ѳ³õíü ä¢ðíü ìàíà ç¢ðêíä

Äàëí òàâí šèë õîîðàí öóã õàëüìã óëñèã îëí ³ìòí³ õîðòíä òîîëàä, õàð ã´ð³ð öààšëà õàðºóëàä, ò´ðñêí ºàçð-óñíàñíü õîë Ñèâðèí ºàçðóð í¢¢ëºñìí. Àðâí ºóðâí šèëèí òóðøàðò ìàíà ààâ-ýýšíð áîëí ýê-ýöêíð ê¢¢í³ ºàçðò ´ëñ³ä-ò¢ð³ä, ê¢íä õàð ê´äëìøò ê´äë³ä, êåñã çîâëœ äààš ºàðñìí. ªóíäë ò´ðõä, êåñãíü òåð öàãò ê¢÷ð-ê¢íäèã äààš ÷àäñí óãà, ´ëñ³ä-çîâàä, ãåìí³ä-äààðàä õààëºäàí ´œãðñìí. Ìèíè íàºö ýýš Õààëº áàñ õîë õààëºèã äààš ÷àäñí óãà, çóóðàí ´œãð³ä, ê¢¢í³ ºàçðò ì´œêèíä ¢ëäâ. Ýí ºàøóòà 75 šèëèí ´´íèí ´ìí ´ðãíä ä³ê³ä íåã ýœêð ýýš³í òîäëš, ýí¢í³ ÷èð³ä ê¢¢í³ ºàçðò ¢ëäñí öóã õàëüìã óëñò íåð³äš áè÷ã³í áè÷š³í³â. Ê¢íäò³ ýœêð íàºö ýýš Õààëº!
“Äàëí òàâí šèë³ óóšìàñ òàíä äóóäâð êåš óóºí Ñâåòëàíà çå ꢢêíòí ýí áè÷ã áè÷š³í³. "Ìåíäâò!" ãèš òàíä áè÷š ÷àäšàõøâ, þœãàä ãèõë³ òà íàðòà ñ³³õí îð÷ëœãàñ õîëüšàä ñ³³íè îðíä éîâíàò. Áèäí íåã-íåã³í òàíüš ìåäñí óãàâèäí, òåð áèéíü öóñàðí áîëí ³ìí-ñóäöàðí îíüäèíä õîëâàòàâèäí. Êðàñíîÿðñê êðàé òàë òåìöš éîâñí âàãîíä ¢âëèí šèœãë êèèòíä ãåìèí 碢ë³ð, ñåäêëèí ç´â¢ð³ñ ê´ëò³ ºóðâí àëòí áîëñí ꢢê³í ´í÷ð¢ë³ä ¢ëä³ââò. Àêàä þìí, éîðòà Õààëº ãèš íåð òàíä ýê-ýöêòí ´ã÷.
Ìàäíèã áè÷êí öàãò ýê-ýöêíð áîëí õàì-õîøà á³³äã ìåä³òíð òóóâðèí òóñêàð íóóâ÷èí³ð ꢢíääã áèë³. ¥äã³ öàãà á³³äë òàëäàí, áèäí òåð ºàøóòà öàãèã òîäëš, äåêàáðü ñàðèí 28-ä ñàíëûí ¥äð òåìäãëí³âèäí. Òàíà òóñêàð áè ýìã ýê³ñí áîëí ýê³ñí ñîœñš-ìåäš éîâëàâ. Õàëüìãóäûã öààšëà õàðºóëõä òà õ´ðí í³³ìò³ á³³šèò. Áè îäà òàíàñ íàñàðí õîéð õîëâàí àõâ. Èèì áຠ䢢âð, ºàë-º³³çœ, ³ìäèí šèðºëä áàéðëõ öàãòàí ´œãðšò. Òàíüš-ìåäš éîâñí óëñèí òîäëâðàð òà ê´äëìø÷, ê¢ö³œã¢, öàºàí ñàíàòà, ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ ê¢í á³³šò. Ìîõëàí Áååâ³ ãèäã ê¢¢í³ îòõí ꢢêíü áèë³ò. Èê ×îíñà àäºóä àâðíà ìàíà íàºö ààâëà ͳäâä³ Ëàðèë³ šèðºëèí íåã šèñ³íä õàðºàä, ´ðê-á¢ë³í ´íä³ëº³ä, ꢢêä³í ´ñê³ä Àðºìšèí áåë÷ð ãèäã õîòíä á³³ðøëšèò. Íàºö ààâ ì´ðä ´ñêš ñóðºäã ýâò³-äîâòà, êåëíè áèëãò³ ê¢í á³³š. Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ öàãò Òåœ ºîë äååð áîëñí á³ðëä³íä ç´ðìã êåâ³ð õîðòíëà íîîëäš éîâàä, ͳäâä³ Ëàðè ³ìí³ñí õàºöš. Àâàëüíü ´œãðñí³ òóñê èòêë öààñ àâ÷êàä, òà éèð èê³ð óðóäš çîâšèò. ²³ìøãò³ ä³³í³ öàãò ÿºš ºóðâí ꢢê³í ´ñêš ºàðèíü ºàíçºä, ê´ëèíü ä´ð³ä ê¢ðãõ¢â ãèñí ñàíàí òàíèã ¢¢ì¢ëñíü ìàºä óãà. Íåâ÷ê ç¢ðê³í áàòëàä, ꢢêä³í àñðõ-ñóðºõ àðº õ³³š³ñí öàãëà öóã õàëüìãóäûã öààšëà õàðºóëâ. Ìèíè ýê, Áîîâà ꢢêíòí í³³ìò³, Äóäëàí çóðºàòà áîëí îòõí Áîëõà ꢢêíòí ä´íò³ á³³ñìí. Àðºìšèí áåë÷ð õîòíä äàëà ñàëäñ ìàø躳ð èðš ´äðèí ´ð³ëä öóãòàºèíü Äèâíîå ñòàíöàñ ìàë ç´´äã óëàí òàñìòà âàãîäò ñóóëºàä, Êðàñíîÿðñê êðàé òàë àâàä ºàðâ.
Íàºö ýýš ìèíü, òà õóó÷òà áîëñí áèéíü ýâð³í õîò óãà ¢ëä³ä, ꢢêä³í õ³ë³º³ä, äóëàëàä êèëìš³í ´ã³ä, êèèòí âàãîíä èê³ð ãåìí³ä õààëºäàí ñ³³º³í õ³³šèò. Ìàíà ýê Áîîâà í³³ìò³ ꢢêí á³³â÷í, òåð ºàøóòà ´äðèã îäà÷í òîäëš ãåé¢ðí³. Òàíà öîãöèã íåã çîãñàëä ñàëäñìóä àâàä éîâš îäñí á³³š. Õ´´ííü ê¢¢í³ ê¢ø öóãëóëäã âàãîí á³³ñíü ìåäãäâ. ªóíäë ò´ðõä, òàíèã îðøàñí ºàçð àëüä á³³õèíü ìåääã àðº óãà, òàíà ¢ê³ðò ì´ðãš ÷àäšàõøâèäí. ¥í÷ð³ä ¢ëäñí ꢢêäèí õàäì ýã÷ ßòàí Êóóêà ´ñê³ä àââ. ªóðâí ꢢêä³ñ îòõí Áîëõà õààëºäàí áàñ ãåìí³ä Êðàñíîÿðñê êðàéèí Òþõòåñê ðàéîíà íåã ñåë³íä ´œãðâ. Áîîâà Äóäëàí õîéð óéí áຠíàñàí Ñèâðò äàâóëàä, îëíà õîðìàä áàãòš ò´ðñêí ºàçðòàí õ³ðš èðâ. Öàºàí ñåäêëò³ á³³ðí ³ìòí, à⺠×îãëîœã ãåëœ, Êóóêà ºàºà ýäí³ ò´ëšëòä èê íèë÷³í ê¢ðãñìí. Õîéð ꢢêíòí àðâòàºàñí àâí ãåñ³í òåš³õèí ò´ë³ õàð ê´äëìøò éîâñìí. Õàð ñàíàòà Ñòàëèí³ çàêâðàñ èøò³ ñóðºóëü ñóðäã à𺠢ëäâ÷í õîéð ꢢêíòí ¢ðäò³í ýðê áèø ñóðºóëü ´ãõ³ð øóíš ç¢òêš éîâñìí. "Îëí ³ìòíë³ íè-íåãí á³³òí, íåã-íåã³í õ³ë³º³ä, ÷àäñàðí í´êä áîëòí. Ñóðºóëü òàíà àëòí èðã÷ áîëõ. Èèì ´ëç³ò³ öàãëà á³³ñíä³í áàéðëõ êåðãò³" ,-ãèš ìàíà ýê Áîîâà ìàäíä áîëí à÷íð-çååíðò³í îíüäèí êåëš ñåëâã ´ãäã áèë³.
Áè áîëõëà 1957 šèëä Õàëüìã Òàœº÷ ä³êí³ñ ´ðãšš áîñõãäšàñí šèëä ò´ðš ºàðëàâ. Õàëüìã óëñèã öààšëà ýñ õàðºóëñí áîëõëà,òà íàìàã òààëš ´ñêš, ìèíè ê¢ö³ìšä áàéðëõ áèë³ò. Íàìàã ýìã ýê Õð ýœêðëš ´ñêâ, ýýšèí ñóðºìš ´ãñìí. Áຠöàãòàí òà Õðëà ¢¢ðëš éîâñí á³³šèò. Õ´´ííü Áîîâà ꢢêíòí Õðèí áåð áîëâ. Èèì ñ³³õí šèðºëèã òà ýñ ¢çñèã ñàíõëà õàðì áîëíà. Áîîâà ꢢêíòí ò´ðñêí ºàçðóðí õ³ðš èð³ä, Öåëèíí ðàéîíà "Ñòðàíà Ñîâåòîâ" ñîâõîçä ä´÷í šèëä³í ñààëü÷àð ê´äëâ. Îëí šèëä³í ¢íí êåâ³ð ê´äëñí ò´ë³ä³í êåñã à÷ëâðàð à÷ëãäš, òîîìñðòà ê¢í áîëñìí. Äóäëàòí àâàëüòàºàí "Ðîäèíà" ýäë-àõóä õ´´÷íð áîëš ê´äë³ä, áàñ ê¢íäò³ áîëš éîâñìí. Áîîâà Äóäëàí õîéðòí ýê-ýöêèííü íåðèã ºóòàëãî šèðºëèí ÿìàðàí÷í àäðóä òåñ³ä 9 çå, 14 çååíöð òàäíäàí áåëãëâ.
Ýœêð íàºö ýýšì! Òà õ´ðí í³³ìí šèë ³ìä éîâñíòí òàñ ê´ñð³ áèø. Òà ýñ ¢çñèã, ýñ ìåäñèã, ýñ áàéðëñèã òåœãð-áóðõí ìàäíä çàÿâ. Ìàäíä ê¢ðñí áàò çàœ, ó ñåäêë-³ìäðëèí öîë✠áîëš ¢çãäí³. ¥äã³ öàãò õàëüìãóä ²ð³ñ³í õàíüä íèèò³ ñ³³õí á³³í³. Òàíà îëí çååíð äååä ñóðºóëüòà, áàãøèí, ýì÷èí, ñåë³í³ ýäë-àõóí õàëõèí ýðäìò³. Îäà òàíà ꢢêäòí áèéñíü à÷íð-çååíðò³ ýýšíð áîëíà. Òà ìàíà ³ìäðëèí ýêí-ýêëö áîëí áàò óë áîëšàíàò. Šèë áîëºí äåêàáðü ñàðèí 28-ä áèäí ààâ-ýýšíðèííü áîëí ýëãí-ñàäíàííü ñàíë òåâ÷š óð-äååš³í íåð³äí³âèäí. ѳ³íè îðíä ò´ðš ìàäíäàí šèðºë çàÿõ áîëõèòí îëí Äååäñ Áóðõä ´ðø³òõ³!”
Ñâåòëàíà ÑÓÊÒÓÅÂÀ