"Õîéð ijðêèí åâ³ë"

Áàðàñ ºàðñí ýí äåãòðèã óìø÷àºàä, ê´ãøí áàãøèí êåëñí ¢ãì¢ä óõàíäì îðâ. ij³í³ñ îëí šèë óðä ìàíà áàãø áè÷êí ê´â¢í á³³ñí öàãòàí õóðëä áîëäã èê ì´ðã¢ëì¢äò ´ðê-á¢ë³ðí îääã öàãèã òîäëëà. Íîìèã ñîœñš, áè÷êä¢ä óäàí ñóóš ÷àäëãî, áîñàä ê´íäð³ä á³³äã. dzðìä³í àëüä á³³õ³í ìàðòàä, ýäí àëüâëäã á³³š. Õóðëûí ãåëœ òåäíèã ºàðàðàí çàœºäàä, òàã÷ã á³³òí ãèñí äîêúÿ ´ãäã á³³š.
ij³í³ ê¢íä šèëì¢äò ³ìòí áó äààõàðí öåðãò ìîðäõä ìàíà áàãø òåäí³ çåðãë³íä Ò´ðñê³í õàðñõàð ºàðñìí. ij³ëä³í³ õààëºä êåä¢ çîâëœ òåð ¢çâ. Òåðíü áàºäàä, á³ð³íä òóñàä, ê¢÷ð çîâëœëà õàðºñí áîëäã. Áîëâ öàãòàí þì ìåääãî ãåíí öàãòàí õóðëä èðš, ì´ðã¢ëä îðšàñíü, òåíä îëí áóðõä ¢çš, ýê-ýöê³í äàõš ì´ðãš³ñ³í ìàðòëãî, çàëüâðš éîâñíü òåð¢íä òóñëñí áîëõ. ²ìä-ìåíä òåð ä³³í³ñ èðâ, êåñã ñóðºóëü÷íðèã ñó𺚠šèðºëèí õààëºä îðóëâ. Íîìèí ê¢÷í òèèì áîëäãš ãèš ñàíãäíà.
Öàã äàâàä, êåñãíü ñîëüãäàä, º³³ëãäñí òîîò ä³êí³ñ ìàíà šèðºëä ç´âò³ îðìàí îëâ. Øàšíà òóñêàð èëäíü êåëäã áîëàä, áóðõäàí õ³ð¢ ñóóõ îðìäíü îðóëš ì´ðãäã áîëâèäí. Õ¢âñõëò³ òåð öàãò òàðàñí õóðëàí ´ëã³ ¢éèí áàº÷óä îäà øèí³ñ áîñõšàíà.
Òåð Áàãøèí ñóðºóëü÷íðèí íåãíü ø¢ëã¢ä áè÷äã áîëàä, ò´ðñí ºàçð-óñíàííü òóñêàð îëí óëñò ìåä¢ëš éîâíà. Òåðíü - ²ð³ñ³í áè÷³÷íðèí Íèèö³í³ Õàëüìã ðåãèîíàëüí ³œãèí ãåø¢í, áè÷³÷ Íèêîëàé Ñåíÿåâè÷ Õàòóåâ. Îäà òåð¢í³ äàðàíè íåã äåãòð áàðàñ ºàðâ. "Õîéð ijðêèí åâ³ë" ãèš òåð íåð³äãäí³.
Äàâñí çóí šèëä Öàºàí Íóóðò Òàøè ãîìàíã ãèäã íåðò³ õóðë á³³ñí á³³š. Áèäí áè÷êíä³í òåð õóðëûí îðìèíü ¢çš éîâëàâèäí. Ñîâåòèí éîñíà öàãò áóðõí-øàšèã áóðóøàºàä, õóðëìóäûã óãà êåñí³ òóñêàð àõ ¢éèí óëñ êåëäã áèë³. Õóðëûã õàìõëš òàðàñíà õ´´í òåã 䢢ðã³ä, íîìòà öààñí ýðãíäêèã ö³³ëºš, íèñ÷ òàðš éîâñèíü òîäëõä ÷èãí ç¢ðêí èøêð³ä á³³í³. ªàøóòà òåð öàãò ç³ðì ³ìòí þìíàñ ³³ëãî áóðõäûã, íîìèã áóëòóëš àâàä õàäºëñí á³³ñìí. Òèèã³ä Öàºàí Íóóðèí õîéð áóðõíà òóñêàð ñîœñš éîâëàâèäí. Šèðºëä ó÷ðñí öóã ê¢íä - ê¢÷ð òîîòûã äààš ºàðõä ýäí³ åâ³ë ÷èãí ä´œ áîëñí áîëõ. ߺäã áîëâ÷í áóðõä á³³ñí ºàçðòàí èð³ä, ³ìòíä óðäê êåâ³ðí åâ³ë³í ê¢ðò³š éîâíà. Íèêîëàé Õàòóåâèí ïîýìèí íåãíü ìåë òåð ÷èíðò³ éîâäëûí òóñêàð êåëš³í³. "Õîéð ijðêèí åâ³ë". Òåð¢í³ñ ö´´êí ì´ð òàíà îíüãò òóñõàšàíàâèäí.
"Çóí šèë³ šèì õààëºäíü
Õîéð ijðêèí àäðóòà äàœøàòàš
Çîâëœ-áàéðèã ³äë äààš
Õàðœºó õàòó öàãòíü òóóð÷š
Õîéð ijðê ò¢œøš óóëüñìí
Õàðœºó òååãò ãååäð³ä îëäñìí.
Ýýì³ñíü öóñí ÷èèõòëš ºàðâ÷í,
Åâ³ë³í îëíä òóñõàš éîâñìí."
Ò¢¢ðâ³÷ Íèêîëàé Õàòóåâ ò´ðñêí êåë³í ñ³³í³ð ìåääãèíü ¢¢ä³âðì¢äíü ìåä¢ëí³. Òèèã÷ê³ä, áè÷êíä³í, àâºàñí ñîœñš éîâñí òîîòûã õàâëš àâàä, ÷ååšä³í õàäºëñèíü ïîýìñíü áîëí ø¢ëã¢äíü ìåä¢ëš³í³. Ø¢ëã¢äòíü áîëí ïîýìñòíü òåð ³ìòí áàãòš, õîîðíäàí ꢢíä³ä, ìàëàí õ³ë³º³ä, ¢ð-´œã³í á³³ñ³ðí òîîºàä, ꢢêä³í ´ñêš á³³ñí šèðºë ê¢¢í³ í¢äíä ¢çãäñí áîëíà. Õîòíà ³ìòí, òåäí³ êåëñí ¢ã, éîâäëíü óõàíä îðš, ìåë îäà ìàäíëà ꢢíäš³º³ä, óñàí ãåðò îðóëõàð, ìàëàí õ³ë³õ³ð ºàð÷ îäñí áîëíà. Òèèã³ä Íèêîëàé Ñåíÿåâè÷ áè÷ñí ¢¢ä³âðì¢äòíü Öàºàí Íóð ñåë³í, ´´ðíü éèñí äóóíàä á³³õ ×àðëàêò, òåð öàãà óëñ òîäëãäñàðí éèð ñîíüí. Ø¢ëã¢äíü áîëõëà, ¢çñí-ñîœññí òîîòàð 䢢ðœ, ¢ãèí äàðøëºíü ÷èãí ýâò³í òóñàä á³³í³. Šèðºëèí äàìøëòä êåëí³ áàéí ê´ðœ íåìãä³ä, ñåäêë àâëã÷ ¢¢ä³âðì¢ä ò´ðñìí.
Äåãòðèí ä³êí íåã îí÷íü - öàãèí á³³äëèã ¢çš, ´ñ÷-éîâõ áàº÷óä áè÷ñèíü ìåäòõ³ ã躳ä, ¢¢ä³âðì¢ä õîéð êåë³ð áàðëãäš. Îðñ êåëíä Íèêîëàéèí ø¢ëã¢äèã áîëí ïîýìñèã Âàñèëèé ×îíãîíîâ îð÷óëš. Çóðà÷ Ñòåïàí Áîòèåâèí çóðãóä ¢¢ä³âðì¢äèí ºîë ó÷ð-óòõèíü ìåäõä êåö¢ êåâ³ð òóñëšàíà. Äåãòðèí ªàäðèíü í¢ð õàëõèíü éèð òîîëâðòàºàð, óõàòàºàð Ñåðãåé Áàäåíäàåâ êååð¢ëš. Ýâð³ äåãòð³í Íèêîëàé Õàòóåâ Òàëòàõíà ³œãä³í íåð³äš³í³. Ýí ¢¢ä³âðì¢ä áàðàñ ºàð÷, îëí óëñèí îíüãò òóñõèí ò´ë³ òàëòàõíà ê´â¢ä À. Ëèäæèåâ, Á. Ñàíæèåâ, àõ-ä¢ õîéð Þ. áîëí Ì. Îæåëäûêîâèõí, Â. Äæèâèíîâ, Ì. ×ó÷èíîâ, Â. Ýíÿåâ, ä¢ ê¢¢êíü Êëàðà Ñåíÿåâíà ä´œã³í ê¢ðãñìí. ²œãèííü òóóšèã ø¢ëã¢äò áîëí ïîýìñò áóóëºàä, öóãòàä òåìäãò³ áîëºñí ø¢ëã÷ Íèêîëàé Õàòóåâèí ¢¢ä³ã÷ õààëºíü öàºàí áîëòõà!

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ