“Ýãèë, ýšèì, ýãèë”

Ñåíòÿáðèí 18-ñ àâí Õàëüìã Òàœº÷ä "Áîëüøèå ãàñòðîëè" ãèäã ôåäåðàëüí ïðîãðàìì ýêë³ä ¢¢ëäš³í³. Ýí èê ãàñòðîëèí êåìš³íä Ýëñò¢ð Òûâà Ðåñïóáëèêèí òåàòð èðâ. Ýäí³ àâ÷ èðñí íààääûí òóñêàð øèäð áîëñí ïðåññ-êîíôåðåíöä êåëãäâ. Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòðèí äàðóê Ãàëèíà Áàäàåâà ôåäåðàëüí ïðîãðàììèí òóñêàð êåë³ä, èðñí ãèè÷íðèã é´ð³ëèí ¢ã³ð òîñâ. Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Áîðèñ Ìàíäæèåâ ðåãèîíìóä õîîðíäê ãàñòðîëèí êåìš³íä ýí šèëèí õàâðàð Õàëüìã òåàòð ºóðâí ðåñïóáëèêä îäàä, íààääàí ¢ç¢ëñí³ òóñêàð êåëâ. Îäà òåð ðåñïóáëèê¢äèí òåàòðìóä Õàëüìãò èðš³í³.
Áàñœãà Áààòðèí íåðò³ Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðèí ò³³ç äååð Òûâà Ðåñïóáëèêèí Êåëí-óëñèí ê´ãšìèí-äðàìàòè÷åñê òåàòð íààääàí ¢ç¢ëš³í³. Òåàòðèí äèðåêòîð, Òûâà Ðåñïóáëèêèí óëñèí àðòèñò Ñòàíèñëàâ Èðèëü êåëñ³ð, êîëëåêòèâ èê äóðòàºàð ýí ãàñòðîëüä èðâ. Òåàòðèí àðòèñòíð Ýëñò¢ð ñåíòÿáðèí 16-ä Àºøàñ àâòîáóñàð èðñìí. Òûâàºàñ èðñí ãèè÷íðèã Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðèí êîëëåêòèâ áàéðèí á³³äëä òîñ÷ àââ. Òåàòðèí äèðåêòîð Ãàëèíà Øóðàåâàí êåëñ³ð, õîéð òåàòðèí êîëëåêòèâ Õàëüìãèí ºàçðò 30 šèë õîîðàí èèãš õàðºñí áèë³.
Ñòàíèñëàâ Èðèëü Õàëüìã òåàòðèí íààääûã ³ìòí îäà ê¢ðòë ìàðòàä óãàí òóñêàð êåë³ä, ýí èðëºíä³í Òûâàí àðòèñòíð ºóðâí íààä àâ÷ èðñí³ òóñêàð 糜ãëâ. 1935 šèëä ýêëš ¢¢ëäñí òåàòð Âèêòîð Êîê-îîëûí íåðèã 碢í³. Òåàòðò éèñí ¢éèí àðòèñòíð ê´äëš³í³. Ýäí ËÃÈÒÌÈÊ, Ìîñêîâñê Ùåïêèíñê íàíü ÷èãí òåàòðàëüí âóçìóä ò´ãñ³ñí àðòèñòíð. Öàãòàí ýíä íåð òóóðñí Ìàêñèì Ìóíçóê Êàðà-êûñ ãåðãò³º³í, Õ. Êîíãàð, Â.Ìîíãàëüáè, Í. Îëåé-îîë, íàíü ÷èãí áèëãò³ àðòèñòíð ê´äëš éîâñìí. 1958 šèëä êîëëåêòèâ ê´ãšìèí-äðàìàòè÷åñê òåàòð áîëš ¢¢ëääã áîëñìí. 1986 šèëä òåàòð "Ê¢íäëëºí³ Òåìäã" îðäåí³ð à÷ëãäñí áèë³.
Éèðäã÷ šèëì¢äò òåàòðò àõ ðåæèññåð áîëš Àëåêñåé Îîðæàê ê´äëñí³ñ àâí òåàòð øèí äåâñœä ºàð÷, îëí ôåñòèâàëüä íààääàðí íåð ºàð÷, ºàçàäûí îðíä òåìäãò³ áîëâ.
2000 šèëä ²ð³ñ³í Ôåäåðàöèí èíòåëëèãåíöèí Êîíãðåññò òåàòðèã "Òåàòð ãîäà" ãèäã íåð 碢뺳ä, àêàäåìèê Ä. Ëèõà÷åâèí íåðò³ àëòí ìåäàëÿð à÷ëñí áèë³. 2011 šèëä òåàòð "Êåëí-óëñèí" íåð 碢äã áîëâ. Ñîéëûí õàëõàð êåš³õ èê ê´äëìøèã òåìäãë³ä, òåàòðèã 2016 šèëä Òûâà Ðåñïóáëèêèí îðäåí³ð à÷ëñíü èê óðìäòà éîâäë áîëñìí.
Òåã³ä ýíäð ´äð³ñ àâí àõ-ä¢ ðåñïóáëèê³ñ èðñí áèëãòíðèí íààääûã õ³ë³õ òààë ìàäíä ó÷ðšàíà. Òåàòðèí ëèòåðàòóðí ³œãèí ºàðäà÷ Ýðèê Íîðáó êåëñ³ð, ðåïåðòóàð á¢ðä³ëºíä ýäí èê îíüãàí ´ãí³. Šèë áîëºí òåàòð ôåñòèâàëüìóäò îðëöš, áèëã-ýðäì³í òàëäàí ºàçðò ¢ç¢ëí³. Ìëûí òåàòðìóäëà, Õàêàññèí, Òàòàðñòàíà, Áàøêîðòîñòàíà, Áóðÿòèí òåàòðìóäëà çàëºëäà á³ðš, òåð ¢¢ä³ã÷ êîëëåêòèâñëà íåã ôåñòèâàëüìóäò îðëöš éîâíà.
"Ýãèë, ýšèì, ýãèë" ãèäã íààäàð òóâèíöíð ãàñòðîëÿí ýêëš³í³. Ýí íààäí 1998 šèëä Êàçàíüä áîëñí "Íàâðóç" íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëèí ëàóðåàò áîëñìí. 2002 šèëä Èðêóòñêä áîëñí "Ñèáèðñêèé òðàíçèò" ãèäã íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä ýí íààäí Ãðàí-ïðè ì´ð³ ø¢¢š àâñìí. "Áåëàÿ âåæà" ã躳ä, Áåëàðóññüò áîëäã íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä Àëåêñåé Îîðæàê ò³âñí ýí íààäí õàìãèí ñ³í ãèš òîîëãäñìí. Îäà Õàëüìãèí îëí õ³ë³º³÷íð òóâèíöíðèí ñ³í ãèñí íààäûíü õ³ë³š ÷àäšàíà. Öàã óðàëàí éîâàä, íààäí ò¢ð¢í áîëš ò³âãäñí öàãàñ àâí îäà òåð¢íä ä´ðâäã÷ ¢éèí àðòèñòíð íààäšàíà.
Äàðàíè íåã íààäíü òóóšèí õîë öàãóð ìàäíèã ê¢ðãõìí. "Êòî òû, Ñóáåäåé?" ãèäã íààäí ×蜺ñ õààíà ãåíåðàë Ñóáåäåé áààòðèí òóñêàð êåëš ´ã÷³í³. Òóóšèí íààäûã Òûâà Ðåñïóáëèêèí óëñèí àðòèñò, ²ð³ñ³í Ôåäåðàöèí à÷òà àðòèñò, Ìëûí ñîéëûí à÷òà ê´äë³÷ Àëåêñåé Îîðæàê áåëäš ò³âñìí. 2000 šèëä Óôàä áîëñí íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä, 2005 šèëä Óëàí-Óäý áàëºñíä áîëñí íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä äèèëâð á³ðñí íààäí îäà Ýëñòä ¢ç¢ëãäš³í³.
Ñåíòÿáðèí 20-ä "Ëåãåíäû Ñàÿíñêèõ ãîð" ãèäã íåðò³º³ð òåàòðèí îëí ç¢ñí ÿíç îðóëš áåëäñí êîíöåðòèã òóâèíöíð ¢ç¢ëõìí. Òûâàí êå糜ê ñîéëëà òàíüëäš, ´äã³ öàãò áèëã-ýðäìèíü ÿºš äåëãðš³õèíü êîíöåðòèí éîâóäò ³ìòí ¢çõìí. Êåëí-óëñèí ê´ãšìèí çåâñã¢äèí ³³ºèíü - õîîëàí øàõš äóóëäãèã ñîœñš, òóâèíñê òåàòðèí ñ³í ãèñí íààääûí ç³ðì ³œãèíü ¢çš áîëõìí.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ