷ðñíü éèð ñ³í éîâäë áîëšàíà".
Ò¢ð¢í º³³õ¢ëì¢ä Ìîñêâàä éèð èê òààñëò îëâ. ²ìòèã éèð èê³ð ñîíüìñóëâ. Êåñãíü òåð çóðãóäûã õ³ë³ñí³ õ´´í Õàëüìãò îäàä, öóã òåð òîîòûã ýâð³ í¢ä³ðí ¢çõ³ð á³³õ³í º³³õ¢ë õ³ë³ñí óëñ ìåä¢ëâ. Áè÷êí çóðà÷íðèí çóðãóä äååð Õàëüìãò Ã. Ðîê÷èíñêèéèí íåðò³ áè÷êä¢äèí õóäîæåñòâåíí øêîëä ñóð÷àõ ꢢêä-ê´â¢äèí çóðãóä íåìãäâ.
Îäà ñóðºóëèí øèí šèë ýêëñí³ñ àâí áè÷êí çóðà÷íðèí º³³õ¢ë áàëºñíà øêîëìóäàð ¢ç¢ëãäõìí. Õ´´ííü º³³õ¢ë íåðò³ íîìò áîëí çóóëü÷ëà÷ Èðèíà Óìíîâàí ýêñïåäèöèã äàõš, îäñí ºàçðòíü ¢ç¢ëãäõ ãèš çóðàëãäšàíà.
"Íàíä áàñ º³³õ¢ë éèð èê³ð òààñãäâ. Òåã³ä áè Õàëüìãò èð¢â, - ãèš Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ òîîëâðàðí õóâàëöâ. - Ýíòí éèðèíè íåã º³³õ¢ë áèø. Ýíòí éîñòà ñîíüí êåðã. ²ìòí õîîðíäê çàëºëäàã áàòëëºíä áè÷êä¢äèí õ³ë³ö éèð òóñòà áîëíà.
Òåð¢ãèíü "Õàëüìãèí òóñê äóí" ãèäã º³³õ¢ë ìåä¢ëš³í³. Èèì º³³õ¢ë šèë áîëºí êåãääã áîëõìí. Çóóëü÷ëš éîâäã ò´ñâ áîëšàõíü ìàäíä èê áàéðòà áîëšàíà. Èðèíà Àíàòîëüåâíà Óìíîâà ýí ò´ñâèã é´ð³š, ýâð³ ¢¢ëäâðë³ðí äàõóëš ¢¢ëäõ³ð á³³í³. Íåðò³ çóóëü÷ëà÷, Ôåäîð Êîíþõîâèí ãåðãí ýí ò´ñâä òèèì êèëìš³í ºàðºšàíà".
Ìîñêâàä áèáëèîòåê îëí áîëâ÷í, òåíä Õàëüìãèí òóñê ëèòåðàòóð éèð ö´í. Çóã íåã áèáëèîòåêä "Šàœºð" á³³í³. Áè Õàëüìãò íèñ÷ èð³ä, ò¢ð¢í êåñí õóëäì - ýíòí "Šàœºð", - ãèš Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ ꢢíäâðèã öààðàíäíü éîâóëâ. - Àýðîïîðòàñ íàìàã àâ÷ éîâñí òàêñèñò Ýëñòä ò¢ð¢í èðš éîâõèì ìåä÷ê³ä, áàëºñíà öóòõëœãèã ¢ç¢ë³ä, áóìáñèí òóñêàð êåëš ´ã³ä, "Šàœºðèã" íàíä óìøš ´ãâ. ßìàðàí èê áàéð! Èðñí ´äð³ñí àâí áè ãèè÷ë¢ëã÷ ñåêäëò³ óëñëà õàðºàä, õàëüìãóäûí á³³äë-šèðºëë³ òóóšëà, ñîéëëà ´´ðõí òàíüëäóâ".
"Õàëüìãèí òóñê äóí" ãèäã º³³õ¢ëä îðí-íóòãèí òàëäàí êåñã ºàçðàð á³³õ õàëüìãóäûí, ºàçàäûí îðíä á³³äã õàëüìãóäûí áè÷êä¢ä îðëöš ÷àäšàíà. Ýí ò´ñâ èèã³ä õàìöóëã÷ èê ê¢÷ò³ áîëšàíà.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ
Èííà Ìóçðàåâàí öîîêñí çóðãóä