ѳ³õí ñåäêëèí çàëÿí áè÷êä¢äò áåëãëí³

Ìàíà òàœº÷èí øêîëìóäò îëí šèëèí òóðøàðò öóã àðº-÷èäë³í ´ã³ä, ñ³³í³ð ê´äëš éîâõ áàãøíð îëí á³³í³. Ýäí³ íåãíü Ýëñò áàëºñíà Ä.Í.Êóãóëüòèíîâèí íåðò³ äóíäûí 17-÷ òîéãòà øêîëûí õàëüìã êåëí³ áàãø Âàëåíòèíà Áåâèêîâà ì´í. Ýí¢í³ ïåäàãîãè÷åñê ñòàæíü 37 šèë òîãòàšàíà. Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà - áèëãò³, îëí äóíä òîîìñðòà áàãø.
Áèéíü ýí ÁຠĴðâä³ Õàíàòà ñåë³í³ ´´ð-øèäð á³³õ Øèí ãèäã õîòíä ò´ðñìí, óœã-òîõìàðí Äóíä Õóðëà ê¢í. Øèí õîòíä 4 êëàññ ÷è볚, Àðøàí Çåëìí ñåë³í³ øêîëä 5-÷ êëàññò îðâ. Òèèã³ä èíòåðíàòä á³³º³ä, ýíä ñóðàä, øêîëàí ò´ãñ³ñí³ õ´´í Õàëüìã ãîñóäàðñòâåíí óíèâåðñèòåòä õàëüìã êåëí³ ³œãä îðàä ñóðâ.
1981 šèëä äååä ñóðºóëü ò´ãñ³š, õ³ð¢ Àðøàí Çåëìí ñåë³íä èðš, ò´ðñêí øêîëäàí ê¢÷-ê´ëñí³ õààëºàí ýêëš, 37 šèëä³í áàãøëâ. Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà ¢¢ä³ã÷ êåâ³ð ê´äëäã áàãø. Ýí ê´äëìøò³í äàœãèí ´äã³ öàãèí ñóðºóëü-ýðäìèí øèí ýâ-àðº îëçëõàð ç¢òêí³. Íåð ºàðñí àêàäåìèê Ï.Ýðäíèåâèí ¢¢ä³ñí ÓÄÅ ãèäã ïåäàãîãè÷åñê òåõíîëîãèé áàñ òààñš îëçëíà. Õàëüìã êåëí³ êè÷³ëì¢ä äàœãèí ñîíüíàð á¢ðä³ãäí³. Þœãàä ãèõë³ ñ³í äèäàêòè÷åñê ìàòåðèàëìóäûã, ¢çìð ä´œöë áàãø êè÷³ë áîëºíä ýðò³ñ áåëäí³. ijê³ä êè÷³ëì¢ä îëí ç¢ñí ÿíçòà áîëíà. Ýíòí êè÷³ë-ìàðºàí, êè÷³ë-ýêñêóðñü áîëí íàíü ÷èãí. Ñóðºóëü÷íð êè÷³ëèí éîâóäò äàëà ñîíüí þì ìåäš àâíà.
¥äã³ öàãò ñåë³íä ê´äëõä ãèèãí áèø, ýíä ñ³í òààë óãà. Ýí ó÷ðàð áàº÷óä ñåë³íä ê´äëõ³ð ñåäõø. Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà ñåë³íä áààõí öàãàñ àâí ýêë³ä ê´äëñìí. Øêîëä ´äðèí äóóñí ê´äë÷ê³ä, àñõí îðà ãåðò³í èðäìí. Ñåë³íä á³³äã ³ìòíä ºàçà áîëí ãåð äîòð êåõ ê´äëìø äàëà áîëäã. Òåã³ä ýí¢ã ê´äëìø³ñí èðõèíü ê¢ë³ëãî ãåðèí ê´äëìøèã Àëåêñàíäð Ïþðâååâè÷ àâàëüíü áîëí ꢢêäíü ê¢ö³÷êäìí. Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà áîëõëà êè÷³ëä áåëääã, ñóðºóëü÷íðèí äåâòðì¢ä õ³ë³äã, òåìäã¢ä ò³âäã. Äàðóíü êè÷³ëä êåðãò³ òàáëèöñ, çóðãóä ÷èãí çóðäã. Ñ´ îðà ê¢ðòë, ç³ðìä³í ´ð ö³³òë ÷èãí áàãø þì áè÷³ä ñóóäã áèë³. ¥ð¢íäíü áàãø ä³êí øêîëóð àäºäã. Éèð äèãò³ äàðàòàºàð ê´äë³ä, îëí šèë äàââ.
Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà ø¢¢š àâñí ýðäìä³í èòêëò³, áè÷êä¢äò éèð äóðòà. Ñóðºóëü÷íðèã ñîíüìñóëõàð êè÷³ëèí éîâóäò õàëüìã äó äóóëäã äàñõäã áèë³. Êëàññèí ºàðäà÷ ÷èãí áîëš ê¢¢êä-ê´â¢äë³ ñ³³í³ð òààð÷, ýäíë³ îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ðä³â. Ñîíüí àìðëºíà àñõí, äó-áèèºèí ìàðºàí, ýêñêóðñü, ïîõîäò éîâëºí áîëí íàíü ÷èãí òîîò ꢢêä-ê´â¢äò óäàíä òîäëãäñíü ëàâòà. "Šàœºð" áààòðëüã äóóëâð äàñëºíà áîëí äîìáð öîêäã äàñëºíà êðóæîêóäûí çàíÿòüñèã ÷èãí áàãø ꢢêäò òààñãääãàð á¢ðä³äã á³³ñìí. Ýí áè÷êä¢äèí óõàí-ñåäêëèíü ìåäš, òåäíèã òåâ÷š, öàºàí ñåäêë³ðí ä´œã³í ê¢ðãí³. Ñóðºóëü÷ áîëºíà áèëãèíü öàãëàíü èëäêš, òåð¢ã öààðàíäíü ´ð㚢ëõ àðº õ³³äã áàãø. Êåëõä, ýí¢í³ ñóðºóëü÷ Áåìáÿ Ìàíäæèåâ òàœº÷èí šàœºð÷íðèí ìàðºàíä í¢¢ðëã÷ îðì ýçëäã áèë³. Òåð ìåò ´äã³ öàãò ²³äðõí³ ôèëàðìîíüä ê´äëš³õ Íÿÿìí Øàïèåâ ¢¢ä³ã÷ ìàðºàñò îí÷ðš éîâëà. Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíàí êåñã ñóðºóëü÷íðíü äååä ñóðºóëüä îðñí áèë³. Òåäí äóíä õàëüìã êåëí³ áàãøèí ýðäì ø¢¢š àâñí ꢢêä á³³í³. Êåëõä, ÊàëìÃÓ ò´ãñ³ñí ýí¢í³ ñóðºóëü÷ Ìèðà Ýðäíèåâà Ýëñòä Õàëüìã ýòíîãèìíàçüä õàëüìã êåëí³ áàãøàð ê´äëš³í³. Áàãø Âàëåíòèíà Áåâèêîâàí ê¢÷-ê´ëñíü ´´ä³í³ð ¢íëãäâ. Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà áàãø, ²ð³ñ³í îëíà ñóðºóëü-ýðäìèí ê¢íäò³ ê´äë³÷èí íåð 碢í³, îëí ç¢ñí Ê¢íäëëºí³ ªàøãóäàð à÷ëãäñìí.
Ýí ꢢêä ê¢í áèé³í õ´âò³ä òîîëíà. Íàñíàííü òóðøàðò äóðòà ýðäì³ðí ê´äëí³, èòêëò³ àâàëüòàºàí íåã-íåãí³ííü ñåäêë ìåäëöš, ñ³í-ñ³³õí á³³í³, àëòí áîëñí ºóðâí ¢ð³í ´ñêš-áîñõš, ê¢ êåâ. Îäà ýäí òàâí à÷-çååò³. Óóºí ¢ðíü Áààòð ´ðê-á¢ëò³º³í Òîìñê áàëºñíä á³³í³, èíæåíåð-ïðîãðàììèñòûí ýðäìò³, õàìäàí ê´äëäã óëñ äóíä òîîìñð ýçëí³. Ï¢ðâ³ ê´â¢íü ªàçàäûí îðí-íóòãò éîâíà. Êåðìí ýê볺³í ³äë áàãøèí ýðäìò³. Ò¢ð¢ë³ä õàëüìã êåëí³ áàãøàð ê´äëš³ñìí, õ´´ííü àâàëÿí äàõàä Ìîñêâàºóð éîâš îäñìí, îäà òåíä áàñ ñóðºóëü-ýðäìèí õàëõä ê´äëš éîâíà.
Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíàí àâàëüíü Àëåêñàíäð Ïþðâååâè÷ ºàðòàí ´´ò³ ê¢í. Áàãøò þí ÷èãí êåðãò³ áîëíà. Óðäíü ñåë³íä ê´äëš éîâñí öàãò êàáèíåòä ýñ ãèš ÿìð íåã êåðã-¢¢ëäâðò êåðãò³ áîëäã õàìã òîîòûíü àâàëüíü êå÷êäìí. Àëåêñàíäð Ïþðâååâè÷ í´êä áîëàä, èøê³ ãåð ÷èãí ê庳ä, ê´äëìøòíü äàœãèí í´êä áîëäã áèë³. Áààòð ê´â¢íü õîë ºàçðò éîââ ÷èãí êîìïüþòåðàð êåðã-¢¢ëäâðèí ïðåçåíòàö êåº³ä ºàðº÷êäìí. Ýðäåì à÷ ê´â¢íü öóã ìàðºàñò, êåðã-¢¢ëäâðì¢äò øóíš îðëöäìí. Òèèã³ä ´ðê-á¢ëíü Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíàã êåç³ä ÷èãí ä´œíäìí.
Íèäí³º³ Áåâèêîâèõí³ ´ðê-á¢ë Ýëñò¢ð í¢¢š èðâ. ¥äã³ öàãò Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà áàëºñíà 17-÷ òîéãòà äóíäûí øêîëä ýêëö êëàññìóäûí ñóðºóëü÷íðò õàëüìã êåë äàñõíà.
Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà ñåäâ³ðò³, øóíìºà, ò´ðñêí êåëíä³í õàðó ê¢í. Ýëñò¢ð í¢¢š èðõë³ðí "Õàëüìã êåëí³ àñõí" ãèäã êëóáä îðäã áîëâ. Õàëüìã êåë õàäºëëºíà áîëí äåëãð¢ëëºí³ Ñàœãèí ãåø¢ä îëíà êåðã-¢¢ëäâðì¢äò îðëöš ä´œ áîëõèã ñóðíà. Òåã³ä Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà Öàºàí Ñàðèí ´ìí ´ðãíä "Ìàëåíüêèå Ýéíøòåéíû" êëóáä îðäã áè÷êä¢äèí ò´ë³ áîîðöã êåëºí³ ìàñòåð-êëàññ äàâóëâ. Öàºàí Ñàðèí áàéðèí òóñêàð òîäðõàºàð êåëš ´ãâ. Äàðóíü ºóéð ýëä³ä, Öàºàíà ç¢ñí-碢ë áîîðöãóä êåš, òåð¢í³ íåðäèí ó÷ð-óòõèíü ö³³ëºâ. Òåð ìåò Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà Ìîñêâàä ê¢ð³ä, òåíä á³³õ õàëüìã áààõí ´ðê-á¢ëì¢äèí ò´ë³ áàñ òèèì êåðã-¢¢ëäâð äàâóëâ. Íàìðàð õàëüìã êåëí³ êëóáèí ¢ðâð³ð Ñàíêò-Ïåòåðáóðã áàëºñíóð îäš, òåíä áàº÷óäò áîëí áè÷êä¢äò Çóëûí ´ìí ´ðãíä ýí áàéðëà çàëºëäàòà àâúÿñèí òóñêàð êåëš, ÿºš ýí áàéðèã òåìäãëäãèã, íàñíà ö ÿºš êåäãèã ¢ç¢ëõ.
Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà "Ìàëåíüêèå Ýéíøòåéíû" êëóáëà áàò çàëºëäà á³ðí³. Ýí çóíàð êëóáèí óë äååð ñåêãäñí àìðëºíà ëàãåðüò áè÷êä¢äèí ò´ë³ "Õàëüìã Òàœº÷ - ìèíè Ò´ðñêí" ãèäã ò´ð³ð õàëüìã êåëí³ çàíÿòüñ äàâóëâ. Àðâí ´äðèí ýðãöä ëàãåðüò îðñí áè÷êä¢ä õàëüìãàºàð ñ³³õí êåëäã äàñâ. Áààõí óëñ ¢ðí-ñàäòàí ò´ðñêí êåë äàñõàð øóíšàõíü ýíòí îí÷òà, ê¢íäò³ éîâäë ì´í. Ò´ðñêí êåëíä³í õàðó Âàëåíòèíà Áàé÷ååâíà áèéíü îëíëà ýýëò³, ºî-ºîëüøã àâã-á³ðöò³, òèíüãð çàœòà ê¢í, áè÷êä¢äë³ îëí ç¢ñí íààää äàâóëš, äó äóóëš, ò´ðñêí êåë³ð ñîíüìñóëõàð ç¢òêí³. Ê¢¢êä-ê´â¢ä òààñòàºàð ýí¢í³ çàíÿòüñò îðš, õàëüìã êåë äàñíà.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ