Šèðºëèí àäðóòà õààëºàð

Ýí ´äðì¢äò õàëüìã ´ðê-á¢ë áîëºíä Ñèâðò òóóâðò äàâóëãäñí àðâí ºóðâí šèëì¢äèã òîäëš, ìàíà ààâ-ýýšíð ÿìàðàí èê çîâëœ ¢çñí³ òóñêàð äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áè÷êä¢äò êåëš ìåä¢ëš³í³. ßøêóëèí ðàéîíà Óëàí Ýðã ñåë³íä á³³äã Öàºàí Áàèðîâíà Áàäìàåâà òåð ºàøóòà šèëì¢äèí òóñêàð îëí à÷íð-çååíðò³í êåëš, òèèì çîâëœ ýäíä áè÷³ ¢çãòõ³ ãèš äîòðàí çàëüâðíà. Éèðí çóðºàòà ýýšèí šèðºëèí õààëº àäðóòà á³³ñìí, ýí ä³³í³ áîëí òóóâðèí çîâëœ äààš ºàðñìí.
Öàºàí Áàèðîâíà 1922 šèëä Àñòðàõàíñê îáëàñòèí Äîëáàíñê ðàéîíà ×èìáÿ ñåë³íä ò´ðš ºàðñìí. Ýöêíü, Áóëäóðóí Êåíçååâè÷ Ìåíê-Áàèðîâ ãðàæäàíñê ä³³í³ öàãò Ñåìåí Áóäåííûéèí áîëí Îêà Ãîðîäîâèêîâèí ºàðäâðò Íåãäã÷ ì´ðí ³³ðìä öåðãëš éîâñìí. Õ´´ííü ýöêíü "Ïóòü êîììóíèçìà" êîëõîçä ê´äëš éîâëà, ýêíü ꢢêä³í àñðàä, ãåð³í õ³ë³äã áèë³. Áè÷êí Öàºàí 4-÷ êëàññ ò´ãñ³ñí³ õ´´í óìøëºíà ãåðò áèáëèîòåêàðü áîëš ê´äëâ, òåð¢í³ õ´´í ýí êîëõîçä áè÷êä¢äèí ñàä ºàðäâ. Òåð öàãò 4 êëàññ ò´ãñ³ñí ꢢêí ñóðºóëüòà áîëí ìåäðëò³ ãèš òîîëãääã á³³ñìí, òåã³ä ýí¢íä ìåä³ò³ êîëõîçíèê¢äò òî áîëí ¢çã äàñõõ äààëºâð ´ããäâ. Õîéð šèëèí ýðãöä Öàºàí ãåðò³í áè÷êä¢äèã àñðšàõ ꢢêä óëñèã áàñ ñóðºñìí. 1939 šèëä Öàºàí ýí êîëõîçä òîî÷àð ê´äëš³ñí áààõí ê´â¢íä õ³ðä ºàðâ, áîëâ ñàð äàâàä òåð öåðãò ìîðäàä, ä³í ýêëõë³ ç³œã-ç³ óãà ãååäðâ. ijí ýêëõë³ àðâí éèñò³ áààõí Öàºàí Óëàí ²³ðìèí öåðã÷íðò äóëàí õóâö óéÿä, ²³äðõí - Êèçëÿð ò´ìð õààëºèí òîñõëòûí ê´äëìøò îðëöàä, õîðòûã ꢢ÷š äèèëõèí ò´ë³ áîëì ò³âö³í îðóëñìí.
1943 šèëèí äåêàáðü ñàðä ñ´´º³ð ýäí³ ñåë³í¢ð ñàëäñìóä èðš, öóã õàëüìã óëñèã ò´ðñêí ºàçðàñíü í¢¢ëºâ. Ñåë³í³ ñîâåòèí ãåðèí ´´ð á³³ðí óëñèã öóãëóëàä, ìàøèíä à÷àä, ò´ìð õààëºèí ñòàíöä ê¢ðãâ. ²ìòí ¢¢ì³ä, ýëãí-ñàäàí áîëí òàíüë-¢çë óëñèã õ³³š, àëüäàðàí ýäíèã àâ÷ éîâõàð á³³õèíü ìåäëãî á³³â. Õîë õààëºä Öàºàí ºàð äååð³í áè÷êí ê´â¢º³í òåâð³ä áîëí õàäì ýê³í äàõóëàä ºàð÷ éîâñìí. Íåã ñàëäñ ýäíä ñåäêëíü çîâàä, õ´ ºàðºàä, ìàõèíü õààëºäàí àâòí ãèš ñåëâã ´ãâ. Òåð ìàõàð ýäí õààëºäàí òåš³ë êåâ, áîëâ òåð áèéíü ê¢÷ð çîâëœãèã ºóíòà ê´â¢íü äààš ÷àäñí óãà. Õààëºäàí ýí ´œãðâ, ýêíü ýíäð ´äð ê¢ðòë îðøàãäñí ºàçðèíü ýñ ìåäš³õä³í çîâíà, òåðíü ç¢ðêí³ ´âäê¢ð áîëí ÷ååšèí êèë³ñí áîëš ¢ëäâ.
- Ýð¢ë-ìåíä áîëí øóëóí-øóäðìã ê´â¢í êèèòí âàãîíä öàðöàä, õàëó ä´ð³ä ãåìòâ. "Äðàãóí" ãèäã ñòàíöä ìàäíèã ïîåçäàñ áóóëºàä, áîëüíèöä ê¢ðãâ. Áîëâ òèèã³ð³í ìàäíèã àâ÷ èðñí³ õ´´í ê´â¢ì ÿìàðàí á³³õèã êåí ÷èãí êåëš ö³³ëºâð ´ãñí óãà. Íåã ìåä³ò³ ñàíèòàðê íàíä çîâàä, áîëüíèöèí àðä êåñã ê¢¢í³ öîãö á³³í³, òåäí äóíä áè÷êä¢ä ÷èãí îëí ãèâ. Ê´ê ê´íšë³ð îðàëºàòà áè÷êí ê´â¢í á³³í¢ ãèš ñóðõëàì, á³³í³ ãèâ. Áîëâ ê´â¢º³í õ³³š àâõ àðº íàíä ´ãñí óãà, áóóòà ñàëäñìóä îðš èð³ä, íàìàã òóóâðèí ºàçðóð éîâóëâ. Òèèã³ä áè Õàíòûìàíñèéñê îêðóãä òóñâ,- ãèš Öàºàí Áàèðîâíà òåð ºàøóòà öàãèã òîäëíà.
Òåíä õàëüìã óëñ ìîä áåëäëºí³ õàð ê´äëìøò êåâ. Öàºàíèã ñóðºóëüòà áîëí îðñ êåëò³ºèíü ìåä³ä, çàºñ÷íðèí áðèãàäò îðóëâ. ¥äðèí äóóñí ýäí êèèòí óñíä çîãñàä, çàºñ àœíš, òåð¢ã öåâðë³ä ýä-áîä êåäã á³³ñìí. Ê´äëìøèí õ´´í õ³ðš èðõë³, õóâö-õóíðíü ÷èèãò³ áîëäìí, ê´ë-ºàðíü êèèòíä ê´ëä³ä ñ´´äíü çîâàäã áèë³. Ýêíü, õàäì ýêíü áîëí Øóðà ä¢ ê¢¢êíü ÿìàðàí éîâíà ãèš ýí çîâàä, ñ´´äíü í´ð ê¢ðäãî áèë³. ¥ð¢íäíü áîëõëà ä³êí ê¢íä ê´äëìøò ºàð÷ éîâäìí. ¥´ðõí óëñòàí ñåäêëíü çîâàä Öàºàí áèéíü á¢òí õîò óãà áîëâ ÷èãí, ýäíä ´ãäã á³³ñí ´äìã áîëí çàºñ òåäíä³í èëã³äã áèë³. Áîëâ ýêíü áîëí õàäì ýêíü òåð ê¢÷ð çîâëœãèã äààš ÷àäëãî ê¢¢í³ ºàçðò ì´œêèíä ¢ëäâ.
1946 šèëä Ãîîãà ýã÷íü ÍÊÂÄ-í îðãàíìóäàñ ç´â àâàä, Öàºàí áîëí Øóðà ä¢ ê¢¢êä³í áèé òàëàí Îìñê îáëàñòèí "Èðòûøåâñêèé" ñîâõîçóð àââ. Õàðì ò´ðõä, ýã÷íü ãåìò³ á³³ñìí, òåã³ä Öàºàí òåð¢ã³í õ³ë³º³ä, àñðäã áîëâ. 1947 šèëä ýã÷íü ãåìèí óðøãàð ñ³³º³í õ³³º³ä, àâàëÿí áîëí õîéð ê´â¢º³í ´í÷ð¢ëâ. Õîéð çååä³í ýê áîëš àðäíü îðš Öàºàí Áàèðîâíà àñðâ. Äîðš-ª³ð³ Áàäìàåâëà ýí õàíüöàä, äîëàí ¢ð ºàðºàä, ò´ðñêí ºàçðóðí Ñèâð³ñ õ³ðš èðñìí.
Ãåðèí ýçí áàñ ñóðºóëüòà, äààâðòà áîëí ê´äëìøò³í ºàâøóí ê¢í á³³ñìí. Ñèâðò ýí Îìñê îáëàñòèí Óñòü-Çàîñòðîâñê ñåëüïîí àõëà÷èí äàðóê, Âîðîøèëîâèí íåðò³ êîëõîçèí òîî÷ áîëš ê´äëš éîâñìí. 1950 šèë³ñ àâí 1959 šèë ê¢ðòë Ä-Ã.Áàäìàåâ Óëüÿíîâñê ðàéîíà "Èðòûøñêèé" ñîâõîçèí òîî÷, õ´´ííü àõ òîî÷èí äàðóê áîëš ê´äë³ä, ñ³í òîîä éîâëà. Ò´ðñêí ºàçðóðí èðñí öàãò ýí "Îëåíè÷åâñêèé" ñîâõîçä àõ òîî÷èí äàðóê, õ´´ííü Ýëñòä "Ñîâõîçìóäûí òðåñòä" á¢ðòê³÷-òîî÷, Öåëèíí ðàéîíà "Ëåíèíñêèé" ñîâõîçä àõ òîî÷ áèë³. Óò òîîäàí Äîðäæè-Ãîðÿ Àâãàíîâè÷ ºó÷í äîëàí šèëä³í ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äë³ä, òàœº÷èí äåëãðëòä èê ò³âö³í îðóëñìí.
Ýíäð ãåðèí ýçí óãà, Öàºàí Áàèðîâíà àðâí éèñí à÷-çååä³í áîëí ºó÷í šè÷-çååí÷ðò³í í¢äí-àìí áîëš éîâíà. Ê¢¢êäíü ´ñ³ä-áîñàä, öóºàð ñóðºóëüòà óëñ áîëâ, ýäí òààñòà ýðäì³ðí ê´äë³ä, îëí ³ìòí äóíä òîîìñð áîëí ê¢íäëëº îëâ. Ààâ-ýýš õîéðíü áຠ䢢âð öàãòàí èê çîâëœ ¢çñèã à÷íð-çååíðíü ìåäí³, ýäí³ šèðºëèí õààëº ê¢íä áîëí àäðóòà áîëâ ÷èãí ýäí íåð³í ´´ä³í á³ðš éîâñàð áàõìš êåí³.

Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ