¥ðãìšò³º³ð í³³ð³í äàâóëûé!

¡ñòèí ðàéîíä Ê´êò³í Ýëä³í íåðò³ Ýðäíèõí³ äóíäûí øêîë á³³í³. Ýíä ´´ä³í ìåðãšëòò³, áàéí äàìøëòòà áàãøíð ê´äëš³í³, áèëãò³ ñóðºóëü÷íð ñóð÷àíà. 2017 šèëä ìàíà øêîëä îí÷òà áîëí òåìäãò³ éîâäëìóä ó÷ðâ. Ýííü ìàíà íåã ºàçðà šàœºð÷ Ëèšèí Ò´´ëòèí 110 áîëí õàëüìã ø¢ëã÷ Ê´êò³í Ýëä³í 100 šèëèí ´´íä íåð³äãäñí áàéðèí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ì´í. Òåð ìåò íèäí äåêàáðü ñàðèí 20-ä ìàíà øêîëä Ê´êò³í Ýëä³í íåðí 碢ëºãäñí³ èê í³ð íåã ºàçðà óëñèã öóãëóëš, ñåë³í³ áàéð áîëâ. Îäà ýí øêîëûí ê´äë³÷íð áàñ íåã îí÷òà ´´í òåìäãëõ³ð áåëäâð êåš, áàéðèí êåðã-¢¢ëäâð ´´ä³í êåìš³íä á¢ðä³ãäõèí ò´ë³ àðº-÷èäë³í íåãä¢ëâ. Ýí šèë ìàíà øêîë 100 šèëèí ´´í³í òåìäãëõìí. Õàëüìã Òàœº÷èí êåëí-óëñèí àðõèâä õàäºëãäšàõ äîêóìåíòñ Ýðäíèõí ñåë³íä çóí šèë õîîðàí øêîë ñåêãäñèã ãåð÷ëš³í³.
1918 šèëä Ýðäíèõí³ ³³ìãò ò¢ð¢í øêîë ñåêõ øèèäâð àâãäñí á³³š ãèš òîîëš áîëõìí. Þœãàä ãèõë³ ñåíòÿáðü ñàðèí 26-ä Ýðäíèõí³ ³³ìãèí ê¢÷-ê´ëñ÷ óëñ õóðã äàâóëàä, ýíä øêîë ñåêõèí ò´ë³ "áóðæóé-ñïåêóëÿíò Àíäðåé Òþðèí³" ãåðèã øêîë ñåêëºíä îëçëõ ç´â ´ãõèã ê¢÷-ê´ëñ÷ õàëüìã óëñèí Öóòõëœ Ê¢ö³ã÷ Êîìèòåò³ñ ñóðñìí. Ýí áè÷ã Õàðàõóñîâñê óëóñèí Ýðäíèõí³ ³³ìãèí àõëà÷ Äåãðÿ Õîäæèãîðîâèí, äåëåãàòíð Áàñœ Õîäæèãîðîâèí áîëí Ñàðœ Ëèäæèåâèí íåðí äååð³ñ áè÷ãäñìí. Ñóðºóëü-ýðäìèí ³œãèí ºàðäà÷ À.Ìàñëîâ 1918 šèëèí îêòÿáðü ñàðèí 16-ä òåð áè÷ãò "Øêîë ñåêëºí³ òóñê ýðëºèã ä´œíõìí" ãèš ºàðàí ò³âñìí. Óäàí áîëëãî, îêòÿáðü ñàðèí 22-ò, À.Àìð-Ñàíàí áîëí À.Ìàñëîâ ºàð ò³âñí áè÷ãò èèãš áè÷³ò³: "Èðãí À.Òþðèí³ ãåðò øêîë ñåêõèí òóñò Ãóáåðíñê ê¢ö³ã÷ êîìèòåòèã ç´â ´ãõèã ñóðšàíàâèäí. Ýí øêîëä 25 ê¢í ñóðõèí ò´ë³ êåðãò³ ì´œãí³ ºàðó äèãëõ, òåð¢í³ òóñêàð Àñòðàõàíñê êðàéèí îëí-³ìòí³ ñóðºóëü-ýðäìèí ³œãèí çàâåäóþùä áàòëëºíä éîâóëõ".
Àðõèâèí äîêóìåíòñëà öààðàíäíü òàíüëäõëà, Ýðäíèõí³ ³³ìãèí øêîëä éèëºãäñí Àíäðåé Òþðèí³ ãåðò õîðàñíü áè÷êí áîëí óóòüõí áîëàä, áè÷ã áè÷³ä ñóðàä á³³š, ñ³³º³í õ³³ñí Àíšàí õóðëûí áàãø Î÷ð Òàãèðîâèí ãåð øêîëä éèëºãäš ´ããäñíü ìåäãäí³. Ýííü 1918 šèëèí íîÿáðü ñàðèí 8-ä áàòëãäñí Àñòðàõàíñê êðàéèí Ãóáåðíñê ê¢ö³ã÷ Êîìèòåòèí òîãòàâðàñ èøò³ øèèäãäñìí. 1925 šèëèí ñåíòÿáðü ñàðèí 28-ä Àð Òîîñò ãèäã Àíšàí õóðë á³³ñí ºàçðàñ õîéð ìîäí ãåðèã öóöëàä, Áóðšä øêîëûí áàãøíðò áîëí èíòåðíàòûí ãåð á³ðñìí. Òåã³ä Ýðäíèõí³ ºàçðò øêîë ñåêãäñí³ òóóšíü òèèì áîëšàíà.
ÁઠÖîîõðà óëóñò ºóðâí øêîë á³³ñíü àðõèâä á³³äã òàëäàí äîêóìåíòñ³ñ ìåäãäâ. Ýííü Óëóñí èíòåðíàòí øêîë (26 ñóðºóëü÷, 2 áàãø), Ýðäíèõí³ øêîë (15 ñóðºóëü÷,1 áàãø), Áàðóíà øêîë (14 ñóðºóëü÷,1 áàãø). 1925-1926 ñóðºóëèí šèëèí äîêóìåíò³ñ ÁຠÖîîõðà óëóñò ºóðâí èíòåðíàòí øêîë á³³ñèã ìåäãäí³, òåäí³ íåãíü Ýðäíèõí³ øêîë. Òåíä 40 ꢢêä ñóðäã á³³ñìí, 2 áàãø, 4 ê¢í òåõíè÷åñê ê´äë³÷íð á³³ñìí. ij³í³ ´ìí Ýðäíèõí³ øêîëä áàãøëš éîâñí óëñèí íåðä ñåðã³õ êåðãò³. Ýííü Àííà Âàñèëüåâíà Ãîäèíà, Âàñèëèé Òêà÷åâ, Ýðäíè Êîíòóíîâ, Ýðäíè Íàíóíîâè÷ Ìàíäæèåâ, Äààºí Äæàìòûðîâ, Ñàíãàäæè Àâëàåâ.
Õàëüìã óëñ Ñèâð¢ð òóóãäñíà õ´´í ìàíà ºàçðò "Óëàí õàëüìã" êîëõîçèí îðìä "Êàðàêóëü" ãèäã ñîâõîç á¢ðäñìí. 1957-1958 ñóðºóëèí šèëä Êàðàêóëüñê äîëàí šèë³ øêîëûã îðñ êåëí³ áàãø Âëàäèìèð Èëüè÷ Ôåäÿíèí ºàðäšàñìí. Áàãøíð Ëþáîâü Èâàíîâíà Âàêóëèíà, Ëþáîâü Âàñèëüåâíà Ïîëÿêîâà, Âàëåíòèíà Ãðèãîðüåâíà Ëèñèöêàÿ, Äàíèÿ Àõìåäîâíà Ãèëüìóòäàíîâà, Òàìàðà Àëåêñååâíà (Àëåêñàíäðîâíà) Ðîìàíåíêî, Ëþäìèëà Äàâûäîâà ê´äëš éîâñìí. Àðâí íåãí ïðåäìåò³ð áàãøíð óãà á³³ñìí. Õ´´ííü Ñ. Èðãàëèåâ, Ñ.Ìàõìóäîâ äèðåêòîðèí ¢¢ë äààš éîâñìí.
1959-÷ šèëä ñîâõîçèí äèðåêòîð Î.Ï. Ïåòüêèåâ áèë³. 1959 šèëä øêîëä ñóð÷ éîâñí óëñèí òîäëâðàð ýäíèã Äåëãð Àêòþáååâíà Êóòóçîâà, Êîíñòàíòèí Î÷èðîâè÷ Ìóãäûøåâ ñó𺚠éîâëà. 1960 šèëèí ìàðò ñàðä áîëñí õóðãèí ïðîòîêîëàñ Ýðäíèõí³ äîëàí šèë³ øêîëûí äèðåêòîð áîëš Àëåéíèêîâà (íåðí-óñíü ýñ áè÷ãäš) ê´äëñíü ìåäãäí³. 1965 šèëä "Ýðäíèåâñêèé" ñîâõîçä 210 îðìòà øêîë-èíòåðíàò ñåêãäõ ãèš çóðàëãäšàëà.
Ýíäð ìàäíèã áîëí ìàäíàñ òàâí-çóðºàí íàñí ä¢ óëñèã ñó𺚠éîâñí áàãøíðèí íåðä òîäëõëà, òåäí îëí. Õàìãèí íàñòà, ìàäíèã ñó𺚠éîâñí óëñèí íåðäèíü ñåðã³õ êåðãò³ ãèš ñàíãäíà. Ýäí Ò.Á.Åãîðîâà, Á.Ë.Òþìèäîâà, Í.Á.Äàëàåâ, Ð.Ã.Èðòåëåóîâ, Ñ.Ñ.áîëí Â.Ï. Ìàõìóäîâèõí, À.Ò.Êîëäàåâà, Ç.Á.Áþð÷èåâ, À.Ó.Î÷èðîâà, Ì.Í.Øàìàíîâ, À.Á.Àâÿøêèåâ, Â.Ö. Ãàðÿåâà, Î.Ã.Ìàðëàåâ, Ä.Ê.Êóëüìóõàíîâ,Ò.Õ.Áàäìàåâà, Ý.Â.Ñàáàíàäçå, Ï.À.Äàðâàåâ, Ñ.Ö.Áóëòóêîâ, Ï.À.Òîìàíîâ áîëí íàíü ÷èãí óëñ. dzðì óëñèí íåðä ýñ çààãäñí áîëõëà, ãåìèì ò³âš õ³³ðëòí.
60-70 šèëì¢ä³ñ àâí ñ¢ë šèëì¢ä ê¢ðòë îëí áàãøíð ìàíà øêîëä ê´äëñìí, òåäí äóíä îðñ, õàëüìã, õàñã, ìàíà Ýðäíèõí³ á³³ðí áîëí òàëäàí ºàçðàñ èðñí óëñ áèë³. Ìàäíèã 1977-÷ šèëä øêîëä èðš ê´äëõë³ Í. Ý.Öåäååâ äèðåêòîð áèë³. Äàðóíü ýí¢í³ õ´´í Ã.Á.Ìàíäæèåâ ýí ¢¢ëä ê´äëš éîâñìí, ä³ê³ä êåñã šèëä Ê.Á.Ïåòüêèåâà øêîëûã ºàðäñìí.Ýðäíèõí ñåë³í³ øêîëûí òóóš ñîíüí ¢¢ëäâðì¢ä³ðí áàéí, çóã òåäí³ òóñêàð êåëõä ãàçåòèí õàëõ áຠáîëõìí. Ýí ñòàòüÿä áè øêîë á¢ðäñí³ òóóšèí òóñêàð ìåä¢ëõ ê¢ñë ò³âñí áèë³â. Ýñ áè÷ñí òîîòûí óõàíü èèì: ñåäêë³í ò³â³ä,ê´äëìø³í ¢íí-÷èê³ð ê¢ö³ñí óëñèí íåðä ìàðòãäøãî. Íåã ¢ë¢ ìåäðë çààñí áàãøíðèí íåðäèã ìàðòõ ç´â óãà. Ê¢íäò³ áàãøíð, ýœêð ñóðºóëü÷íð áîëí òåäí³ ýê-ýöêíð, ñ³í-ñ³³õí êåâ³ð îí÷òà ´´íèí áàéðèã òåìäãëš, ´ðãìšò³º³ð í³³ð³í äàâóëûé, ýëâã-äåëâã Ýðäíèõí³ íåð³í ´´ä³í á³ðš éîâèé!

Íèíà ÌÀÍÕÀÅÂÀ,
õàëüìã êåëí³ áàãø
ÇÓÐÃÒ: øêîëûí áàãøíð áîëí ñóðºóëü÷íð