Àþêà õàí

Àþêà õààíà ¢¢ëäâðò Ïåòð I éîñ çàëšàñí öàã îí÷òà á³³ñìí. ªó÷í šèëèí ýðãöä Àþêà õàí ýí¢íä èòêëò³º³ð öåðãëë³. Öåðãíü êðûìñê ìàœºäûí ä³âðëòèã ÷àäìãàð õ³ð¢ öîêäã á³³š. Îðñ õààíà Àçîâñê éîâëºíä êåñã ì蜺 ê¢ èëã³ñìí. Àþêà õàí Òàãàíðîã áàëºñíä øèí øèâ³ óë ò³âëºí³ êåðãò îðëöëà. Ïåòð I õàëüìãóäûí ç´ðìã áîëí áààòð éîâäëìóäûã øèøëœ òåìäãëë³.
Ïåòð I Ãîëëàíäèé îðí-íóòãàð çóóëü÷ëñí öàãòàí Àþêà õààíä ²ð³ñ³í ´ìí áîëí äîðä ¢çã¢äèí ìåš³ñèã õàðëºèã èòêš äààëºñìí.
Õ´´ííü õàëüìã öåðã¢ä ²ð³ñ³í áàðóí ¢çãò á¢ðä³ãäñí á³ðëä³íä îðëöš, øâåäì¢äèã êåñã ä³êš äèèëë³. Õàëüìã ì´ðí öåðãèí çàëó-ç´ðã, áàò ¢íäñí à÷òà òóóóðìš äåëäñìí. ²ð³ñ³í íåã ê¢ñëò³ óëñ äóíä ÷èãí ýäí îí÷ðñìí.
Ïîëüøèí êîðîëü Àâãóñò II îðñ õààíä "8 ì´ðò³ öåðãèí ïîëê áîëí 4000 õàëüìãóäûã èëã³òí" ãèñí 糜ãò³ áè÷ã ýë÷ò³º³í éîâóëñìí.
1708 šèëèí ñåíòÿáðü ñàðèí 22-ò Áåðëèí áàëºñíàñ õîë áèø øâåäì¢äë³ áîëñí ä³³ëä³íä õàëüìã öåðã÷íð ä³êí áààòð éîâäëìóä ¢ç¢ëñìí.
Àþêà õàí 45 šèëèí òóðøàðò øóíìºà ãîñóäàðñòâåíí ¢¢ëäâð ê¢ö³š éîâëà. Ïåòð I ïåðñèäñê éîâëºíà öàãò õîéð ä³êš Àþêà õààíëà õàðºñìí. 1722 šèëèí ìàé ñàðèí 13-ä Ïåòð I Ìîñêâàºàñ ²³äðõí áàëºñ îðñìí, òåíä öåðã÷íð õîë çóóëü÷ëºíä áåëäš³ñìí. Èþíü ñàðèí 20-ä îðñ õàí çóóðàí Ñàðàòîâ áàëºñíä çîãññìí, þíãàä ãèõë³ ýí ìàíà õààíëà õà𺚠ꢢíäõ³ð ñåäë³.
Òèèãõä Àþêà õàí Èšë ºîëûí ç¢í ê´â³º³ð í¢¢äë³ä á³³ðøëñìí. Èþíü ñàðèí 23-ä Ïåòð I Àþêà õààíëà õàðºëà. Ýíòí èê òóóšëã÷ éîâäë áîëñìí. Õàëüìã çóðà÷íð Î. Êèêååâ, Ì. Ìîøóëäàåâ ýí îí÷òà éîâäëûã ¢¢ä³âðì¢äò³í ì´œêð¢ëñìí. Òèèãõä Ïåòð I Àþêà õààíàñ 10 ì蜺í ê¢ ñóðñìí. Ìàíà õàí Ïåðñèäñê éîâëºíä (ïîõîä) 5 ì蜺í õàëüìã îðëöõ, þíãàä ãèõë³ ç´ðìã öåðã÷íð õîðòûã ꢢ÷š ÷àäõ ãèâ.
Èìïåðàòîð ýí¢íä èòêëò³º³ð öåðãëš³õ õààíä èê õàíëòàí ´ðã³ä, òåð¢íä áîëí ´ðê-á¢ëäíü ¢íò³ áåëã¢ä íåð³äñìí. Ïåòð I Àþêà õààíä àëòí ¢ëä áåëãëë³. "Ýí ¢ëä áîëí õàäãóä ²ð³ñ³í õîðòíûã ä³³ëõä³í îíüäèí áåëí á³³í³", - ãèš Àþêà õàí èìïåðàòîðò êåëñìí.
Ìàíà õàëüìã õààíà öåðã³-ïîëèòè÷åñê ¢¢ëäâð ò´ðñêí ºàçðèí ìåš³ ºàòö òåìäãò³ áèë³. Òåã³ä ÷èãí äîðä ¢çãèí îðí-íóòãóäûí òîëºà÷íð õààíûã òåâ÷äã á³³ñìí. 1690 šèëä Äàëà ëàì Àþêàä õààíà éîñíà òåìäã¢ä - ºàøã áîëí áàð èëã³ñìí. Ýí õàí öåðã³ òóóðìšàðí äåëê³ä îí÷ðñìí.
Àþêà õàí 84 íàñòàäàí 1724 šèëä ñ³³º³í õ³³ñìí. Öîãöèíü øàòàñìí, ¢ìñèíü Ò´âä îðí-íóòãò àâ÷ îäëà. Òóóðìšòà Àþêà õààíûã ê¢íäë³ä, òåíä ñóâðº áîñõñìí.