"Äåãö õàëüìãóäûã í¢¢ëºâ ÷èãí, Äååäñò³í çàëüâðàä ºàðëà…"

Õàëüìã óëñ öààšëà õàðºñíà 75 šèëèí ºàøóòà ´´í ´´ðäš éîâíà. Ýí ºóíäëòà ´´íä íåð³äãä³ä, Ýëñòä, "Ðîäèíà" ñîéëûí Öóòõëœä, "Ñèâðèí äóí" ãèäã õàëüìã äóóíà òàœº÷èí ò¢ð¢í ôåñòèâàëü áîëâ. Êåðã-¢¢ëäâðèã òàœº÷èí Òîëºà÷èí ìåäëä ¢¢ëääã õàëüìã êåë äåëãð¢ëëºí³ Îëíà Õ¢¢â, òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí íîìèí ìèíèñòåðñòâ, õàëüìã êåë äåëãð¢ëëºí³ Öóòõëœ á¢ðä³â. Ôåñòèâàëüä àõ ¢éèí óëñ, áàº÷óä, áè÷êä¢ä ÷èãí øóíš îðëöâ.
Êåðã-¢¢ëäâðèã õàëüìã êåë äåëãð¢ëëºí³ Îëíà õ¢¢âèí ºàðäà÷èí äàðóê Àðñëàíã Ñàíäæèåâ ñåêš, í¢ð ¢ã³í, Õàëüìã óëñèí ø¢ëã÷ Ê´ãëòèí Äàâàí "¡íí³ñ ö´êðñí óãàâ" ãèäã ø¢ëã³ð ýêëâ. Ñòàëèí³ éîñèã, ýðêøëëºèã áóðóøàºàä, ¢íí÷, ç´ðãò³ óëñ Ñèâðèí ºàøóòà öàãèí òóñêàð êåñã äó ¢¢ä³ñìí. Òåäí³ íåðäíü òåìäã óãà. 1943 šèëèí äåêàáðü ñàðä, ¢âëèí êèèòíä, õàëüìã êåëí óëñèã õàð ã´ð³ð öààšëà õàðºóëâ. Ãåì ýñ ºàðºñí ê´ãøä, ꢢêä óëñ, í¢ë óãà áè÷êä¢ä õîðòíä òîîëãäàä, êèèòí Ñèâð¢ð òóóãäëà. Õàëüìãóäûí êåñãíü õîë õààëºèí ê¢íäèã äààš ÷àäëãî õîðâ. Òåð ìåò Ñèâðò äààðàä, õàðºíàä îëí óëñ ´œãðñí áîëäã.
Êåñã ì蜺³ä õàëüìã óëñ Ñèâð¢ð í¢¢ëºãäñìí. Ýäí ÿìàðàí ÷èãí ê´äëìø ê¢ö³º³ä, çîâëœäàí äàðãäëãî, ³ìä-ìåíä ºàð÷, õàëüìã ãèñí íåð³í ºóòàëãî ´´ä³í á³ðš éîâñìí. 1957 šèëä ò´ðñêí ºàçðòàí èðš, òàœº÷àí øèí³ñ áîñõš, äåëãð¢ëš ´ð㚢ëâ. Áîëâ ´ðê-á¢ë áîëºíà ýëãí-ñàäíü Ñèâðò ì´œêèíä ¢ëäñíü êåí ÷èãí ê¢¢í³ ç¢ðê øàðêëóëíà. Òåð ºàøóòà öàãèã êåç³ä ÷èãí ìàðòš áîëøãî ãèñí òîîëâðèã äîðàñ ´ñ÷ éîâõ ¢éíðò ìåä¢ëõ³ð ýí ôåñòèâàëü äàâóëãäšàíà ãèâ.
ßìàðàí ÷èãí êåðã-¢¢ë íîìèí åâ³ë³ð ê¢öäã. Òåã³ä ÷èãí ôåñòèâàëüä îðëöà÷íðò íåð³äš Õàëüìãèí øàší ëàì Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å èëã³ñí É´ð³ëèí áè÷ãèã Õàëüìã öóòõëœ õóðëûí ëàì Éîíòåí óìøš, àõð íîì õ³³ðëâ.
Ñèâðò õàëüìã óëñ ò¢ð¢-ç¢ä¢ á³³ñí³, çîâëœ ¢çñí³ òóñêàð òåíä éîâñí ìàíà áè÷³÷íð, ø¢ëã÷íð, ê´ãšì÷íð îëí ¢¢ä³âðì¢ä áè÷ñìí. Òóóâðèí öàãèí òóñêàð áèëãòíðèí äóóëñí äóóºèíü ñîœñš, êåðã-¢¢ëäâðò èðñí óëñèí ñåäêëíü óéäš, í¢äíü íóëüìñàð 䢢ðâ. Õàëüìã Òàœº÷èí àðòèñòíð, íåðò³ äóó÷íð Áàéðòà Øàíõàåâà áîëí Ýäóàðä Áóðëàêîâ ýí êåðã-¢¢ëäâðò îðëöñíü îí÷òà áîëâ. Ýäí Áàäìàí Áîðèñèí áîëí Ï¢ðá³í Ñîäìíà "Ýýš³í ñàíõíü" áîëí îëí-³ìòí³ "Ñèâðèí äóí" äóä ´ðãìšò³ êåâ³ð äóóëâ.
Áàëºñíà áîëí ñåë³äèí øêîëìóäûí ñóðºóëü÷íð, äååä áîëí äóíä ñóðºóëü-ýðäìèí îþòíð ôåñòèâàëüä øóíš îðëöàä, áèëã³í ¢ç¢ëâ. ijê³ä áîëõëà Îêòÿáðüñê ðàéîíà Õîøóäà äóíäûí øêîëûí áàãøíð Äàíàðà Ìàíäæèåâà áîëí Áîðèñ Ãàðÿåâ, Ãîðîäîâèêîâñê äóíäûí 2-÷ òîéãòà øêîëûí áàãø Íàäåæäà Ëèäæèåâà åœñã äóóºàí äóóëš, áè÷êä¢äò ñ³³õí ¢ëã¢ð áîëâ. Ôåñòèâàëüä îðëöà÷íð îëíä òààñòà "Òà÷àë", "Ñèâðèí äóí", "Ñàíëûí ïîåçä", "Òååãèí ñàëüêí" áîëí íàíü ÷èãí êåñã äó äóóëöõàâ. Ñèâðèí õîë õààëº, ê¢÷ð á³³ëºí, ꢢêäèííü ³ìèíü àâðñí ýêèí ³ð¢í ä¢ð - öóã ýí ò´ðì¢ä äóóäò ¢ç¢ëãäâ.
"Çóëòðºí" óëñèí àíñàìáëü áàñ îðëöš, áèëã-ýðäì³ðí áàéðëóëâ. Àíñàìáëüä îðäã ìåä³òíð Ñèâðèí òóñêàð òîäëâðìóäàðí õóâàëöâ.
¥äã³ öàãèí áàº÷óäûã ÷èãí õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð òóóëºñíà òóñê ò´ð ¢¢ì¢ëí³. Õàëüìã áààõí ê´ãšì÷ áîëí äóó÷ Áàä ×èìèäîâ "Ñèâðò á³³ëºí" ãèš áè÷ñí äóóºàí áèëãò³ ꢢêí Áàèíà Ãîðÿåâàëà õàìäàí äóóëš ´ãâ.
Ôåñòèâàëèí éîâóäò ºóíäë, õàðì ò´ðñí äóä ñîœñš, ãåé¢ðõ ñààì ó÷ðâ, áîëâ áàéðëõ ÷èãí ñààì áàñ ó÷ðâ. Õîë ßêóòüä á³³äã èðêóòñê áóðÿòìóä - Èðèíöååâèõí³ ´ðê-á¢ë ìàíà òàœº÷ä "Ñèâðèí äóí" ãèäã ôåñòèâàëü áîëõèí òóñêàð ñîœñ÷êàä, õàìãèí áè÷êí ê´â¢í-îðëöà÷ä ì´œãí³ ì´ð³ èëã³õ³ð øèèäñí áîëäã. Òåã³ä ÊàëìÃÓ-í ïðîôåññîð Àðêàäèé Ïàíüêèí òåäí³ ´ã¢ëñí ì´œãí³ ì´ð³ã áàéðèí á³³äëä áè÷êä¢äèí ¢¢ä³ëòèí òàœº÷èí Öóòõëœä îðäã Àðòåì Ìóëàåâä á³ð¢ëš ´ãâ.
Ôåñòèâàëèã Èê Áóóðëà ñîéëûí Ãåðèí ê´äë³÷ Ýðäíü Ìóøàåâ õàëüìã êåë³ð ºàðäš äàâóëâ. Òåð ìåò áèéíü äîìáðò äóóëäã Ñèâðèí òóñê äó äóóëš ´ãâ. Çàëä ñóóñí ìåä³òíð òåñ÷ ÷àäëãî, ýí¢ã äàõàä äóóëàä, àëüõàí òàøàä ä´œíöõ³â.
Ôåñòèâàëüä îëí áàº÷óä áîëí áè÷êí ꢢêä èðñíü ñ³í áîëâ. Êåí íåãíü óõà òóœºàš, ´âêíðèííü íàñí-šèðºëä ó÷ðñí ºàøóòà éîâäëûí òóñêàð ä³êí íåã ñîœñ÷ òîäëâ. Ýí êåðã-¢¢ëäâð ò´ðñêí êåëíä³í äóðòà, ´âêíðèííü ¢ëä³ñí ç´´ð³í õàäºëõàð ç¢òêäã, íåã óõàí-ñàíà 碢š³õ óëñèí õàðºëòä õ¢âðñíü ëàâòà. "Ñèâðèí äóí" ôåñòèâàëü ñ³í àâúÿñò òîõðš, šèë áîëºí á¢ðä³ãäš óëì îëí ê¢ öóãëóëõíü ìàºä óãà.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðã