Èññûê-Êóëèí ê´â³º³ñ ìàíà òååãò èðâ

Õàëüìã Òàœº÷ä á³³äã îëí êåëí-óëñ äóíä êèðãèç óëñ îíö îðì ýçëí³ ãèš êåëš áîëšàíà. Þœãàä ãèõë³ ýäí äóíä õàëüìã óëñëà íåã óœã-òîõìòà ñàðò õàëüìãóä á³³í³. Òåã³ä ÷èãí ýäí õàëüìã ºàçðò àõíð-䢢íð äóíäàí ãåðò³í á³³ñíë³ ³äë, ýíä èšëä³ä ¢ëäâ. Ìàäíèã Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí îþòíð á³³ñí öàãò Êèðãèç³ñ áàº÷óä ñóðºóëü ñóðõàð èðñí áèë³. Ýíäð ÷èãí ìàíà ÊàëìÃÓ-ä ýí îðí-íóòãèí ýë÷íð ñóð÷àíà. Ýí õàâðàð òàœº÷èí ³ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí êîìïëåêñí Öóòõëœãèí ñåäâ³ð³ð îëí ¢ðò³ ´ðê-á¢ëì¢ä äóíä á¢ðä³ãäñí ìàðºàíä Äæóìàåâèõí³ ´ðê-á¢ë äèèëâð á³ðñí áèë³. Áèäí ýäíë³ òàíüëäàä, ýäí³ á³³äë-šèðºëèí òóñêàð õ´´ííü áè÷õ³ð ¢ãöñí áèë³âèäí.
Òààëàéáåê Àñàíêîæîåâè÷ áîëí Ìýýðèì Àçèçãàíîâíà Äæóìàåâèõí Õàëüìã Òàœº÷ä 2005 šèë³ñ àâí á³³í³. Ãåðèí ýçí³ àõ ýíä 2000 šèë³ñ àâí á³³í³, òåã³ä ýäí ò¢ð¢ë³ä òåäí³ ìåíä ìåäõ³ð èðäã á³³ñìí. Íåã ä³êš àõíü ò´ðñêí ºàçðóðí êåðã³ð éîâõëàíü Òààëàéáåê àâàëüòàºàí ýíä ꢢêäèíü õ³ë³õ³ð ¢ëäâ. Òèèã³ä ýäí Õàëüìã Òàœº÷ä á³³õ³ð øèèäâð àââ. ªóðâí ñàðèí ýðãöä ýäí ²ð³ñ³í èðãíì¢äèí äîêóìåíò àâàä, àðâ øàõó šèëä³í ýíä á³³í³.
- Áèäí ×îëïîí àòà ãèäã êóðîðòí áàëºñíä íîìèí àêàäåìèí ïàíñèîíàòä õàìäàí ê´äëäã áèë³âèäí. Òåíä òàíüëäàä, ´ðê-á¢ë³í ´íä³ëºâèäí. Õóó÷í àâúÿñàð áè òààñãäñí ꢢêèã õóëõàëš àâàä, 糜ã îðóëñíà õ´´í õ¢ðì³í êåñí áèë³âèäí. ªóíäë ò´ðõä, ìàíà óóºí ê´â¢í ãåìèí óðøãàð ñ³³º³í õ³³â, òåã³ä îðìàí ñîëüõàð íààðàí í¢¢ñíü áàñ õàðà áèø. Ýíä ìèíè àõ áîëí ìàíà çå ꢢêí ´ðê-á¢ëì¢äò³º³í á³³í³. Òåã³ä êåëí-óëñèí áàéðèí ´äðì¢äë³ áèäí ºóðâí ´ðê-á¢ë³ðí öóãëðš í³³ðëí³âèäí,- ãèš Òààëàéáåê Àñàíêîæîåâè÷ êåëâ.
Êåëõä, ýí îðñ êåë ñ³³í³ð ìåäí³. "Òà àëüä îðñ êåë äàñâò?"- ãèš ñîíüìñâ. Òèèãí ãèõíü ýí îðñ øêîëä ñóðñí á³³š, õ´´ííü ïåäàãîãè÷åñê ó÷èëèù ò´ãñ³ñìí. Ñîâåòñê Ñîþçèí öàãò ´ñ³ä-áîññí ò´ë³ä³í ýí Êàëóãà áàëºñíä ³³ðìä öåðãëñí á³³š. Õàëüìã ê´â¢ä ýí¢íë³ öåðãëñèã ýí òîäëíà. Ñîâåòñê éîñíà öàãò Êèðãèçüä îðñìóä îëí áèë³, òåã³ä ýí¢í³ ¢¢ðì¢ä äóíä îðñ ꢢêä-ê´â¢ä á³³ñìí. Ê¢¢êäíü îðñ êåë äàñàä, ñ³í ñóðºóëüòà áîëõèí ò´ë³ íààðàí í¢¢õ øèèäâð àâñíü áàñ íåã ó÷ð áîëñìí.
Ýäí³ ´ðê-á¢ë ä´ðâí ¢ðò³. Àëüáèíà 5-÷ êëàññò ñóðíà, Áàéýë ê´â¢íü 3-÷ êëàññèí ñóðºóëü÷, èêð Àìèíà Àìèð õîéð ºóíòà, áè÷êä¢äèí ñàäò îðíà. Ýäí ãåðò³í ꢢêäò³º³í ýâð³ êåë³ðí ꢢíäí³, ´âêíðèííü àâúÿñ-çàœøàë çààš ´ãí³. Àâúÿñò òîõðñàð äîëàí õîíã áîëºí áàñœ ´äðë³ ýöêíü ê´â¢äò³º³í íîìä îðíà. ijê³ä ýí ´äð ïëîâ ÷àíäã àâúÿñ á³³í³. Êåëí-óëñèí Óðàçà, Êóðáàí-áàéðàì áîëí Íàâðóç ñ³í ´äðì¢äë³ ýäí ýëãí-ñàäòàºàí õàðºš, íåã-íåãíä³í ãèè÷ä îäíà. Ìýýðèì îëí ç¢ñí õîò-õîë áîëºõäàí äóðòà, òåã³ä ýí õàøàíû, ëàãìàí, áåøáàðìàê áîëí íàíü ÷èãí ñåíð õîò áåëäí³. Àëüáèíà ýê³í äàõàä êåëí-óëñèí õîò-õîë áîëºäãèã äàñíà. Ñ³í ´äðì¢äèí áàéðëà ãåðèí ýçí ꢢêä ê¢í êóðìà-ö³ áîëºíà. Ýííü õ´´í³ ´´êíä ºóéð øàðàä, äååðíü ¢ñ íåì³ä áîëºäã õîò áîëšàíà. ijê³ä ýäí õàëüìã ö³³ä öóºàð äóðòà.
Äæóìàåâèõí³ ´ðê-á¢ë ñóë öàãàí õàìäàí äàâóëíà. Ýäí õîòë áàëºñíà óóëüíöñàð õàìäàí éîâš, ñ³³õí áóìáëâñ º³³õí³. Áàéýë ê´â¢í ñïîðòàð ñîíüìñš á´ê á³ðëä³í³ ñåêöä îðíà. Àëüáèíà ¢¢ë á³ðš, íààäºàñòàí õóâö óéíà, çóðã çóðõäàí äóðòà, øêîëäàí ÷èãí ýí ñ³³í³ð ñóðíà. Ýê-ýöêíü ꢢê³í ê´ãšìèí øêîëä îðóëàä, äîìáð öîêäã äàñõõ ñàíàòà. Îëí ¢ðò³ ´ðê-á¢ë òàœº÷èí ³ìòí³ ñîöèàëüí òåòêâðèí öóòõëœãèí "¥ðê-á¢ë" ãèäã ³œãèí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò øóíìºàºàð îðëöíà. Áè÷êä¢ä àíãëü êåëí³ çàíÿòüä îðíà, ºàðèí ýðäìèí êðóæîêä îëí ç¢ñí êåãäëì¢ä äàñíà. Òààëàéáåê Àñàíêîæîåâè÷ áîëí Ìýýðèì Àçèçãàíîâíà áîëõëà ýê-ýöêíðèí ò´ë³ äàâóëãääã òðåíèíãä, õàðºëòä îðëöíà. Ìýýðèì íààäê îëí ¢ðò³ ýêíðë³ õàìäàí éîãàí çàíÿòüñò îðëöš, öîãö-ìàõìóäàí áàòðóëíà. Êåëõä, ýí Öóòõëœ îëí ¢ðò³ ´ðê-á¢ëì¢ä äóíä äàâóëñí ìàðºàíä ýäí êåãäëì¢äèí º³³õ¢ë áåëä³ä, Äæóìàåâèõí³ óœã-òîõìèí æóðì êåñí áèë³. Îëí ñàëàòà ìîäíä ýäí ºóðâí ¢éèí íåðä çààâ.
Õàëüìã ºàçðò á³³äã ò´ë³ä³í ýäí Öàºàí Ñàð, Çóë áàéðèí ´äðì¢äèã òåìäãëš, áàñ áîîðöã øàðíà, šîìáà ÷àííà. Ìýýðèì Àçèçãàíîâíàí ýëíöã ýêíü ñàðò õàëüìã á³³ñìí, òåã³ä ýí áè÷êí³ñí àâí ýí ñ³í ´äðì¢äèí òóñêàð ìåääã áèë³. Îäà ýäí³ ´ðê-á¢ë íóðºëš á³³ðí éîñàð, êèðãèç êåëí-óëñèí àâúÿñ-çàœøàëàð á³³í³. Ýäí êåí àõàí ê¢íäëš, ýðê áèø "òà" ãèš äóóäíà. Ê¢¢êä ê¢í òîëºà í¢öêí á³³õ ç´â óãà, òåã³ä ýäí äàœãèí àëü÷óð áîîíà. Ãåðò³í öóºàð ò´ðñêí êåë³ð ꢢíäí³. Ñ³í ´äðì¢äèí áàéð áîëõëà ãåðèí ýçí "÷àïàí" ýñ ãèš "êàðìàìà" ãèäã êåëí-óëñèí õóâö ´ìñš êååðí³.
Ýí çóíàð Äæóìàåâèõí ò´ðñêí ºàçðóðí éîâš, ààâ-ýýšä³í çîëºâ. Èññûê - Êóëü íóóðèí ýðãíäê êå-ñ³³õí éèðòìš º³³õ³ä, Áàðñêîîíå óóë äååð ºàð÷ ñåðãìšò³º³ð àìðàä èðâ. Ààâ-ýýšíü ìàë á³ðí³, ýâð³ ñàä-ºàðóäòà, òåã³ä çååíðíü îëí ç¢ñí çåð-çåìø áîëí òåìñ õóðàš, ¢ñ öîêš ä´œ áîëñíä òåäíü áàéðëâ.
Àðâ øàõó šèëä³í õàëüìã ºàçðò á³³õ Äæóìàåâèõí³ ´ðê-á¢ë ýíä èšëä³ä, îëí òàíüë-¢çëò³ áîëâ, ꢢêäíü õàìäàí øêîëä áîëí áè÷êä¢äèí ñàäò îðäã ꢢêä-ê´â¢äë³ ¢¢ðëí³. Ýëñò áàëºñíä ýäí éèð äóðòà, ýíä ýäí³ ê¢¢êäíü ºàðñìí. Ýäí ´âêíðèííü àâúÿñ-çàœøàë õàäºëš, õàëüìã óëñèí ñîéë, òóóš ê¢íäëš, Õàëüìã Òàœº÷èã ýâð³ ò´ðñí ºàçðëà ³äëö¢ëí³.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ