Šèðºë, šèâð ´ãñí Áóºó õîòí

Ïðèþòíà ðàéîíà êå糜ê Áóºó õîòí áàñë šèãò³ ñ³³õí õîòí. "dzðìíü àëòí áóºó 碢š, ç´´ðò òîîëíà, áîëâ íàðò-äåëê³í ýðäí³ñ íàíä Áóºó õîòí ¢íò³" ãèš õàëüìã îëí ³ìòí³ ø¢ëã÷ Íóóðà Âëàäèìèð ò´ðñêí ºàçð-óñíäàí íåð³äñí ø¢ëãò³í áè÷š. Ýíä ´ñ÷-áîññí ³ìòí áàñ èèì òîîëâðòà. Þœãàä ãèõë³ ê¢í áîëºíä ò´ðñêí ºàçð-óñíàñ äàâó ç´´ð óãà áîëäã.
Êåç³í³ õàëüìãóä ìàëûí èäãèí ò´ë³ í¢¢º³ä, í¢¢äë á³³äë³ð á³³ñìí. ¡ëä÷í³ ºàçðò Õàð Çóóõèí ºîëûí ê´â³º³ð áàñ í¢¢º³ä ᢢðëäã á³³ñìí. Òèèã³ä êå糜ê öàãò Áóºó õîòíà îðìä ¢ëä÷í óœã-òîõì í¢¢äã á³³ðí á³³š. Ýíòí àøõóä àðâíà ᢢð á³³ñìí.
Õàëüìãèí êåñã íóòãóäûí îòãóä 1909 šèëèí ´ìí í¢¢äã³í ò´ð¢ö óóðàä, íåã á³³ðíä ñåë³ä áîëí õîòä îëàð á³³š. Òèèãš Îêòÿáðüñê ðåâîëþöèí ´ìí ´ðãíä õàëüìã îòãóä áîëí íóòãóä öóºàð íåã á³³ðíä á³³ðøäã, ýñ ãèš í¢¢äã áîëâ ÷èãí îíö á³³ðøäã îðìñòà áîëñìí. Ñîâåòèí éîñí òîãòñí öàãò í¢¢äã õàëüìãóäûí íóòãóäûã íåã á³³ðíä ᢢðëäã ò´ð õàºëñìí. Òèèã³ä 1910-1920 šèëì¢äò í¢¢äã³í óóðàä, íåã ºàçðò á³³š äàñšàñí öàãò ýñêë³ ýí öàãàñ ýðò³ð Áóºó õîòí òîãòñí áîëõ ãèñí òààâð êåš áîëõìí. Ýí õîòí öåâð àºàðòà, íèãò³ð óðºäã ´âñò³, ñàëà-ñàäðãóäòà ñ³³õí ºàçðò á³³í³. Ýí õîòûã äàëà ñàëà á¢ñëñìí, òåã³ä Áóºó ãèäã íåð 碢ñí áîëšàíà.
Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ ´ìí Áóºó õîòí Ïðèþòíà óëóñèí 2-÷ ¡ëä÷í³ ñåëüñîâåòèí ìåäëä îðäã á³³ñìí. Òèèãõä Áàëã öóòõëœ ñåë³í ì´í. 1938 šèëä ÐÑÔÑÐ-èí áîëí Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí äåïóòàòíðèí ñóœºâð áîëšàñí öàãò Ïðèþòíà óëóñèí ñóœºâðèí ó÷àñòêóäûí òî-äèãèã àâ÷àñíà òóñê äîêóìåíò òàœº÷èí Êåëí-óëñèí àðõèâä õàäºëãäšàíà. Òåð öàãèí öààñíä èèãš áè÷³ò³. 2-÷ ¡ëä÷í³ ñåëüñîâåòèí ìåäëä îðäã á³³ñí 7 õîòûã çààš. Ýííü Áàëã, ¡êð³õí, Áóºó, Ñàìòí Ñàëà, Òîñòà, ²ìò³ Óñòà, Áàäðèí Õîë õîòä. Ýí çààãäñí õîòäò 1938 šèëä óò òîîäàí 875 ê¢í á³³š. Òåð òîîä Áóºó õîòíä - 124 ê¢í, òåäí³ñ - 69 ñóœºà÷.
ij³í³ ´ìí 2-÷ ¡ëä÷íä Ëåíèí³ íåðò³ êîëõîç ¢¢ëääã á³³ñìí. Êîëõîçèí àõëà÷ áîðàõí àðâíà ê¢í Áóäóø Îíêîðîâ áèë³. Á³³õò³ ýäë-àõó á³³ñìí. Ìàë ´ñê³ä, ò³ð³-òåìñ ÷èãí óðºàäã á³³š. Áóºó õîòíà óëñ ÷èãí á³³ðí êîëõîçä ê´äë³ä, ýí-òåðãî á³³š, ê´ëä îðñí öàã á³³ñìí. Áîëâ ò´âêí¢í á³³äëèã ãåíòêí ýêëñí ä³í ýâäâ.
ijí ýêëõë³, ¡ëä÷í³ ³³ìã³, òåð òîîä Áóºó õîòíà, çàëó óëñ ò´ðñêí ºàçð-óñàí äååðì÷íð³ñ õàðñàä, çàëó-ç´ðìã³ð ä³³ëäâ. Áîëâ õàëüìãóäûí çîâëœãíü ÷èë³ä óãà á³³š. Ò´ðñê³í õàðñàä, öóñàí àñõàä, ä³³ëäš éîâñí çàëóñèí àðäíü ¢ëäñí ꢢêä óëñ, áè÷êä¢ä áîëí ê´ãøä Ñèâð¢ð ê¢÷³ð òóóãäâ. 1944 šèëä õàëüìã ä³³÷íðèã öåðã³ñ áóóëºàä, Øèðîêëàãóð éîâóëâ. Öóã õàëüìã óëñëà ³äë Áóºó õîòíà óëñ õàëüìã ãèñí íåð³í ºóòàëãî, çîâëœäàí äàðãäëãî áàñ ä³³í³, Ñèâðèí ê¢÷ð-ê¢íäèã äààš ºàðñìí. Ýí ºàçðà óëñ êåç³ä ÷èãí óðìäíü õ³ðäãî, ñ³í èðã÷ä èòêäã, èêë îìãòà óëñ áîëäìí.
1957-1958-÷ šèëì¢äò õàëüìãóä íèðã³ä-í¢ãø³ä ºàçð-óñíóðí òåìöâ. ¡ëä÷í³ îòã-³³ìãèí êåñã õîòí óãà áîëš îäñìí. Ñåë³ä, õîòä Ñòàâðîïîëüñê êðàéèí ìåäëä îðäã á³³š. Áóºó õîòíà óëñ ºàçðòàí èð³ä, ýíä ¢¢ëäš³ñí ìàë áîðäëºíà ñîâõîçä ê´äëš³â. Äàðóíü ýí ñîâõîçèí óë äååð "Ïîáåäà" ñîâõîç á¢ðä³ãäâ. 1964-1965-÷ šèëì¢äò Ìàíö õîòí öóòõëœòà áîëñí ñîâõîçèí ìåäëä Áóºó, Ñàìòí Ñàëà áîëí ¡êð³õí áðèãàäìóä îðñìí. 1966-÷ šèëä Áóºó õîòí "Ïîáåäà" ñîâõîçèí öóòõëœ ñåë³í áîëñìí. Òèèãõä Áóºóä äàëà ãåðì¢ä òîñõàä, øèí óóëüíö á¢ðäñìí. 1967 šèëä áîëõëà Íàðòà ïîñåëê ýí ñîâõîçèí öóòõëœãíü áîëâ.
Õ´´ííü Áóºó õîòí "Ïîáåäà" ñîâõîçèí 2-÷ òîéãòà ôåðì áîëâ. Áóºóí ºàçðèí ýðãíä äàëà ìàëûí õîøìóä á³³ñìí. Õîòíà óëñ àðº-÷èäë³í ³ðâëëãî îëíà êåðãèí ò´ë³, ³ìòí³ ñ³í šèðºëèí ò´ë³ øóíš éîâñìí. Òèèãõä òî-òîìš óãà õ´´ò³, îëí áîä ìàëòà ýëâã-äåëâã, á³³õò³ ýäë-àõó á³³ñìí. Êååð ýíä - ìàëûí õîø, òåíä õîø, ýíä õ´´äèí ñ¢ðã, òåíä - ¢êðèí ñ¢ðã, ò´ã³ëœä³í ä´ðâí ¢çãò òàñðõàí óãà ìåë ìàë. ¥âñí-òîîñí ýëâã, ñîâõîçä õàäš öîêš àâñí áóóäÿí óðºöèã ç´´õä ìàøèäèí ê¢÷í ³ð³ ê¢ðäã á³³ñìí. Òîê äååð ýœä³í áóóäÿ îâàëºàòà á³³ñìí. Ìàëûí òîîºàð ÷èãí, ò³ð³-òåìñí³ óðºöàð ÷èãí "Ïîáåäà" ñîâõîç çóðàºàí äàâóëš ê¢ö³äã áèë³. Ìàë, ò³ð³-òåìñí ýëâã á³³ñí òåð öàãò ê´äëìø äàëà áèë³. Òåã³ä Áóºó õîòíà óëñ õ´´÷³ð, ¢êð÷³ð, òðàêòîðèñò³ð, ìàøè çàëà÷àð áîëí íàíü ÷èãí ýðäì³ð ê´äëš, òàœº÷äàí, à÷-òóñàí ê¢ðãš éîâñìí. Àõ ¢éèí óëñ ê¢÷-ê´ëñ³ðí òàœº÷èííü äåëãðëòä ç´âò³ ò³âö³í îðóëñìí. Õ´´÷íð, ¢êð÷íð, òðàêòîðèñòíð ¢çìšò³º³ð ê´äëš, “Ê¢÷-ê´ëñí³ òóóðìšèí” îðäåí³ð, "Çà òðóäîâóþ äîáëåñòü" ìåäàëÿð, "Ñîöèàëèñòè÷åñê ä´ðëä³í³ äèèë³÷" ãèäã òåìäã³ð, Ê¢íäëëºí³ ºàøãóäàð áîëí íàíü ÷èãí à÷ëâðìóäàð à÷ëãäñí áîëäã. Òåäí äóíä àõ-ä¢ ×àïà áîëí ×óðþì Áàìáàåâèõí, Ýðäíü (Âèêòîð) Áóðëûêîâ, Î÷ð Êîíäûøåâ, Áîêòà Ìîëîçàåâ, Àëåêñåé Áóâàåâ, Šàâ Ñåêååâ, Ìèõàèë Íåìååâ, Ñåðãåé Êèëèïîâ áîëí íàíü ÷èãí êåñã óëñ éîâñìí. Ê¢¢êä óëñ áàñ ê´äëìø³ñ äóòäãî áèë³. Õ´ä êèðº³÷íð Ìàðòà Àíäèåâà, Ëèäèÿ Áàäìàåâà, Âàëåíòèíà Áàòìàåâà, Íàäåæäà Íåìååâà, Ëèäèÿ Ñåêååâà, Íèíà Öåáåêîâà îíüäèí í¢¢ðò éîâñìí.
Áóºó õîòíä òðàêòîðí áðèãàä, ÌÒÌ, ëàâê, êëóá, ýêëö øêîë, ôåëüäøåðñê ïóíêò áèë³. Øêîëä Íàäåæäà Äîðäæèåâíà Áîñõîìäæèåâà îëí šèëä³í áàãøàð ê´äëš, êåñã áè÷êä¢äèã ñóðºñí áîëäã. ¡íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äëñí ò´ë³ä³í Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí Äååä Ñîâåòèí Ïðåçèäèóìèí Ê¢íäëëºí³ ºàøãàð à÷ëãäñí áîëäã. Àëåêñàíäð Áîêòàåâè÷ Ìîëîçàåâ Áóºó õîòíä óäàí öàãò á³³š, òðàêòîðèñò³ð, òðàêòîðí áðèãàäûí áðèãàäèð, 2-÷ òîéãòà ôåðìèí çàëà÷ áîëš ê´äëš éîâëà. Ýí¢í³ àâàëü, Êëàâäèÿ Áàäìàåâíà, Áóºóä ÔÀÏ-ä ê´äëš, ³ìòí³ ýð¢ë-ìåíäèíü õàðš, êèëìš³í ê¢ðãš éîâñìí. Îäà ÷èãí ýí¢ã ³ìòí õàíëòòà ñåäêëò³º³ð òîäëíà.
Ñîâåòèí öàãò Áóºó õîòíä šèðºë ä¢ðêëš³ñí öàã. Òèèãõä ´ðê-á¢ëì¢ä ´íð á³³ñìí. Òèèãõä õîòíà ³ìòí³ šèðºë øóóãàòà, ñåðãìšò³ á³³ñìí. Ñóë öàãòàí óéí íàñòà ê´â¢ä, áàº÷óä ôóòáîë íààäõàð ºàðõëà, 3-4 ôóòáîëüí êîìàíä òîãòàäã áèë³. Äæàìáàåâèõí³, Ñåêååâèõí³, Êèëèïîâèõí³ á¢ëì¢ä îëí ¢ðò³ á³³ñìí. Ãåðèí ýçäíü õ´´÷íð á³³ñìí. Ýäí³ ê´â¢äíü ´ñ÷-áîñàä áàñ ò´ðñêí õîòíäàí á³³š, õ´´÷³ð, òðàêòîðèñò³ð ê´äëš, ýöêíð³ñí ¢ëã¢ð àâ÷, äàœãèí îëíà í¢¢ðò éîâñìí.
Àõ ¢éèí óëñàñ ¢ëã¢ð àâ÷, ýäí³ êåš-ê¢ö³š éîâñèã ´äã³ öàãèí áàº÷óä öààðàíäíü êåš éîâíà. Ýííü Áóºóä ´ñ÷-áîññí Ñàíàë Ìàíäæèåâ, Àëåêñàíäð Ðÿáîâîë, òåð ìåò Âèêòîð Ìàìàåâ, Áàìáàåâèõí³ çååíð Õð áîëí Ñàðàí Íàäâèäîâèõí, Äæàõàíãèð Àáäóëãàíèåâ ýíä á³³º³ä, õ´ä, áîä ìàë ´ñêš³í³. Íàñí-šèðºëèííü òóðøàðò ò´ðñêí õîòíäàí Âëàäèìèð áîëí Âåðà Áàìáàåâèõí á³³í³. Ýäí Áàøàíòàä ñåë³í³ ýäë-àõóí òåõíèêóìä ñóð÷àºàä, òàíüëäñìí. Äàðóíü Âëàäèìèð Ñàñàåâè÷ Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ñåë³í³ ýäë-àõóí ôàêóëüòåò ò´ãñ³ñìí. Âåðà Ñàãàåâíà áîëí Âëàäèìèð Ñàñàåâè÷ âåòåðèíàðí ýì÷³ð áîëí çîîòåõíèê³ð ¢çìšò³º³ð ê´äëš éîâñìí. Òåð ìåò ò´ðñêí õîòíä á³³º³ä, àõ-ä¢ Íèêîëàé ×àïàåâè÷ áîëí Àíàòîëèé ×àïàåâè÷ Áàìáàåâèõí, Àðòóð Î÷èðîâè÷ Íóðîâ ìàë á³ðš, õîøò ê´äëš³í³. Íèêîëàé ×àïàåâè÷ Áàìáàåâèí êåëñ³ð, óðäíü Áóºó õîòí ³ìò³õí óñòà äàëà õóäãóäòà, øàâøàä óðºñí íîºàí-´âñò³ ºàçð áèë³. ¥´ð-øèäð á³³ñí Õàð Çóóõèí ºîë óñàð äåâð³ä á³³äã á³³š, çàºñí ýëâã á³³ñìí.
Áóºó õîòíà ³ìòí ´âêíð³í òåâ÷äã, áóðõí-øàšíä ø¢òäã óëñ ì´í. Òåã³ä ÷èãí àøõóä àðâíà óëñèí ñåäâ³ð³ð á³³ðí óëñ Áóºóí ´´ð-øèäð êåç³í³ ìîäí ñóâðºí á³³ñí õóó÷í îðìäíü øèí ñóâðº áîñõñìí. Öóã êåðãò³ áåëäâðèí êåðãèã Àëåêñàíäð Íåìååâ ê¢ö³ñìí. Îäà ýí ºàçðà óëñ ñóâðºíä èðš ì´ðã¢ë êåí³.
"Ê¢í ºàçðèí ñ³³íèíü õ³³äã, çàºñí óñíà 㢢íèíü õ³³äã" ãèš êåëäã. Áîëâ ´äã³ öàãò Áóºó õîòíä á³³äã ö´´êí ê¢í ñ³í šèðºë õ³³º³ä, òàëäàí ºàçðóð í¢¢š ºàðñí óãà. Ýäí éîñòà ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ óëñ ì´í.

È.Ìóçðàåâèí öîêñí çóðã