Ñàëûí Òóãòíàõí õóðë áîñõšàíà

Àëäð Îêòÿáðüñê ðåâîëþöèí ´ìí õàëüìã òååãò õîòí áîëºíä ãèëò³ ýâð³ õóðë ¢¢ëääã á³³ñìí. Áîëâ ñîâåòñê éîñí òîãòõëà áóðõí-øàší áóðóøàãäàä, õóðëìóä óãà êåãä³ä, ëàìíðíü ãåìø³ãä³ä, öààšëà õàðºóëãäâ. Ñàðïàí ðàéîíà Ñàëûí Òóãòí ñåë³íä áàñ õóðë á³³ñìí. Çóã öàã íåã³ð á³³äãî, öàãíü èðõë³ öàñí äååð ò¢¢ìð øàòäã. ¥äã³ öàãò ìàíà òàœº÷ä áóðõí-øàší äåëãð³ä, õóðëìóä áîëí Áîäü ñóâðºñ áîñõãäš éîâõíü ñ³í òåìäã áîëšàíà.
ßìàðàí ÷èãí êåðã-¢¢ëäâðèã ýêëõä ê¢íä áîëíà. Òåã³ä ÷èãí îëíà ò´ë³ óõàí-ñåäêë³í íåãä¢ëš, ñ³í ñåäâ³ðèí ýê òàòš, ³ð¢í ê¢ñëò³ êåðãèã ´ì³ð³í çàëõ ê¢í êåðãò³ áîëíà. Òèèì àðºòà çàëó Ñàëûí Òóãòí ñåë³íä äàðóíü îëäâ. Ñåë³í³ ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öèí òîëºà÷ Àðêàäèé Íèêîëàåâè÷ Äîðæèíîâ îòã-³³ìãò³í îëí ³ìòí äóíä ê¢íäëëº îëñí, êåëñí ¢ãä³í ýçí áîëäã éîñòà õàëüìã çàëó áîëíà. Ýí ê¢í ÷èð³-ç¢ñ³ðí ÷èãí "Šàœºð" äóóëâðèí áààòðìóäûí á³³äëò³, îëíà ç¢ðê àâëñí, óõàòà, õàð ê´äëìø³ñ çóëäãî ê¢í áîëšàíà. Àðºòà áîëàä Àðêàäèé Íèêîëàåâè÷ ò´ðñêí ºàçðòàí õóðë áîñõõ ê¢ñë 碢â.
ªàõà ñàðèí 15-ä õóðë áîñõëºíä êåðãò³ ì´œã öóãëóëš àâõ ê¢ñëò³º³ð áóéí÷ ñåäêëèí êåðã-¢¢ëäâð áîëâ. Äåëã³ Ýðäíèí íåðò³ Ñàðïàí øêîëûí áàãøíð áîëí ñóðºóëü÷íð, ñîéëûí ê´äë³÷íð, ìàë÷íð, õàì-õîøà á³³äã ðàéîäûí ýë÷íð, Ýëñò³ñ áîëí Àºøàñ èðñí ãèè÷íð ýí êåðãò îðëöàä, 700 ì蜺í àðñëœ õîðøàš àââ. Ýí ³ð¢í ÷èíðò³ êåðã-¢¢ëäâðò îðñí óëñ ëàìèí óìøñí íîìä îðàä, ³äñ àâàä ºàðöõàâ. Ñóðºóëü÷íð, áàº÷óä, Ñàíšàðà Áàñœãèí íåðò³ Øàðíóòà øêîëûí áàãøíðèí "Òååãèí àéñ" àíñàìáëü áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ë³ä, åœñã ñ³³õí äóóºàð îëí ³ìòí³ ÷èêí³ õóšð õàœºàš áàéð ¢¢ä³â. Áè÷êä¢ä îëí ç¢ñí íààää íààäàä, ñåðãìšò³º³ð àìðâ. ²ìòí îëí ç¢ñí ìàðºà, á´êíðèí á³ðëä³ õ³ë³â. Ñåë³í³ ³ìòí³ ò´ë³ îëí ç¢ñí õîò-õîîëûí, ýä-òàâðèí ÿàðì áîëâ.
Ñàëûí Òóãòí ñåë³í ºóðâí áààòðèí Ò´ðñêí áîëíà. Òåã³ä ÷èãí ýíä ¢¢ëäš³õ ä³³í³ áîëí ê¢÷-ê´ëñí³ ìóçåéèí ñàœä ñîíüí çóðãóä, çåð-çåâ, êåñã äîêóìåíò îëíà îíüãò òóñõàãäíà. Äîðàñ ´ñ÷ éîâõ Ñàëûí Òóãòíà áè÷êä¢ä áîëí áàº÷óä ò´ðñêí ºàçð-óñíäàí ýœêð áîëš, àëäð ´âêíðèííü ê¢÷-ê´ëñí³ òóóðìšàð áîëí çàëó-ç´ðìã éîâäëàð áàõìš êåí³. Ìóçåéèí ´´ð Ñîâåòñê Ñîþçèí áîëí ²ð³ñ³í Ãåðîéìóä Ýðäíü Äåëèêîâä, Ýðåíöåí Áàäìàåâä áîëí Ãåííàäèé Ëÿ÷èíä íåð³äñí áóìáëâñ á³³í³.
Áóéí÷ ñåäêëèí êåðã-¢¢ëäâðò Âàñèëèé Õîìóòíèêîâèí à÷ Õð Õîìóòíèêîâ îðëöàä, 110-÷ Õàëüìã ì´ðí öåðãèí äèâèçèí òóñê äîêóìåíòàëüí ôèëüì ¢ç¢ëâ. Áàº÷óä òóóšàí ìåäõ, çàëó-ç´ðìã õàëüìã áààòðìóäàñ ¢ëã¢ð àâõ ç´âò³ ãèš ýí òîîëàä, äèâèçèí òóñêàð êåëš ´ãâ.
Ýí áàéðòà ´äð Áóìáèí îðí ìåò ñåð-ñåð ãèñí ñàëüêòà áîëâ, á¢ð-á¢ð ãèñí õóð øîðà äàðàä, ñ³í êåðãèã ³ð¢ñëâ. Ò´ðñêí ºàçðèííü ñ³ê¢ñíä, áóðõí áîëñí ààâ-ýýšíðò³í ì´ðã³ä, à÷íð-çååíðíü é´ð³ë àâõóëàä, ñåäêë³í ñåð㳺³ä Ñàëûí Òóãòíà óëñ äåëê³ ìèíè ãèñí ñåäêëò³º³ð ³ð¢í ÷èíðò³ êåðãèí ýêëö ò³ââ. Ýí áóéí÷ ñåäêëèí êåðã-¢¢ëäâð á¢ðä³ëºíä ä´œ-òóñàí ê¢ðãñí áåð³÷¢ä Ñ.Áàñàíãîâàä,Í.Øîâóíîâàä, À.Ìó÷êàåâàä, Ý.Áàñàíãîâàä, Á.Èëüêóåâàä áîëí Ë.Øàðàåâàä èê õàíëòàí ´ðãš³í³â. Èèì õàëó÷ áîëí ò´ðñêí÷ ñåäêëò³, ñåäâ³ðò³, îëí ³ìòíë³ ýýëò³ óëñ ìàíà ´´ð á³³õíü îìã ´ãí³. Ê¢íäò³ ìèíè ¢¢ðì¢ä, ýœêð ñàëûíòóãòíàõí! Êåðã-¢¢ëòí íîìèí õààëºàð éîâš, êåëñí ¢ãòí ¢íò³ áîëš, êåš³õ êåðãòí óðàëàí éîâš, ´ðê-á¢ëò³º³í áîëí à÷íð-çååíðò³º³í àìð÷-šè𺚠éîâòí ãèš äóðäšàíàâ. ²ð¢í êåðãòí á¢òš, Ñàëûí Òóãòí ñåë³íä øèí õóðë 䢜㳚, áóðõí-øàšíü äåëãðš éîâòõà!

Àíàñòàñèÿ ÄÀÂÀÅÂÀ,
Ñàíšðãà Áàñœãèí íåðò³ Øàðíóòà øêîëûí áàãø